Angela Merkel

Angela Merkel
	; (2017) Irudi gehiago
	Ahotsa
Bundestageko kidea
Bundestageko kidea
Bundestageko kidea
30. President-in-Office of the European Council (en)
8. Alemaniako Kantziler Federala
Bundestageko kidea
Bundestageko kidea
12. Chairman of the CDU/CSU Bundestag fraction (en)
7. Leader of the Christian Democratic Union (en)
Secretary General of the CDU (en)
Bundestageko kidea
; Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation, Building and Nuclear Safety (en) Ministro federal
Bundestageko kidea
Q114141437
; Federal Ministry of Family Affairs, Senior Citizens, Women and Youth (en) Ministro federal
Bundestageko kidea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Angela Dorothea Kasner
Jaiotza	Eimsbüttel (en) eta Hanburgo, 1954ko uztailaren 17a (68 urte)
Herrialdea	Alemaniako Errepublika Demokratikoa 1990eko urriaren 2a); Alemania (1990eko urriaren 3a -
Bizilekua	Berlin; Hanburgo; Quitzow (en) ; Templin (en) ; Leipzig
Talde etnikoa	Kaukasoarra
Lehen hizkuntza	alemana
Familia
Aita	Horst Kasner
Ama	Herlind Kasner
Ezkontidea(k)	Ulrich Merkel (1977ko irailaren 3a - 1982ko martxoa); Joachim Sauer (1998ko abenduaren 30a -
Seme-alabak	ikusi baliorik ez;
Anai-arrebak	ikusi Marcus Kasner (en) ; Irene Kasner (en) ;
Familia	ikusi Adrian Sauer (en) (semeorde);
Leinua	family of Angela Merkel (en)
Hezkuntza
Heziketa	Alemaniako Zientzien Akademia Berlinen 1986) Zientzietako doktore ; Extended Secondary School Templin (en) 1973) ; Polytechnic Secondary School Templin (en) ; (1961 - ; Leipzigeko Unibertsitatea ; (1973 - 1978) : fisika
Hezkuntza-maila	doctor rerum naturalium (en) ; doktoretza
Tesia	Examination of the mechanism of decays with singular bond breaking and calculation of their coefficient of reaction rate on the basis of quantum mechanical and statistical methods (en)
Tesi zuzendaria	Lutz Zülicke
Hizkuntzak	alemana; ingelesa; errusiera
Irakaslea(k)	Reinhold Haberlandt (en)
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, fisikaria, estatu-politikaria eta kimikaria
	Parte-hartzailea 2012 German presidential election (en) ; 2009 German presidential election (en) ; 2004 German presidential election (en) ; 2010 German presidential election (en) ; Q105756728 ; 1999 German presidential election (en) ; 2017ko Alemaniako hauteskunde presidentziala ; State visit of Angela Merkel to the Kingdom of Jordan (en) ; 2005 Bilderberg Conference (en) ; commencement at the Harvard University (en) ; Visit of Angela Merkel to Azerbaijan (en) ; World Economic Forum Annual Meeting 2013 (en) ; World Economic Forum Annual Meeting 2015 (en) ; World Economic Forum Annual Meeting 2018 (en) ; World Economic Forum Annual Meeting 2020 (en) ; World Economic Forum Annual Meeting 2004 (en) ; Angela Merkel state visit to Israel (en) ; Q116930819 ;
Altuera	1,65 metro
Lantokia(k)	Berlin; Templin (en) eta Uckermark District (en)
Enplegatzailea(k)	Zentralinstitut für Physikalische Chemie (en) (1978 - 1990); Press and Information Office of the Federal Government of Germany (en) (1990eko urriaren 3a - 1990eko abenduaren 20a)
Lan nabarmenak	ikusi Examination of the mechanism of decays with singular bond breaking and calculation of their coefficient of reaction rate on the basis of quantum mechanical and statistical methods (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Karlomagno Saria (2008ko maiatzaren 1a) ; Grand Cross of the Order of the Sun of Peru‎ : Alan García Pérez (2008ko maiatzaren 17a) ; Grand Cross of the Order of Prince Henry ; Askatasunaren Domina Presidentziala : Barack Obama (2011ko ekainaren 7a) ; Eric M. Warburg Award : Atlantik-Brücke (en) (2009ko ekainaren 25a) ; German Media