Askatasunaren estatua

Askatasunaren estatua
AEBko Leku Historikoa
Askatasunaren Estatua monumentu nazionala
Irudi gehiago
Kokapena
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
Estatua	New York
Ameriketako Estatu Batuetako hiri	New York
Kokapen fisikoa	Liberty Island
Koordenatuak	40°41′21″N 74°02′40″W
Historia eta erabilera
Garraioa	1885eko ekaina
Inaugurazioa	1886ko urriaren 28a
Jabea	Parke Nazionalen Zerbitzua
Komisarioa	Édouard René Lefèbvre de Laboulaye (en) (1871)
Izenaren jatorria	askatasun
Arkitektura
Arkitektoa	Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc
Egitura ingeniaritza	Gustave Eiffel
Materiala(k)	kobrea, altzairua, hormigoia, Granitoa eta Urrebitsa
Estiloa	Arkitektura neoklasikoa
Dimentsioak	Idulki: 47 () m estatua: 46 () m
Ondarea
AEBko Leku Historikoa	100000829
Bisitariak urtean	4.200.000
Webgune ofiziala

2001eko irailaren 11ko atentatuen egunean.

Askatasunaren estatua (ingelesez: Statue of Liberty) –jatorrizko izena: Askatasuna, mundua argitzen (ingelesez: Liberty Enlightening the World; frantsesez: La Liberté éclairant le monde)– New Yorken (AEB) kokatutako eskultura erraldoia da.

Askatasunaren estatua Frantziak New York hiriari oparitutakoa da, AEBko independentzia aldarrikapenaren mendeurrena ospatzeko eta bi nazioen arteko adiskidetasun ikur gisa. 1886ko urriaren 28an inauguratu zen Grover Cleveland AEBko presidentearen aurrean. Estatua Frédéric Auguste Bartholdi frantziar eskultoreak egina da, eta, barne egitura, Alexandre Gustave Eiffel ingeniariak diseinatu zuen. Eugène Viollet-le-Duc arkitekto frantziarra arduratu zen estatua eraikitzeko erabilitako kobre xaflak aukeratzeaz. 1924ko urriaren 15ean, estatua Estatu Batuetako monumentu nazional izendatu zen, eta, 1965eko urriaren 15ean, Ellis uhartea gehitu zen. 1984an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen.

Askatasunaren estatua, New Yorkeko monumentu garrantzitsu bat izateaz gain, ikur bihurtu zen Estatu Batuetan, eta, maila orokorrago batean, askatasuna eta zapalkuntzarekiko emantzipazioa irudikatzen ditu. 1886an inauguratu zenetik, estatua zen etorkin europarrek Estatu Batuetara iristean zuten lehen ikuspegia Ozeano Atlantikoan zehar bidaiatu ondoren. Arkitekturari dagokionez, estatuak Rodasko koloso ospetsua gogorarazten du, antzinako munduko zazpi mirarietako bat. Munduko zazpi mirari berrietarako izendatua izan zen, non finalista izan zen.

Historia

Diseinua

Édouard Lefebvre de Laboulaye politikari frantsesaren ideia izan zen Frantziak Estatu Batuei opari bat egitea haien askatasunaren mendeurrena ospatzeko. Ameriketako Estatu Batuetako gerra zibila amaitu berria zen, eta herrialdea berreraikuntza lanetan ari zen.

Enkargua Bartholdi eskultoreari egin zitzaion. Eskultore frantziarra, aurrez, Suezko kanalean lanean aritua zen, eta, bertan, itsasargi bat egitea pentsatua zuen. Itsasargi honek itxura klasikoa behar zuen izan, eta erromatar mitologiako Libertas jainkosa izan zuen buruan. Proiektua, ordea, ez zen gauzatu.

Enkargu berria jasota, Egipton izandako ideia berreskuratu, eta terrakotazko eredu bat egin zuen. 1871n, New Yorkera bidaiatu zuen estatuaren kokapena zehazteko. Bedloe uhartea aukeratu zuen, garai hartan base militarra zena, hiriko badiaren sarreran. Uhartea, gainera, Ellis uhartearen ondoan zegoen kokaturik, eta, horrela, Europako etorkinek ikusiko zuten lehen irudia izango zen Askatasunaren estatua.

