Edukira joan

Arkadi Rozengoltz

Wikipedia, Entziklopedia askea
Arkadi Rozengoltz

(1927)
Bizitza
JaiotzaVitsebsk, 1889ko azaroaren 4a (juliotar egutegia)
Herrialdea Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
HeriotzaMosku, 1938ko martxoaren 15a (48 urte)
Hobiratze lekuaKommunarka fusilamendu-eremua
Heriotza moduaheriotza zigorra
Jarduerak
Jarduerakdiplomazialaria, politikaria eta militarra
Jasotako sariak
Ideologia eta sinesmenak
Alderdi politikoa Sobietar Batasuneko Alderdi Komunista

Arkadi Pavlovitx Rozengoltz (errusieraz: Арка́дий Па́влович Розенго́льц; 1889ko azaroaren 4a – 1938ko martxoaren 15a) boltxebike iraultzailea, sobietar buruzagi militarra, politikaria eta diplomatikoa izan zen. 1930 eta 1937 artean Kanpo Merkataritzako Herri Komisarioa izan zen, eta 1938ko Hogeitabaten Moskuko Epaiketan akusatua izan zen. Gutxira exekutatu zuten, Iosif Stalinen purgetako milaka heriotzetako bat. Rozengoltzen irudia 1988 birgaitu zen.

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rozengoltz 1889ko azaroaren 4an Vitebsken jaio zen. Merkatari judu baten semea zen.[1] Aurrerago bizitzan iraultzaile aktiboa zen emakume batek hazi zuela esan zuen eta hamar urterekin legez kanpoko literatura ezkutatu behar izan zuela polizia-sarekada batean adierazi zuen.[2] Errusiako Langileen Alderdi Sozialdemokratako (ELAS) boltxebikeen fakzioan sartu zen 1905ean, lehen Errusiako Iraultzaren saiakeran, eta atxilotu egin zuten 16 urte zituela. 1906an boltxebikeen ordezkaria izan zen ELASen IV. Kongresuan, Stockholmen. Aseguru-agente gisa lan egin zuen eta boltxebikeen alderdiarentzat lan egin zuen Vitebsken, Kieven, Yekaterinoslaven (egungo Dnipro) eta Moskun.[1] Moskuko Udaleko, Moskuko Batzorde Militar Iraultzaileko eta Errusiar Batzorde Militar Iraultzaileko kide izan zen.

Rozengoltz Errusiako gerra zibila hasi zenetik Armada Gorriko komisario politikoa izan zen, eta 1918an Kazango, Volgako eskualdean, konkistan parte hartu zuen. Horrek Leon Trotskirengana hurbildu zuen, eta honek 1918ko irailean Iraultza Gerrako Kontseiluko partaide izendatu zuen, gerra-ahalegina zuzentzen zuena.[3] Uztailean atera zuten kontseilutik, baina komisario politiko gisa jarraitu zuen V. Armada Gorriarekin, Siberiako Koltxak almirantearen armada zuriaren aurkako kanpainarako.

1920ko abuztuan Rozengoltz Garraio Batzorde Mistoa (Tsektran) sortzeko izendatu zuten, Trotskirekin elkarlanean, eta horrek sindikatuen oposizio mingotsa eragin zuen, trenbideetako eta uretako garraioko langileen sindikatuak kontrol politikoaren pean jarri zituelako.[1] [4]1922ko urtarriletik 1924ko azarora, Sobietar Batasuneko Aire Armadako burua izan zen. Ahalmen horrekin, negoziazio sekretuak izan zituen Alemaniako goi agintariarekin, lankidetza militarra bermatzeko, batez ere Poloniaren aurka. 1923ko uztailean Wilhelm Cuno kantziler alemaniarrarekin bilera sekretu bat izan zuen Berlingo apartamentu pribatu batean, baina elkarrizketak bertan-behera geratu ziren Cunoren gobernua erori ondoren.