Award : Media Control (2009) ; Leo-Baeck-Medal : Leo Baeck Institute (en) (2010eko irailaren 21a) ; Heinz-Galinski-Award (2012ko azaroaren 28a) ; Knight Grand Cross of the Order of Merit of the Italian Republic (2006ko martxoaren 21a) ; German Leo Baeck Award (2007) ; Grand Cross 1st class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (2008) ; Jawaharlal Nehru Award for International Understanding (2009) ; Indira Gandhi Peace Prize (2013) ; Robert Schuman Domina : Europako Alderdi Popularra (2007) ; Abraham Geiger Prize (2015) ; Time Person of the Year : Time (2015) ; Honorary doctor at the Nanjing University (2016ko ekaina) ; Order of the Republic (2015eko azaroaren 12a) ; Grand Cross of Royal Norwegian Order of Merit ; Order of Stara Planina ; Order of King Abdulaziz al Saud ; Order of Zayed ; honorary doctor of the Leipzig University (2008ko ekainaren 3a) ; Jerusalemgo Unibertsitate Juduko honoris causa doktoregoa (2007) ; Honorary doctor of the Katholieke Universiteit Leuven (2017ko urtarrilaren 12a) ; Honorary doctors of Ghent University (2017ko urtarrilaren 12a) ; honorary doctor of Tel Aviv University (2011ko otsailaren 1a) ; Grand Cross of Honor for Services to the Republic of Austria : Werner Faymann (2015eko abuztuaren 27a) ; honorary doctor of Babeș-Bolyai University (2010eko urriaren 12a) ; Honorary doctor at the University of Bern (2009) ; honorary doctor of Harvard University (2019ko maiatzaren 30a) ; Lucius D. Clay Medal : Federation of German-American Clubs (en) (2009) ; Henry A. Kissinger Prize (2020ko urtarrilaren 21a) ; honorary doctor of Comenius University (2014ko azaroa) ; honorary doctor of the D. Mendeleev University of Chemical Technology of Russia ; Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (1996) ; Order of the Cross of Terra Mariana : Kersti Kaljulaid (2021eko otsailaren 23a) ; Eugen Bolz Prize (2017) ; Buber-Rosenzweig-Medal : Deutscher Koordinierungsrat der Gesellschaften für Christlich-Jüdische Zusammenarbeit (en) (2020) ; Four Freedoms Award - Freedom Medal : Roosevelt Foundation (en) (2016) ; honorary citizen of Templin (2019ko otsailaren 8a) ; Ehrenplakette des Bundes der Vertriebenen : Federation of Expellees (en) (2014) ; Wilhelm Leuschner Medal (2014ko azaroaren 28a) ; Italiar Errepublikako Merituaren Ordena (2001) ; Order of Merit ; Peruko Eguzkiaren Ordena ; Order of Prince Henry ; Presidential Medal of Distinction : Shimon Peres (2014) ; Vytautas Handiaren ordena : Dalia Grybauskaitė (2017) ; Grand Cross of the Order of the White Double Cross‎ : Andrej Kiska (2019ko otsailaren 7a) ; Order of the Three Stars : Raimonds Vējonis (2019ko otsailaren 19a) ; honorary doctor of Johns Hopkins University (2021eko uztailaren 15a) ; Order of Liberty : Volodymyr Zelensky (2021eko abuztuaren 22a) ; Supreme Order of the Renaissance : Abdullah II.a Jordaniakoa (2021eko urriaren 28a) ; Ohorezko Legioko gurutze handia : Emmanuel Macron (2021eko azaroaren 3a) ; Nansen Refugee Award : ACNUR (2022ko urriaren 4a) ; [[]] (2008ko irailaren 24a) ; [[]] (2019ko abuztuaren 31) ; Financial Times Person of the Year (2015) ; Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion (2021eko azaroaren 12a) ; Félix Houphouët-Boigny Peace Prize (2022) ;
Kidetza	Atlantik-Brücke (en) ; Rotary Club (en) ; Free German Youth (en) ; Cabinet Kohl IV (en) ; Cabinet Kohl V (en) ; First Merkel cabinet (en) ; Second Merkel cabinet (en) ; Third Merkel cabinet (en) ; Fourth Merkel cabinet (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza Ebanjelikoa Alemaniana; Luteranismoa
Alderdi politikoa	Alemaniako Batasun Demokrata Kristaua; Democratic Awakening (en)
	angela-merkel.de

