Amparo Dávila
| Amparo Dávila | |
|---|---|
.jpg) | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Pinos (udalerria), 1928ko otsailaren 21a |
| Herrialdea |  Mexiko |
| Heriotza | Mexiko Hiria, 2020ko apirilaren 18a (92 urte) |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Pedro Coronel (en)  |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | poeta eta idazlea |
| Jasotako sariak | ikusi
|
Amparo Dávila (Pinos, Zacatecas, Mexiko, 1928ko otsailaren 21a – Mexiko Hiria, Mexiko, 2020ko apirilaren 18a) mexikar idazlea izan zen.[1] Xavier Villaurrutia saria lortu zuen 1977an. 2015. urtearen amaieran, Arte Ederren Domina eman zioten, bere ibilbideagatik. Urte horretatik aurrera, Mexikoko gobernuak fantasiazko ipuin-lehiaketa nazionala antolatu zuen, bere izenarekin: Amparo Dávila Ipuineko Arte Eder Saria.[2]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Neba-arreben artean bizirik iraun zuen bakarra izan zen, neba zaharrena jaiotzean hil zelako, hurrengoa meningitisaren ondorioz hil zelako eta azkena haurtzaroan hil zelako.[3] Oso gazterik ikasi zuen irakurketa maitatzen, eta denbora pasatu zuen aitaren liburutegian. Zazpi urterekin San Luis Potosíra joan zen lehen eta bigarren hezkuntza ikastera. Haurtzaroa beldurrak markatu zuen, geroko lan batzuetan autore gisa agertzen den gaia.[4]
Lan ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1950ean argitaratutako lehen lana “Salmos bajo la luna” izan zen, ondoren “Meditaciones a la orilla del sueño” eta “Perfil de soledades”, biak 1954an, urte berekoak. Ondoren Mexikora joan zen eta 1956tik 1958ra Alfonso Reyesen idazkari lanetan aritu zen. 1966an, Mexikoko Idazleen Zentroko kide izan zen, eta pentsioa jaso zuen idazten jarraitzeko. 1977an, Xavier Villaurrutia saria irabazi zuen, Árboles petrificados lanarengatik; 2015ean, berriz, Arte Ederren Domina lortu zuen, eta, gainera, 2020ko Literaturako Jorge Ibargüengoitia saria jaso zuen, Guanajuatoko Unibertsitateak emana.[5]
Dávilaren kontaketek eromena, arriskua eta heriotza izaten dituzte ardatz, eta, oro har, emakume bat zen protagonista. Badirudi horietako askok indarkeria fisikorako joera duten buru-nahasteak dituztela. Askotan, emakumea ez da gai eromenetik ihes egiteko, hartutako erabakiak jasateko modu gisa. Berak ere jolasten zuen denboraren ideiarekin, aldatu ezin denaren sinbolo gisa.[6]
Bere kontakizunetako pertsonaia femeninoek kritikaren arreta erakarri izan dute, nahiz eta protagonista batzuk gizonezkoak izan. Bi kasuetan, hala ere, pertsonen arteko harremanek zapuztutakoa (ezkontzera iristen ez diren mutil-lagunak, bikote gaiztoak, errutinak asfixiatutako ezkontzak) eta bikote bat izateko gogo bizia eta aspertua nabarmentzen dira.[7]
Sorkuntza-prozesuari eta autorearekiko harremanari buruz, Los narradores ante el público liburuan hauxe dio:
Ez dut sinesten adimen hutsez edo irudimen hutsez egindako literaturan, nik uste dut hori, bizipenak, eragiten diola idazlanari ezagutzen denaren, bizi izandakoaren sentsazio argiari, eta, horren ondorioz, idazlanak oroimenean eta bizi-literaturan irauten du.[8]
Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1977an Xavier Villaurrutia saria lortu zuen, Árboles petrificados lanarengatik.
- 2013ko irailean, Amparori omenaldia egin zioten Literatura Bravon izeneko idazleen bederatzigarren topaketan, eta sari hori jaso zuen lehen emakumea izan zen.
