Amorotze

Amorotze
	Euskal Herria
	Udalerriko udaletxea
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Udalerria	Amorotze-Zokotze
Administrazioa
Posta kodea
Herritarra	amoroztar
Geografia
Koordenatuak	43°21′58″N 1°06′39″W / 43.3661°N 1.1108°W
Demografia

Amorotze Amorotze-Zokotze udalerriko herriburua da, Nafarroa Behereko Amikuze eskualdean. Herri honek, Zokotze gabe, 1841 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Herritarrei "amoroztar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 40 km daude.

Izenaz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dokumentazio historikoan lekuizen hau forma desberdinetan agertzen da: Sanctus Vicentius de Maroz, Maroth et Morotz (1160an), Amoros (1268an), Amarotz (1305 eta 1306an), Amaroz (1350ean), Amoroz (1402an Zuberoako idazkietan) eta Amorotz (1513an[3] Iruñeko idazkietan).^[1]

Nafarroa Garaian "Amado(t)z" abizena arrunta da, lekuizenetik eratorria; jatorri katalan eta okzitaniarrarekin batera, "Amorós" deiturak ere jatorri hau izan dezake.
Amarotz Tolosako auzo nagusietakoa da.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amiküze eskualdea historikoki zatituta zegoen hiru eremuetatik Ahetze izenekoan kokatuta dago. Herriaren mugak hauexek dira: iparraldean Zokotze udalkidea da; ekialdean Behauze; hegoaldeko auzo eta lurrek eer azken herri honetakoekin nahiz Bithiriñakoekin, herriak urrun badaude ere; hego-mendebaldean Mehaine dago eta ipar-mendebaldean Oragarre, batez ere Laharana auzoa.

Orografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herriak 139 m baditu ere, bere lurretan, bereziki hegoaldean, 200 mtik pasatzen diren tontor ugari daude (altuenak 267 ditu) eta hori notizia izaten da Amikuzen. Muinoen artean Lihurri ibaira doazen erreka batzuk pasatzen dira.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1695eko erroldan 40 etxe zituela ageri da.

Berezko udalerri gisa ageri den erroldei dagokienez, 1793koan 305 biztanle zituen eta desagertu baino lehenagoko 1836koan 330. INSEEren datuak dira; fusioaren osteko udalerriaren datuak jakiteko, ikus Amorotze-Zokotze.

Errepideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herriaren hegoaldeko muturretik D 14 (Donapaleu-Hazparne pasatzen bada ere, kasko eta auzo gehienentzat D 123k du garrantzi handiagoa: ekialdean D 11tik (Donapaleu-Bidaxune) atera eta mendebalderantz jota Bardoze, Bastida nahiz Hazparne aldera joateko aukerak eskaintzen dizkio. Tokiko errepide batek iparralderantz joan eta Zokotze udalkidearekin lotzen du. Hegoalderantz ere beste bat abiatzen da, auzo eta etxe zenbaitetara hurbilduz, tartean Ospitalia izenekoa.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herriko jaunak Nafarroako erresumako bilkuretan parte hartzeko eskubidea zuen. 1416an Bertrand, herriko jauna, erregearen laguntzaile eta Donapaleuko baile (okzitanieraz "auzapez", garai horretako antzeko kargua) zena Iruñeko dorreko gobernadore izendatu zuten. Jean, Amorotzeko "Salako" (=jauregia, etxe noblea) jauna 1528ko otsailaren 28an Joana Labritekoak adostutako amnistiatik kanpo geratzen zenetakoa izan zen.^[2]
Joantho Irigoien eta Jean Arnaud Monlauri herriko apaizek 1792an, Frantziako Iraultzarekin erbesteratu behar izan zuten.

Udalerri-aldaketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1841eko abuztuaren 16a arte herri honek udalerri propioa izan zuen. Urte horretan Zokotzerekin fusionatu zen; harrezkero Amorotze-Zokotzeko udalburua da.

Eraikin eta monumentu historikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hilerrian zenbait hilarri diskoidal daude; nabarmentzekoak 1623 eta 1635eko bi.
Santa Lutziako eliza 1880koa da; Bordeleko Gustave-Pierre Dagrand beiragilearen lanak daude.
Herriko lurretako hegoaldean Ospitalia izeneko XIV. mendeko etxe bat dago, Tenplarioena.^[3] 2004an Harriarka elkarteak hartu eta "Zurzaitokia" artisten gunea bihurtu zuen.^[4]