Angela Dorothea Merkel, jaiotzez Angela Dorothea Kasner (Hanburgo, 1954ko uztailaren 17a) alemaniar politikaria da, CDUko kidea. Alemaniako kantzilerra izan zen 2005eko azaroaren 22tik 2021eko abenduaren 8ra arte. Alemaniako lehenengo emakumezko kantzilerra izan zen. Munduko emakumerik boteretsuena zela iritzi zuen Forbes aldizkariak 2019an.^[1]

Lehen urteak eta ikasketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Angela Dorothea Kasner Hanburgon jaio zen, 1954ko uztailaren 17an.^[2] Aita, Horst Kasner, artzain luteranoa zen, eta ama, Herlind Jentzsch, ingeles eta latin irakaslea. Angelak hiru hilabete zituelarik, familia Ekialdeko Alemaniara aldatu zen, aita Quitzow herrira igorri baitzuten. 1957an, azkenik, Templinen (Brandenburgo) kokatu ziren. Bertan egin zituen lehenbiziko ikasketak.^[3]

1973-1978 bitartean, Fisika ikasi zuen Leipzigeko Karl Marx Unibertsitatean. 1977an, Ulrich Merkel ikaskidearekin ezkondu zen; bost urte geroago dibortziatu baziren ere, Angelak senar ohiaren abizena atxiki zuen.^[3] 1986an, doktoregoa kimika kuantikoan lortu zuen Ekialdeko Berlingo Zientzien Akademian.^[4] Garai hartan ezagutu zuen Joachim Sauer fisikaria, eta 1998an ezkondu ziren.

Bizitza politikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1989an Berlingo harresia erori ondoan, Esnaldi Demokratikoa (alemanez: Demokratischer Aufbruch) alderdian sartu zen, eta CDUn 1990eko abuztuan. Alemaniaren bateratzearen osteko lehenbiziko hauteskundetan, 1990eko abenduan, Bundestageko diputatu hautatu zuten.^[3] 1991eko urtarrilean, Emakume eta Gazteria ministro izendatu zuen Helmut Kohlek; honek paratu zion "ekialdeko neskatxa" ezizena.^[2]

Ingurune eta Segurtasun Nuklear ministroa izan zen 1994-1998 bitartean, eta 1995eko martxo-apirilean Berlinen egindako Nazio Batuen Erakundearen Klima Aldaketari buruzko Konferentziako lehendakaria izan zen.^[5] Helmut Kohlek 1998ko iraileko hauteskundeak galdu ondoren, aldaketa sakona izan zen CDU alderdian, eta Merkel idazkari nagusi hautatu zuten.^[6] Bi urte geroago, alderdiaren presidentetza hartu zuen, Wolfgang Schäublek dimisioa eman ostean. Haren hautaketarekin, bere irudia berritu nahi izan zuen CDUk, emakumea ez ezik, Ekialdeko Alemaniakoa eta protestantea baitzen; ordura arteko buruzagiak, aldiz, gizonezkoak, katolikoak eta Mendebaldekoak izan ohi ziren.^[7]

CDUko presidente izan arren, lanak izan zituen bere boterea sendotzeko. Izan ere, 2002an CDU-CSU batasun kristau-demokratak Bavierako lehen ministro Edmund Stoiber aukeratu zuen kantzilergai, Merkelen kaltetan.^[8] CDU-CSUk hauteskundeak galdu ondoren, Merkel oposizioaren buru bilakatu zen.^[3]

2005eko maiatzeko hauteskundeetan, Merkel izan zen kristau-demokraten hautagaia eta, alde txikiaz izan bazen ere, nagusitu zitzaion Gerhard Schröder sozialdemokratari: CDU-CSUk botoen % 35,2 eta 226 eserleku eskuratu zituen; SPDk botoen % 34,2 eta 222 eserleku.^[9] Baina aldea ez zen gobernua eratzeko adinakoa, eta bi alderdi horiek gobernu koalizio handiaren aukera planteatu zuten; negoziazio luzeen ondoren, akordioa erdietsi, eta azaroaren 22an Angela Merkel aukeratuko zuten kantziler.^[10]