Eraikuntza eta garraioa

Estatu Batuen askatasunaren mendeurrena 1876an izanik, proiektua ordurako amaitu nahi zen, baina, aurrekontua nabarmen handitu zenez, diru bilketak luze jo zuen, eta eraikuntzak atzerapena izan zuen. Eskulturaren barne egitura egiteko, Bartholdik Gustave Eiffel ingeniaria kontratatu zuen. Estatuaren azala osatzeko kobrezko piezak Gaget, Gauthier et Cie enpresan eraiki ziren, 1878an. Eskulturaren burua Parisko 1878ko erakusketa unibertsalean erakutsi zen. Aurrez, 1876ko Filadelfiako erakusketa unibertsalean, zuzia eta eskua erakutsi ziren.

Estatua Frantzian egiten ari zirela, Estatu Batuetako gobernuak Bedloe uhartea erosi, eta oinarria eraikitzen hasi ziren Bartholdiren diseinua jarraituz.

• 
  Estatuaren egitura 1885eko planoen arabera.
• 
  Parisko lantegia.
• 
  Esku bat eraikitzen Bartholdiren aurrean.
• 
  Burua Parisko lantegian.
• 
  Estatua Gaget-Gauthier lantegian, Parisen.
• 
  Burua erakusgai 1878ko Erakusketa Unibertsalean (Champ-de-Mars).
• 
  Illustrated Newspaper lehen plama (1885eko ekainak 13)}}.

1884. urterako, estatuaren atal guztiak amaituta zeuden. Eskulturaren piezak desmuntatu, eta aurrena Rouenera trenez, ondoren Sena ibaian behera itsasontziz eta, azkenik, Frantziatik AEBrako bidaia Iseré itsasontzian egin zuen. Estatua 350 piezatan desmuntatu zen, eta 214 kutxatan garraiatu zuten. New Yorken lau hilabete behar izan zuten eskultura berreraikitzeko, eta 1886ko urriaren 28an inauguratu zuen Grover Cleveland presidenteak. Inaugurazioz geroztik eta 1902 arte arte, itsasargi funtzioa izan zuen.

Berriztatze lanak

• 1909an, igogailua ezarri zen. 1931n, igogailu modernoago bat eraiki zen.
• 1916. urtean, kobrezko zuzi zaharra kendu, eta beiratezko 600 piezaz egindako berri bat ezarri zen. Pizterakoan, argi-efektu ikusgarriak lortu ziren. Gutzon Borglum eskultoreak burutu zuen proiektua.
• 1949an, berogailua ezarri zen estatuaren oinarrian.
• 1984 eta 1986 urtean, berriztatze lan orokorrak egin ziren. American Express konpainiak hartu zuen horren ardura, eta kreditu txartelarekin egindako erosketa bakoitzeko zentabo bat emanez, 1,7 milioi dolar biltzea lortu zuen.

Deskribapena

Sinbologia

Eskulturak mitologia klasikoko jainkosa baten itxura du. Buruan, zazpi puntadun koroa darama zazpi itsaso klasikoak irudikatuz. Koroan, 25 leiho daude lurrean aurkituriko gemak eta eguzkiaren izpiak sinbolizatuz. Diademak Helios jainkoaren diademaren itxura du.

Eskuineko besoa altxatua du, eta piztutako zuzi bat eusten du. Eskultura klasikoetan, ezpata izaten duten postura berean dago; horrela, Argien Garaia hobesten du gerra garaiak baztertuz. Ezkerreko besoan, taula bat darama, eta Estatu Batuen independentziaren urtea ageri da zenbaki erromatarretan idatzia: JULY IV MDCCLXXVI.

Eskulturaren barnealdea altzairu herdoilgaitzez egina dago, eta kobrezko azal fina du. Hasiera batean kobrea kolorezkoa bazen ere, aireak oxidatu egin du, eta, orain, turkesa kolorekoa da. Zuziaren sua urrezko xaflaz estalita dago.

Estatua bera ekialdera begira dago, Europara begira.

Oinarria laukia da, baina 11 punta dituen izar erregular baten gainean dago. Bertan, brontzezko plaka batean, Emma Lazarus poeta estatubatuarraren The New Colossus olerkia dago idatzita.

