Animalia

Animalia
Ediacara-gaur egun PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Animalia mota ezberdinak.
Sailkapen zientifikoa
Superdomeinua	Biota
Goierreinua	Eukaryota
Erreinua	Animalia Linnaeus, 1758

Animaliak izaki bizidunen talde handi bat dira, Animalia edo Metazoa erreinuetan kokatzen direnak. Orokorrean zelulanitzak dira, higitzeko gai dira bere inguruarekin elkarrekintza edukitzeko eta beste izaki batzuk kontsumituz elikatzen dira. Animalia gehienek forma bera mantentzen dute euren bizitzan zehar, nahiz eta batzuek metamorfosia jasaten duten.

Animalia hitza latineko animal hitzetik eratorria da, pluralean animalia dena eta anima hitzetik (hau da gure arima hitzaren parekidea) datorrena.

Ezaugarriak

Aristotelesek izaki bizidun guztiak animalia eta landaretan bereizi zituen, eta horrela ere egin zuen Carolus Linnaeusek bere lehenengo klasifikazio sisteman. Eboluzioaren aurkikuntza eman zenetik talde hauek hainbat eratara bereizi izan dira, eta azken urteotan domeinu eta erreinuetan aldaketa handiak gertatu dira. Hartara, lehen protozooen taldea animalia gisa sailkatzen zen, mugimendua zutelako, baina gaur egun talde urrunetan kokatzen dira.

Animalia Erreinuak hainbat ezaugarri berezko ditu beste izaki bizidunengandik bereizteko. Animaliak eukariotoak eta zelulaniztunak dira, eta honek bakterioetatik eta protista gehienengandik bereizten ditu. Heterotrofoak dira eta honek landare eta alga guztiengandik bereizten ditu. Gainera ez ditu horma zelular lodiak egiten, eta honek ere onddoetatik bereizten ditu.

Egitura

Gutxi batzuk kenduta, batez ere belakiak (porifera filuma), animaliek atal ezberdinak dituzte bere gorputza bereizteko. Honen barnean giharreak eta nerbio-sistema daude higidura errazteko. Animalia gehienek bere barnekaldean liseriketa egiteko leku bat dute, irekiera bat edo bi izan ahal dituenak.

Animalia guztiek zelula eukariotoak dituzte, karakteristikoa den kolageno eta glikoproteinaz osatutako matrize estrazelular inguratua. Honek inguruan kaltzifikatutako egiturak izan ditzake, adibidez, kuxku, hezur eta espikulak. Garapenean zehar zelulen arteko erlazioa nahiko malgua izaten da, mugitu, berrantolatu eta egitura konplexuagoak egin ahal izateko. Bestelako izakiekin (landare eta onddoak) alderatuta ez ditu zelulak jaiotzen direnetik aurrera leku berean eta horregatik hazkuntza modu ezberdinean ematen da. Animalia zelulek euren artean lotura ezberdinak izan ditzakete: sendoak, hutsunedunak eta desmosomak.

Birsorkuntza eta garapena

Ia-ia animalia guztiek birsorkuntza sexual mota bat edo beste dute. Heldu gehienak diploideak dira, nahiz eta poliploideak eta aploideak diren hainbat izaki ere badauden. Izaki bakun batzuetan emeek eta arrek ez dute kromosoma kopuru bera eta beraz ernalkuntza sexuala emeen klonazioz ematen da. Birsorkuntza sexualeko kasu gehienetan zelula sexual espezializatuak dituzte, eta hauek meiosiaren bitartez txikiagoak diren espermatozoideak eta mugitu ezin daitekeen obulua sortzen dute. Bi zigotoak elkartuta indibiduo berriak sortzen dira. Hainbat animalia gai dira birsorkuntza asexuala izateko. Erabiltzen diren metodoak partenogenesisa eta fragmentazioz.

Zigotoa hasieran esfera batean bilakatzen dira, gero blastula batean, honek berrantolakuntza eta bereizketa ematen duelarik. Belakietan blastulak igeri egiten du leku berri bateraino eta bertan belaki berri bat sortzen du. Talde gehienetan, ordea, blastulak berrantolakuntza ezberdin bat garatzen du. Lehenengo inbaginazio bat edukitzen du eta gastrula sortzen da. Hor izango da gehienetan digestio ganbera. Horrela, bi azal mota sortzen dira: ektodermoa, endodermoa eta gehienetan mesodermoa. Geruza horietatik organoak sortzen dira.