Alemaniako kantziler[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2005eko azaroaren 22an Angela Merkel Alemaniako kantziler hautaturik, koalizio gobernua osatu zuten CDUk eta SPDk. Hurrengo lau urteetan, egoera ezberdinetara egokitzeko gaitasun handia erakutsi zuen. Gobernukide sozialdemokratak hainbat kuota sozial jarri zizkion haren politika kontserbadoreari. Nazioartean erreferente bilakatu zen, batez ere G8koan eta Europar Batasunean presidentetza izan zuenetik.^[11]

2009ko iraileko hauteskundeetan, Merkelen alderdiak lortu zuen garaipena, bozen % 33,8 eta 239 eserleku eskuraturik. Aurreko agintaldian ez bezala, Alderdi Liberalarekin (FDP) osatu zuen gobernu koalizioa.^[12] Euroguneko zorraren krisia izan zen bigarren agintaldi horretako gertakari nagusia. 2011n, herrialdeko zentral nuklear guztiak 2022. urterako ixteko plana aurkeztu zuen legebiltzarrean, eta onartua izan zen.^[13] 2013an jakin zenez, AEBek Angela Merkelen telefonoa zelatatu zuten; Merkelek berehala deitu zion Barack Obama estatubatuar presidenteari, azalpenak eskatzeko.^[14]

2013ko iraileko Bundestageko hauteskundeetan, CDU-CSU gailendu zen berriz ere, botoen % 41,5 eta 311 eserleku lorturik; SPDk botoen % 25,7 eta 193 eserleku atera zituen.^[15] Horiek horrela, Angela Merkel hirugarren aldiz hautatu zuten kantziler, kontserbadoreen eta sozialdemokraten akordioari esker.^[16] Koalizio handia osatzearen truke, lanbide arteko gutxieneko soldata bat ezartzea onartu zuen Merkelek.^[17] 2015ean Europan larritu zen Errefuxiatuen krisian, mugak ixtea ez zela aterabidea adierazi zuen kantzilerrak, eta erantzun solidarioa eskatu;^[18] izan ere, urtarriletik irailera 577.000 iheslari hartu zituen Alemaniak.^[19]

2017ko hauteskundeetan laugarrenez izan zen nagusi, nabarmen behera egin arren: botoen % 32,9 eta 246 eserleku bereganatu zituen.^[20] 2018ko martxoaren 14an hartu zuen berriz ere kantziler kargua, alderdi sozialdemokratarekin akordioa sinatu ondoren.^[21]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Jones, Nicolette; Garrett, Brianne; Burho, Erika. The World’s 100 Most Powerful Women. forbes.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).
↑ ^a ^b Merkel, Alemania bereganatzea lortu duen ekialdeko politikaria. eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).
↑ ^a ^b ^c ^d Petrikowski, Nicki Peter. Angela Merkel. Encyclopædia Britannica, inc., britannica.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).
↑ Germany: Angela Merkel becomes second-longest-serving chancellor. dw.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).
↑ Kontsentsurako deiarekin hasi da klimari buruzko konferentzia. Euskaldunon Egunkaria, 1995ko martxoak 29, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).
↑ Niebel, Ingo. Kohlen ondorengo aroa CDUn. Euskaldunon Egunkaria, 1998ko azaroak 15, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).
↑ Merkelen hautaketarekin, bere irudia berritu nahi du CDUk. Euskaldunon Egunkaria, 2000ko martxoak 21, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).
↑ Beck, Martin. Eskuineko karta jokatzen. Euskaldunon Egunkaria, 2002ko urtarrilak 16, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).
↑ Official final result of the 2005 Bundestag elections. Federal Statistical Office Germany, web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2020-9-30).
↑ Gobernu akordioa hitzartu dute Alemaniako kristau-demokratek eta sozialdemokratek. Berria, 2005eko azaroak 11, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-30).
↑ Mujika, Amagoia. Alemaniako legebiltzarrerako hauteskundeak. Bazkideari begira. Berria, 2009ko irailak 27, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).
↑ Angela Merkel Alemaniako kantziller hautatu dute, berriro. Berria, 2009ko urriak 28, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).
↑ Merkelen plan nuklearra onartu du Legebiltzarrak. Berria, 2011ko uztailak 1, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).
↑ Obamari deitu dio Merkelek, bere telefonoa ere zelatatu ote duten jakiteko. Berria, 2013ko urriak 24, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).
↑ September 22, 2013 Bundestag Election Final Results - Federal Republic of Germany Totals. electionresources.org (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Angela Merkel kantziler hautatu dute hirugarren aldiz. Berria, 2013ko abenduak 17, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Merkelek gutxieneko soldata ezartzea onartu du, SPDrekin gobernua osatzeko. Berria, 2013ko azaroak 21, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Makazaga, Xabin. Merkel: «Hesiek ez gaituzte babestuko». Berria, 2015eko urriak 8, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Merkelek ukatu egin du Alemaniak gainezka egin izana. Berria, 2015eko urriak 9, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Merkel laugarrenez nagusi, nabarmen behera eginda. Berria, 2017ko irailak 25, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).
↑ Angela Merkelek laugarren agintaldia hasi du Alemaniako kantziler gisa. Berria, 2018ko martxoak 15, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Alemanez) Webgune personala, angela-merkel.de
(Alemanez) Alemaniako kantzilerraren webgune ofiziala, bundeskanzlerin.de
(Alemanez) Instagrameko kontua, instagram.com

