Ardagai ezkatatsu-handi

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ardagai ezkatatsu-handia
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaFungi
KlaseaAgaricomycetes
OrdenaPolyporales
FamiliaPolyporaceae
GeneroaCerioporus
Espeziea Cerioporus squamosus
Quél., 1886
Mikologia
 
poroak himenioan
 
txapel zapaldua
 
himenioa dekurrentea da
 
hanka biluzik dago
 
espora zuriak dauzka
 
saprobioa da
 
jangarria da

Oharra: ez fidatu soilik orri honetan ematen diren datuez perretxiko bat identifikatzeko orduan. Inolako zalantzarik izanez gero, kontsultatu aditu batekin.

Ardagai ezkatatsu-handia (Cerioporus squamosus) Polyporaceae familiako onddo espezie bat da[1] Luzaroan hazten denez, ia urte osoan aurki daiteke. Nahiko erraz identifikatzen den perretxikoa da, eta Polyporus generoan hurbil dauden beste espezie batzuk bereizten dira, neurriagatik eta habitatagatik. Oso ale gazteak, haragi samurrekoak, denbora luzez egosi ondoren jan daitezke. Ez da, baina, tradizioa eta sukaldaritzako bokazioa duen perretxikoa. Bere haragia larrukara da eta ez du balio sukalderako. Oso ale gazteak, haragi samurrekoak, jan daitezke denbora luzez egosi ondoren. Zuhaitzaren gaixotasun sintoma bat bezala hartzen da.

Morfologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Intxaurrondoetan hazi ohi den perretxikoa da.

Txapelak 5-30 cm zabal edo gehiago izaten ditu, haizemaile-formakoak, zuri zikinekoak edo horixkak, ezkatak zabalak eta kolore beltz ilunekoak. Karpoforoa oso motel hazten da, eta hilabete askotan mantendu daiteke. Behealdean, himenioak oso tutu finen barrualdea estaltzen du, 7 mm arteko luzerakoak, oinetik ia dekurrenteak, poro zuriarekin edo kremarekin. Oina lodia eta makurtua da, 3-10 cm artekoa, gehienetan albo batean, eta oinarria beltza perretxiko gazteetan eta beltza zaharrenetan. Hasieran, haragi samurra; ondoren, koriazeoa eta bukaeran oso gogorra, irin zaharraren usainarekin eta zapore gozoarekin.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapela: 10 eta 40 cm bitarteko diametrokoa. Mamitsua, gero larrukara eta, azkenean zurezkoa eta lehorra, haizemaile-formakoa. Horia, ezkata zentrokide arreekin.

Tutuak: Dekurrenteak, zuriak eta gero hurraren kolorekoak. Tutu dekurrenteak: Hanka ukitzeaz gain, beherantz jarraitzen duten orriak.

Poroak: Hasieran txikiak eta gero handiak, koskadunak, angelutsuak. Zuriak edo horiak.

Hanka: 5 eta 7 cm bitarteko luzerakoa eta 4 eta 5 cm bitarteko lodierakoa. Lodia, laburra, zilindrikoa, eszentrikoa, tutu dekurrenteak izaten ditu goialdean erretikulu moduko bat osatuz, furfurazeoa eta ondoren glabroa. Beheko aldean, beltzaxka eta tuberkuluduna.

Haragia: Zuria, elastikoa, larrukara eta ondoren zurezkoa. Irin zaharraren usaina izaten du. Zaporea berriz, meleka.[2]

Etimologia: Polyporus terminoa grekotik dator, ugari, asko, esan nahi duen "poly" hitzetik eta poro, esan nahi duen "póros" hitzetik. Poro ugarirekin. Squamosus epitetoa berriz latinetik dator, ezkatatsua, esan nahi duen "squamosus" hitzetik. Kapelan dituen ezkatengatik.

Jangarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jateko modukoa gaztetan bakarrik, baina kalitate kaskarrekoa.[3]

Nahasketa arriskua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nahikoa erraz identifikatzen den perretxikoa da. Polyporus tuberaster delakoarekin nahas daitezke biltzaile hasi berriak.

Sasoia eta lekua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Egurraren gainean bizi da, batez ere ibaiertzeko basoetako zuhaitzetan (sahatsak, makalak, lizarrak...), eroritako enborretan edo zuhaitz bizien gainean, zaurietan eta urratutako adarretan.

Luzaroan hazten denez, ia urte osoan aurki daiteke, baina udaberrian eta udan batez ere. Oso gutxitan udazkenean. Zuhaitz bizien edo hilen enborretan edo motzondoetan, bereziki hostozabaletan,[4]

Banaketa eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipar Amerika, Europa, Japonia.

Espeziearen egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aranzadi Elkartearen arabera, ardagai ezkatatsu-handia desagertzeko arriskuan dauden onddoen eusko-kantauriar Zerrenda Gorrian dago.[5] Azken urteotan mikologia adituek onddo batzuen beherakada kuantitatibo eta kualitatibo handia egon dela ohartarazi dute. Adituen esanetan, egoera honek hainbat eragile ditu, tartean klima aldaketa, pestiziden erabilera eta bilketa masiboak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza  •   Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012  •   Euskalnatura  •   Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987  •   Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973  •   Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
  2. (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 571 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
  3. (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel.. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 482 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
  4. (Gaztelaniaz) Bon,Marcel. (1988). Guia de Campo de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 314 or. ISBN 84-282-0865-4...
  5. Zerrenda Gorria, Aranzadi Zientzia Elkartea

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]