1923ko abenduan Rozengoltzek Berrogeitaseien Adierazpena sinatu zuen, alderdi-demokrazia handiagoa eskatzen zuena, eta bere leialtasuna ezkerreko oposizioarena zela aditzera ematen zuena; Trotskiren aldekoa, 1920ko hamarkadaren erdialdean alderdi komunista zatitu zenean.[5] Horrek Iosif Stalinen erantzun sarkastikoa ekarri zuen, Pravdan 1923ko abenduan idatzia: "Oposizioko lerroetan Rozengoltz bezalako gizonak daude, zeinen 'demokrazia' miseria izan baitzen gure ur garraioko langileentzat eta trenbideetako langileentzat".[6]

Londresen

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1925-1927 urteetan, Rozengoltz Britainia Handiko Sobietar Batasuneko enbaxadan aholkularia izan zen.[7] Hori bat zetorren Stalinen praktika ohiko batekin: Christian Rakovski bezalako oposiziogile nagusiak herrialdetik kanpora bidaltzea "misio diplomatikoetan".

Rozengoltzek enbaxada 1925eko azarotik zuzendu zuen, Rakovski Londrestik Parisera aldatu zutenetik, harik eta enbaxadore berria, Leonid Krasin, 1926ko uztailean iritsi zen arte, eta Krasin 1926ko azaroan hil ondoren. Abenduan, Moskuko agintzaritzari Erresuma Batuaren eta SESBen arteko harremanak hondatzen ari zirela jakinarazi zion, sobietarrek Erresuma Batuko meatzarien greba babestu zutelako eta komunistek Txinako krisian parte hartu zutelako.[8]

1927ko maiatzaren 12an Sail Bereziko poliziak sarekada egin zuen Sobietar Batasuneko Merkataritza Ordezkaritzaren Londresko egoitzan eta "Arcos" Errusiar Kooperatiba Elkartean, ustez Gerra Bulegoan lapurtutako dokumentu baten bila. Rozengoltzek protesta egin zuen gobernu britainiarraren aurrean, eta zazpi orrialdeko memorandum bat aurkeztu zuen esanez ez zegoela "inolako frogarik Merkataritza Ordezkaritzak edo Arcosek edo bertako langileren batek espioitza militarrari ekin diotenik esateko".

Baina maiatzaren 24an, Stanley Baldwin lehen ministroak Erresuma Batuko Legebiltzarrari poliziak espioiek "lurpeko fotostato gela" batean lortutako dokumentu ugari azaleratu zituela esan zion. Poliziak Kanpo Arazoetako Herri Komisarioaren eta Mikhail Borodin agente sobietarraren arteko korrespondentzia topatu zuen, Arcosko auzia gertatu zenean Txinan zegoena, britainiarrek komunista hartzeko asmoa zuela susmatzen baitzuten. Baldwinek adierazi zuen Rozengoltzek The Daily Telegraph egunkariari idatzi ziola esanez: "Borodin partikularra da, gobernu sobietarraren zerbitzura egon ez dena eta inoiz egon ez dena". Benetan Borodin Kominternaren agente bezala ari zen lanean.[9]

Bi egun geroago Legebiltzarren hitz egin zuenean, William Joynson-Hicks Barne ministroak Rozengoltzek bazekiela Mosku eta Londres artean dokumentu inkriminatzaileak zeudela salatu zuen.

Gobernu britainiarrak harreman diplomatikoak eten zituen Sobietar Batasunarekin 1927ko maiatzaren 25ean eta Rozengoltz kanporatu zuen. Londrestik itzultzean, Varsovian gelditu zen, eta han ikusi zuen Boris Kowedak Pyotr Voykov enbaxadore sobietarra hil zuela.

Geroko bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rozengoltzek Stalinen oposizioarekin loturak apurtu zituen jada Moskura itzuli zenean, bere jarraitzaile leial bihurtu zenean. 1927-1930ean, Rabkrin-arentzat lan egin zuen, eta Kontrol Batzorde Zentraleko kide izan zen, alderdiaren diziplinaz eta oposiziogileak kanporatzeaz arduratzen zen organoa.

