Argizaiol

Argizaiola

Bi argizaiolaren irudia, Segura herrian (Gipuzkoa).
Ezaugarriak
Mota	Lanabesa edo apaingarria.
Lekua	EH
Materiala	Zura

Argizaiola oholtxo antropomorfiko landu bat da; gerri biran, argizaria kiribiltzen diote. Pago edo haritz zuraren gainean landu ohi da, eta hainbat irudi izaten ditu zizelkatuta (gurutzeak, landare-irudiak, sinbolo erlijiosoak...). Lehen, argizaiola tradizionalak helduleku edo kirtendunak izaten ziren, baina denborarekin askoz sinpleagoak egiten hasi ziren, inolako tailurik gabeak. Kutxu tradizionaleko instrumentu bat da hau, oso ohikoa Gipuzkoa zein Nafarroa iparraldean. Hala ere, guztien artean Amezketa udalerria nabarmentzen da, izan ere, oraindik mantentzen dute honen erabilera.

Argizaiolak elizetan erabiltzen ziren, hildakoen alde otoitz egiteko eta haien oroitzapenean argia piztuta mantentzeko. Ohikoa zen hildakoen izenean, familiako norbaitek argizaiola elizako banku edo hilobiaren aurrean jartzea, bereziki meza garaian. Argizaiola piztuta egotea arimaren bakearen ikur zen eta argiak berpizkundea, argitasuna eta biziaren jarraipena irudikatzen zituen.

Durangoko Azokak urtero banatzen dituen sariek Argizaiola saria izena dute.

Izena

Argizaiolak

Hitz konposatu bat da: argizari eta ohol hitzen elkarketa.

Historia

Argizaiolaren jatorria ez dago zehazki dokumentatua, baina badirudi Erdi Aroko kristautasunaren eta aurretiko errituen arteko uztarketa baten emaitza izan daitekeela. Argizaiolaren erabilera nagusiki Hego Euskal Herriko hainbat eskualdetan zabaldu zen (Nafarroa Garaian, Gipuzkoan eta Bizkaian, bereziki), XVI. mendetik aurrera. Ohitura herrikoi horrek bizirik iraun zuen XX. mendearen erdialdera arte zenbait tokitan.

Gaur egun, argizaiolak ia ez dira erabiltzen, baina zenbait museotan, elizetan eta etnografia-bildumetan gordetzen dira. Etnografo eta antropologo askok aztertu dute haren esanahia eta erabilera, euskal sinbologian eta errituetan duen tokia ulertzeko.

Erabilera

San Telmo museoko argizaiola bat

Argizaiola elizetan erabiltzen zen, hildakoen aldeko otoitzak egiteko eta haien arimentzat bakea eskatzeko. Familiako batek eraman ohi zuen argizaiola elizara hildakoaren izenean, eta meza garaian pizten zuen. Argizaiola jartzen zen tokia ez zen ausazkoa: askotan, hildakoaren familiak elizan zuen bankuaren ondoan edo haren hilobiaren gainean jartzen zen.

Argizaiolaren funtzio sinbolikoa etxeko goxotasuna transmititzea da. Izan ere, historian zehar, sua, hildakoen eta bizien arteko bitartekaritzat ezagutu da Euskal Herrian.

Argizaria hildakoaren hiletan pizten zen, eta urtebetez familiaren hilobian jarrita egoten zen, mezetan piztuta. Behin urtebetea igarota, urteko egun jakin batzuetan pizten jarraitzen zuten, batez ere Santu Guztien Egunean. Eukaristia osoan kandela piztuta egoten da, eta haren jabeek egurrezko ohola biratzen dute sugarra bizirik mantendu dadin.

Egun, ohitura hau ia erabat desagertuta dago, baina hainbat museo eta erakundek argizaiola zaharrak gordetzen dituzte, eta euskal kulturaren eta espiritualtasunaren adierazgarri gisa balio dute.

Sinbologia

Argizaiolak sinbologia sakona zuen: argiak berpizkundea, betierekotasuna eta arimen argitasuna adierazten zuen. Kristau testuinguruan, piztutako argia Jainkoaren presentziaren eta hildakoaren arimaren gidariaren sinbolo zen.

Badirudi elementu batzuk kristautasunaren aurretiko jatorria dutela: esaterako, interpretatu izan da zirkuluak edo espiral formako argizariak adierazten dituela denboraren zikloak, Eguzkiaren mugimendua, edo bizitzaren eta heriotzaren arteko lotura. Horrela, argizaiola tradizio sinkretiko baten emaitza da: sinesmen zaharren eta kristautasunaren arteko elkargunea.

Kanpo estekak

• Argizaiolari buruzko Bernardo Estornes Lasaren artikulua irakurgai. Auñamendi Eusko Entziklopedia
• Argizaiolaren nondik norakoak. Ixiart, euskal kulturaren dendan irakurgai. (Gaztelaniaz)
• (Gaztelaniaz) Antxon Aguirre Sorondo (1989): «Las argizaiolas. El fuego y la muerte». Oarso, 24. zenbakia, 95-97. or. Errenteriako Udala.

• Datuak: Q12253930
• Multimedia: Argizaiola / Q12253930