Animaliek eguzki energia erabiltzen dute modu ez-zuzen batean hasteko. Hala ere badira animalia gutxi batzuk ez dutela energia horrela jasotzen, fumarolen inguruan bizi direnek bakteria sulfato-jaleez elikatzen dira eta beraz eguzkiaren energia ez dute inongo moduan sartzen euren zikloan. Hala ere animalia gehienek landareek fotosintesiaren bitartez ekoizten dituzten azukreak jaten dituzte (edo beste animalia batzuk jaten dituzte hauek aurretik landareak jan dituzte). Azukre hauek erabilita hazi edo mugitu daiteke animalia. Prozesu hau glikolisi moduan ezagutzen da.

Jatorria eta erregistro fosila

Animaliak protozoo flagelatuetatik eboluzionatu dutela uste da. Bizirik dauden ahaiderik hurbilenak koanoflagelatuak dira, hainbat belakiekin estruktura komunak dituztenak. Egindako ikerketa molekularrek diote supertalde bat osatzen duela: opistokonteak. Bertan onddoak eta hainbat protista parasito daude.

Lehenengo animalia fosilak Aurrekanbriarraren bukaeran agertu ziren, orain dela 600 milioi urte, eta vendiar biota gisa dira ezagun. Zailak dira hauek geroagoko fosilekin erlazionatzen, ordea. Batzuek badute erlaziorik gaur egungo filum batzuekin, baina baliteke ezetz, eta baliteke ere animaliak ez izatea. Hala ere orain 1000 milioi urte Indiako fosil batzuk animaliak izan zitezkeela dirudi. Gaur egungo filum gehienak Kanbriarrean sortu ziren, orain 570 milioi urte. Hala ere ez dago oso argi izaki hauek bertan jaio edo inguruko baldintzen aldaketak fosilizazioa baldintzatu ote zuen.

Burguess Shaleko faunako fosiletan gaur egungo animalia diseinuetatik kanpo geratzen diren hainbat badaude, euren artean, adibidez, Hallucigenia artropodoa. Hainbat autorek, euren artean Stephen Jay Gould, hasierako animalia bariazioa handiago zela proposatu dute eta beraz erregistro fosilean geroz eta barietate txikiagoa dagoela.

Euskal Herriko erregistro fosilean animaliek eraikitako hainbat estruktura ikusten dira, hala nola, kareharri gotorrak, gehienbat koral eta belakiz sortuak.

Animalien Sailkapena

	Choanoflagellata
Animalia	Parazoa Porifera Placozoa Eumetazoa Cnidaria _______ ?Ctenophora Bilateria Protostomia Acoelomata Platyhelminthes Schizocoelomata Nemertea Sipuncula Mollusca Echiura Articulata Annelida ____ Onychophora ____ Tardigrada Arthropoda Gnathostomulida Entoprocta Cycliophora Rotifera Acanthocephala Pseudocoelomata Gastrotricha Nematoda Nematomorpha Priapula Kinorhyncha Loricifera Deuterostomia Lophophorata Phoronida Ectoprocta Brachiopoda Chaetognatha Echinodermata Hemichordata Chordata ____ Vertebrata Cephalochordata Urochordata

Sailkapenaren historia

Linnaeusen jatorrizko eskeman animaliak hiru erreinuetako bat okupatzen zuten, eta 5 klase ezberdinetan bereizten ziren: Vermes (har eta zizareak), Insecta (zomorroak), Pisces (arrainak), Amphibia (anfibioak), Aves (hegaztiak) eta Mammalia (ugaztunak).

Hartatik azkeneko lauak gaur egun filum bakar batean sartzen ditugu: kordatu eta beste forma guztiak Vermes originaletik bereiztuak izan dira. Hala ere goiko sailkapena ez da mundu guztian modu berdinean onartzen eta hainbat bariazio daude liburutik-liburura. Gainera testu liburuetan modu sinpleagoan azaltzen da eta orokorrean animalien sailkapena izaki ezagunenen filumen arabera egiten da, maila berean jartzen Moluskoak eta Poriferoak, berez sailkapenean maila ezberdinetan egonda ere.

Phyllumak

Sakontzeko, irakurri: «Phyllum»

Filumak (edo Filak) animaliak sailkatzeko talde nagusienak dira. Mota hauetariko bakoitza ondo definituriko antolaketaren arabera egiten da.