1930eko irailaren 10ean Merkataritza Komisariorde izendatu zuten. Hori Stalinek bere gaitasunean zuen konfiantzaren seinale zen. Herri komisarioa Anastas Mikoian zen, Stalinen barne zirkuluko kidea, baina Stalinek ondorioztatu zuen Mikoian ez zela gai SESBen merkataritza defizitari aurre egiteko eta "laguntzaile bikain" batekin "bultzatzea" erabaki zuen.[10]

1930eko azaroan komisariogoa bitan banatu zen, eta Rozengoltz Kanpo Merkataritzako Herri Komisario izendatu zuten. SESBen oreka komertziala hobetzeko presiopean, gogor egin zuen talka Sergo Ordzonikidze Industria Astunaren Herri Komisarioarekin, inportatutako tresneria behar baitzuen. Eztabaida bat hainbesteraino berotu zen, non Ordzonikidze Rozengoltz jotzeko zorian egon baitzen.[11] 1931ko abuztuan Politburoko saio batetik bueltan, Stalinen laguntzaileak, Lazar Kaganovitxek, "'Rozen' eta Sergoren arteko kortesia-trukea oso desatsegina izan zela" esan zuen.[12]

Atxiloketa eta heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1937ko ekainaren 14an, Purga Handiaren hasieran, Rozengoltz kargutik kendu zuten, eta departamentuko buru izendatu zuten estatu-erreserbetarako, NKVD bere aurkako auzia eraikitzen ari zen bitartean.[1] 1937ko urriaren 7an atxilotu zuten. Moskuko hirugarren epaiketaren akusatuetako bat zen, Nikolai Bukharin, Aleksei Rykov eta beste ofizial sobietar ospetsu batzuekin batera.

Akusatuak kapital karguen zerrenda luze bati aurre egin behar izan zion, besteak beste, Lenin eta Stalin hiltzeko konspirazioa, espioitza eta sabotajea. Halaber, Rozengoltzi leporatzen zitzaion sekretu militarrak Alemaniara pasatu izana, Trotskiren aginduz, 1923an egin zituen negoziazioetan, baita diru kopuru izugarriak bidegabe erabiltzea oposizioa finantzatzeko. Bere kide gehienek bezala, Rozengoltz "egia aitortu" zuen. Bere azken erreguan "Ez dago munduan gizon bakar bat ere Trotski bezalako jendeari atsekabe eta zorigaitz handia ekarri dionik... Gora, gora eta gora SESB handi, indartsu eta ederra, garaipenetik garaipenera aurrera" aldarrikatu zuen. Heriotza-zigorra ezarri zioten eta 1938ko martxoaren 15ean fusilatu zuten Moskun.[2]

1988ko martxoan, Alderdi Komunistak epaiketa guztia froga faltsuetan eta aitorpen faltsuetan oinarrituta zegoela, eta Rozengoltz eta beste akusatu batzuk "birgaitu" zituela iragarri zuen.