Datuak: Q567
Multimedia: Angela Merkel

[1] Jones, Nicolette; Garrett, Brianne; Burho, Erika. The World’s 100 Most Powerful Women. forbes.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).

[eitb-2] Merkel, Alemania bereganatzea lortu duen ekialdeko politikaria. eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).

[brit-3] Petrikowski, Nicki Peter. Angela Merkel. Encyclopædia Britannica, inc., britannica.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).

[dw-4] Germany: Angela Merkel becomes second-longest-serving chancellor. dw.com (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).

[5] Kontsentsurako deiarekin hasi da klimari buruzko konferentzia. Euskaldunon Egunkaria, 1995ko martxoak 29, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).

[6] Niebel, Ingo. Kohlen ondorengo aroa CDUn. Euskaldunon Egunkaria, 1998ko azaroak 15, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-28).

[7] Merkelen hautaketarekin, bere irudia berritu nahi du CDUk. Euskaldunon Egunkaria, 2000ko martxoak 21, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).

[8] Beck, Martin. Eskuineko karta jokatzen. Euskaldunon Egunkaria, 2002ko urtarrilak 16, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-29).

[9] Official final result of the 2005 Bundestag elections. Federal Statistical Office Germany, web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2020-9-30).

[10] Gobernu akordioa hitzartu dute Alemaniako kristau-demokratek eta sozialdemokratek. Berria, 2005eko azaroak 11, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-9-30).

[11] Mujika, Amagoia. Alemaniako legebiltzarrerako hauteskundeak. Bazkideari begira. Berria, 2009ko irailak 27, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).

[12] Angela Merkel Alemaniako kantziller hautatu dute, berriro. Berria, 2009ko urriak 28, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).

[13] Merkelen plan nuklearra onartu du Legebiltzarrak. Berria, 2011ko uztailak 1, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).

[14] Obamari deitu dio Merkelek, bere telefonoa ere zelatatu ote duten jakiteko. Berria, 2013ko urriak 24, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-1).

[15] September 22, 2013 Bundestag Election Final Results - Federal Republic of Germany Totals. electionresources.org (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[16] Angela Merkel kantziler hautatu dute hirugarren aldiz. Berria, 2013ko abenduak 17, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[17] Merkelek gutxieneko soldata ezartzea onartu du, SPDrekin gobernua osatzeko. Berria, 2013ko azaroak 21, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[18] Makazaga, Xabin. Merkel: «Hesiek ez gaituzte babestuko». Berria, 2015eko urriak 8, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[19] Merkelek ukatu egin du Alemaniak gainezka egin izana. Berria, 2015eko urriak 9, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[20] Merkel laugarrenez nagusi, nabarmen behera eginda. Berria, 2017ko irailak 25, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[21] Angela Merkelek laugarren agintaldia hasi du Alemaniako kantziler gisa. Berria, 2018ko martxoak 15, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-4).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]