Phyllum	Esanahia	Ezaugarriak	Espezie kopurua
Acanthocephala	Arantzak dituen burua	Har parasitoak, ebaginagarria den sudur arantzatsu batekin.	1.100
Acoelomorpha	Hesterik gabekoak.	Zelomarik gabeko har txikiak. Ez dute liseriketa tuturik.
Annelida	Eraztun txikia	Har zelomatuak, gorputza eraztunetan zatitua.	16.500
Arthropoda	Oin artikulatuak.	Kanpo hezurdura kitinotsua eta hanka artikulatuak.	1.100.000
Brachiopoda	Beso laburrak	Lofoforoak eta bi balba dituzte.	335 (16.000 desagertuak)
Bryozoa	Goroldio animaliak.	Lofoforoa dute, iragazlariak dira eta ipurtzuloa tentakuloen koroaren kanpo dute.	4.500
Chaetognatha	Barail arantzatsuak	Hegalak eta bi arantza kitinotsu buruaren alde bakoitzean.	100
Chordata	Kordarekin.	Korda dortsala edo notokordioa dute, gutxienez enbrioiak direnean.	49.693
Cnidaria	Asuna	Diblastikoak cnidocitoekin.	10.000
Ctenophora	Orratzak daramatzana.	Diblastikoak koloblastoekin.	100
Cycliophora	Gurpilak daramatzana	Sasizelomatuak zilioak dituen aho zirkularrarekin.	1
Echinodermata	Azala arantzekin.	Simetria pentaradiatua, kanpo euskarri kalkareoa.	7.000 (13.000 desagertuak)
Echiura	Arantzadun isatsa	Tronpa duten itsas harrak, anelidoen gertukoak.	135
Entoprocta	Barne ipurtzuloa	Lofoforoa dute, iragazlariak dira eta ipurtzuloa tentakulo koroaren barruan dute.	150
Gastrotricha	Ilezko urdaila	Sasizelomatuak, gorputza arantzekin eta bi tutu kaudal itsaskor.	450
Gnathostomulida	Baraila duen aho txikia	Ahoek barail berezia dute.	80
Hemichordata	Korda erdia	Deuterostomoak ebakidura faringeokin eta estomokordarekin.	85
Kinorhyncha	Mugitzen den tronpa	Sasizelomatuak buru sargarriarekin eta gorputz segmentatuarekin.	150
Loricifera	Kota daramana.	Sasizelomatuak maila-kota baten itxura duen estaldura batekin.	10
Micrognathozoa	Barail txikia duen animalia	Sasizelomatuak, barail konplexuak eta gorputza soinu baten eran luzagarria.	1
Mollusca	Biguna	Ahoak radula du, oin gihartsua eta oskolak inguruan mantu bat du.	93.000
Monoblastozoa			1
Myxozoa	Muki animaliak.	Parasito mikroskopikoak, cnidocitoen antzeko kapsula polarrekin.	1.300
Nematoda	Hari baten antzekoa.	Har pseudozelomatuak, ebakidura zirkularrarekin eta estaldura kitinotsuarekin.	25.000
Nematomorpha	Hari itxura	Har parasitoak, Nematodoen antzekoak.	320
Nemertea	Itsasoko ninfa	Har azelomatuak tronpa luzagarriarekin.	900
Onychophora	Azkazalak daramatzana.	Gorputz bermiformeak, azkazal kitinotsu apikalak dituzten hankekin.	110
Orthonectida	Igerilari zuzena	Parasito oso sinpleak, gorputz ziliatuarekin.	20
Phoronida	Zeusen irakaslea.	Har lofoforatu tutukarak; hesteak U itxura du.	20
Placozoa	Xafla animaliak	Animalia oso sinpleak, narrastiak, ameba irregular baten antzekoak.	1
Platyhelminthes	Har lauak.	Har azelomatu, ziliatu eta ipurtzulorik gabekoak; asko parasitoak dira.	20.000
Pogonophora(?)	Bizarra duena	Animalia bermiforme eta tutukara, burua bildu daiteke, eta baliteke anelidoak izatea.
Porifera	Poroak dituena	Belakiak, parazoak, simetriarik gabekoak. Gorputzean hainbat poro iragazkor.	5.500
Priapulida	Zakil txikiak	Har sasizelomatuak, tronpa luzagarriarekin.	16
Rhombozoa	Erronbo animalia.	Zelula oso gutxi dituzten parasitoak.	70
Rotifera	Gurpilak daramatzana.	Sasizelomatuak, zilioak dituen atzeko koro batekin.	1.800
Sipuncula	Tutu txikia	Har zelomatu ez segmentatuak, ahoaren inguruan tentakuloak dituzte.	320
Tardigrada	Pausu geldoa	Ur-hartzak. Gorputza lau hanka parerekin segmentatua, azkazal eta bentosekin.	800
Xenoturbellida	Har lau arraroa.	Har deuterostomo ziliatu oso sinpleak, erlazio ezezagunarekin.	2
			>1.300.000

Migrazioa

Migrazioa inguru egokiago baten bila egiten den aldizkako habitat edo bizileku aldaketa da. Animalia askok migratzen dute eta horretarako arrazoi nagusia elikadura edo ugalketa izaten da.

Play media

Oro har, sexuak eta janariak eragiten dituzte animalien migrazioak.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Animalia

• Animalien eskubideak
• Espezismo
• Beganismo
• Antropozentrismo