Pertsonalitatea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alexander Barminek, Kanpo Merkataritzarako Herri Komisariotzako langileak, honela deskribatu zuen Rozengoltz: "Judu handi, eder bat, masailezur eta burdinazko izaera pisutsukoa... Botere betearazle sendoa zuen, autoritatearekiko sentimendu sendoa zuena, burokrata petoa eta, ezagutu nuenean, Stalini eskainia." Barminek uste zuen Rozengoltzen kanpoko merkataritzaren bideraketa trebeak SESB 1930eko hamarkadan hondamendi ekonomikotik salbatu zuela.[13] Baina Vladimir Ipatieff zientzialariak, 1920ko hamarkadan Rozengoltzekin topo egin zuenak, "gizon arranditsu eta harroputza" zela uste zuen, "nire ustez, exekutibo gisa erabat baliogabea".[14]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d Zalesski, K.A.. «Розенгольц Аркадий Павлович 1889-1938 Биографический указатель» Khronos.
  2. ↑ a b Hazard, John N.. (1938-09). «Report of Court Proceedings in the Case of the Anti-Soviet "Bloc of Rights and Trotskyites."» Pacific Affairs 11 (3): 401.  doi:10.2307/2750936. ISSN 0030-851X. (kontsulta data: 2025-04-15).
  3. ↑ Stone, I.. (1954-09). «Book Reviews : The Prophet Armed; Trotsky: 1879-1921. By ISAAC DEUTSCHER. (New York and London: Oxford University Press. 1954. Pp. xii, 540. $6.00.)» Western Political Quarterly 7 (3): 496–497.  doi:10.1177/106591295400700319. ISSN 0043-4078. (kontsulta data: 2025-04-15).
  4. ↑ Bryner, Cyril; Schapiro, Leonard. (1956). «The Origin of the Communist Autocracy: Political Opposition in the Soviet State, First Phase 1917-1922» International Journal 11 (2): 149.  doi:10.2307/40198218. ISSN 0020-7020. (kontsulta data: 2025-04-15).
  5. ↑ Daniels, Robert V.; Carr, Edward Hallet. (1955-04). «The Interregnum, 1923-1924» The American Historical Review 60 (3): 608.  doi:10.2307/1845606. ISSN 0002-8762. (kontsulta data: 2025-04-15).
  6. ↑ J. D.. (1954-07). «Collected Works of J. V. Stalin. Vol. 5. 1921–1923» International Affairs 30 (3): 380–380.  doi:10.1093/ia/30.3.380b. ISSN 1468-2346. (kontsulta data: 2025-04-15).
  7. ↑ «Functions of the police of the Russian Federation, the United Kingdom and the United States» Актуальные проблемы российского права 2015  doi:10.17803/1994-1471.2015.60.11.170-177. ISSN 1994-1471. (kontsulta data: 2025-04-15).
  8. ↑ «Who Betrayed Whom? Franco-Anglo-Soviet Relations, 1932–1939» Gab es einen Stalin-Hitler-Pakt? (Peter Lang) (kontsulta data: 2025-04-15).
  9. ↑ Duncanson, Dennis J.. (1974-03). «Biographical Dictionary of the Comintern. By Branko Lazitch in collaboration with Milorad M. Drachkovitch. [Stanford: Hoover Institution, 1973. 458 pp. $15.00.»] The China Quarterly 57: 186–187.  doi:10.1017/s0305741000011139. ISSN 0305-7410. (kontsulta data: 2025-04-15).
  10. ↑ Legvold, Robert; Stalin; Lih, Lars T.; Naumov, Oleg V.; Khlevniuk, Oleg V.. (1995). «Stalin's Letters to Molotov» Foreign Affairs 74 (5): 175.  doi:10.2307/20047341. ISSN 0015-7120. (kontsulta data: 2025-04-15).
  11. ↑ «CIA, Directorate of Intelligence, Intelligence Report, The Politburo and Soviet Decision-Making, April 1972, Top Secret [Umbra.»] Cold War Intelligence (kontsulta data: 2025-04-15).
  12. ↑ Davies, R. W., ed. (2017-12-06). The Stalin-Kaganovich Correspondence, 1931–36.  doi:10.12987/9780300128307. (kontsulta data: 2025-04-15).
  13. ↑ Timasheff, N. S.; Barmine, Alexander. (1946). «One Who Survived» Russian Review 5 (2): 105.  doi:10.2307/125167. ISSN 0036-0341. (kontsulta data: 2025-04-15).
  14. ↑ Rabkin, Yakov M.. (2000-02). Ipatieff, Vladimir Nikolaevich (1867-1952), chemist and organizer of science. Oxford University Press (kontsulta data: 2025-04-15).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arkadi_Rozengoltz&oldid=10265297"(e)tik eskuratuta