- 2015. urtearen amaieran, Arte Ederren Domina eman zioten, bere ibilbideagatik.
- 2015etik aurrera, Mexikoko gobernuak fantasiazko ipuin-lehiaketa nazionala antolatu du, bere izenarekin: Amparo Dávila Ipuineko Arte Eder Saria.[2]
- 2020an, Guanajuatoko Unibertsitateak (UG) ematen duen Literaturako Jorge Ibargüengoitia Hirugarren Saria irabazi zuen, ipuinaren generoan egindako ibilbide nabarmenagatik.[9]
Bizitza pertsonala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pedro Coronel margolari, eskultore eta marrazkilari mexikarrarekin ezkondu zen.
Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ipuina[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Tiempo destrozado, Mexiko, Fondo de Cultura Económica, 1959, Col. Letra mexikarrak, 46. Ipuinak biltzen ditu: Fragmento de un diario, El huésped, Un boleto para cualquier parte, La quinta de las celosías, La celda, Final de una lucha, Alta cocina, Muerte en el bosque, La señorita Julia, Tiempo destrozado, El espejo y Moisés eta Gaspar. Azala Pedro Coronelen biñetarekin. 2003an berrinprimatu zen. ISBN 968-16-6817-9
- Música concreta, Mexiko, Fondo de Cultura Económica, 1964, bilduma. Letra mexikarrak, 79. Ipuinak biltzen ditu: Arthur Smith, Música concreta, El jardín de las tumbas, Detrás de la reja, El desayuno, Matilde Espejo, Tina Reyes eta El entierro. Azala, Rufino Tamayoren biñetarekin. 2002an berrinprimatu zen. {{ISBN|968-16-6655-0}}
- Muerte en el bosque, Mexiko, Fondo de Cultura Ekonom-Secretaría de Educación pública ,1985, Col. Letra mexikarrak (lehen seriea), 74. Tiempo destrozado gehi Música concreta lanaren El entierro ipuinaren berrargitalpena da. ISBN 968-16-1854-8
- Cuentos reunidos (2009). 2008an datatutako Con los ojos abiertos bolumen berria barne.
Poesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Salmos bajo la luna (1950)
- Perfil de soledades (1954)
- Meditaciones a la orilla del sueño (1954)
- Poesía reunida (2011). Incluye el volumen inédito El cuerpo y la noche [1967-2007] .
- Poesía de ayer y de hoy (2019).
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Piñón, Alida. (18 de abril de 2020). Fallece Amparo Dávila, figura en el género fantástico. .
- ↑ a b Secretaría de Cultura. Gobierno de México. «Celebran a Amparo Dávila con Premio Nacional de Cuento en su nombre» Página web Secretaría de Cultura.
- ↑ Rosas Lopátegui, Patricia. (Diciembre - enero 2009). «Amparo Dávila: Maestra del cuento (O un boleto a sus mundos memorables). Entrevista con Patricia Rosas Lopátegui» Casa del Tiempo (Universidad Autónoma de México).
- ↑ Enriquez, Mariana. (4 de abril de 2022). Intimidad arrasada, seres extraños, gótico desértico: toda Amparo Dávila. Babelia, El País.
- ↑ Amparo Dávila, pionera del cuento fantástico. 18 de abril de 2020.
- ↑ «Dávila, Amparo» Escritores.org.
- ↑ Castro Ricalde, Maricruz. “De solterías, soledades y aislamientos” en Laura Cázares y Regina Cardoso (eds.). Amparo Dávila. Bordar el abismo. México: UAM-I, ITESM, 2009. 128. ISBN 978-607-477-026-1
- ↑ «Amparo Dávila: una maestra del cuento» www.jornada.com.mx (Noiz kontsultatua: 2022-12-23).
- ↑ Amparo Dávila gana el premio literario Jorge Ibargüengoitia. 23 de marzo de 2020.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q4748059
Multimedia: Amparo Dávila / Q4748059