«

THE NEW COLOSSUS Not like the brazen giant of Greek fame, With conquering limbs astride from land to land; Here at our sea-washed, sunset gates shall stand A mighty woman with a torch, whose flame Is the imprisoned lightning, and her name Mother of Exiles. From her beacon-hand Glows world-wide welcome; her mild eyes command The air-bridged harbor that twin cities frame. "Keep, ancient lands, your storied pomp!" cries she With silent lips. "Give me your tired, your poor, Your huddled masses yearning to breathe free, The wretched refuse of your teeming shore. Send these, the homeless, tempest-tossed to me, I lift my lamp beside the golden door!"

»

Estatuaren mendeurrenaren ospakizuna

Lehen dama Nancy Reagan (gorriz jantzita) 1986ko uztailaren 4an estatua berriro irekitzeko zeremonian.

Askatasunaren estatua 1886ko urriaren 28an inauguratu zen. 1924ko urriaren 15ean, Estatu Batuetako monumentu nazional izendatu zuten, eta, 1933ko ekainaren 10ean, Parke Nazionalen Zerbitzuari eman zitzaion haren administrazioa. 1986an, Askatasunaren estatuaren mendeurrena ospatzeko, Liberty Weekend (Askatasunaren aste bukaera) izeneko lau jaiegun egin ziren.​ Ospakizunak uztailaren 3an hasi ziren, Governors Islanden egindako irekiera ekitaldi batekin, eta uztailaren 6an amaitu ziren New Yorkeko Giants Stadiumean. Lau jai egun horiek amaiera eman zieten monumentua zaharberritzeko 1980ko hamarkadaren hasieran hasitako lanei Statue of Liberty-Ellis Island fundazioaren babespean. Chrysler enpresaren ekarpenak garrantzitsuak izan ziren lan horietan, eta monumentuaren mendeurreneko zeremoniarako garaiz amaitu ziren, non Liberty Weekend osoan estatua omendu baitzen.

Inaugurazio-ekitaldia, uztailaren 3an, osteguna, egin zen, eta François Mitterrand Frantziako Errepublikako orduko presidentea izan zuen ohorezko gonbidatu, eta ikuskizuneko pertsonaia ugari erakarri zituen, hala nola Gregory Peck edo Elizabeth Taylor. Ronald Reagan presidente estatubatuarrak Frantziaren eta Estatu Batuen arteko adiskidetasuna nabarmendu zuen hitzaldian, eta zaharberritze lanak egin zituzten langileak aipatu zituen. Ondoren, estatua estalgabetu zuen berriro (obrak hasi zirenetik estalia), eta beste hitzaldi bat eman zuen estatuaren zuzia piztean eta su artifizialak bota ondoren. Ondoren, Neil Diamond, Frank Sinatra eta Mikhail Baryxnikoven emanaldiak izan ziren, besteak beste. Azkenik, Askatasunaren domina eman zitzaien Estatu Batuetan jaio ez, baina hiritartasun estatubatuarra eskuratu zuten pertsona ospetsu batzuei: Henry Kissinger, Ieoh Ming Pei, Irving Berlin, Hanna Holborn Gray, Kenneth Bancroft Clark, Elie Wiesel, Albert Bruce Sabin, James Reston, An Wang, Itzhak Perlman, Franklin Chang-Díaz eta Bob Hope​.

Uztailaren 4an, AEBko festa nazionalaren eguna, goizean, Reagan presidentea USS Iowa korazatuaren bizkarrean zegoelarik, hamalau naziotako 33 ontzik osatutako gerraontzien eta belaontzi handien itsas ikuskatze bat egin zen Hudson ibaian. Gauean, kontzertua izan zen John Williams konpositorearen parte hartzearekin. Hurrengo goizean, presidentearen emazteak, Nancy Reaganek, hitzaldi bat eman zuen, estatua berriro publikoari irekitzea adierazten zuena, eta, arratsaldean, opera bat antzeztu zen Central Parken. Uztailaren 6an, amaiera ekitaldia New Jersey-ko Giants Stadium-ean ospatu zen, geografikoki, estatuatik hurbil dagoena.

Irailaren 11ko atentatuen eragina

Ikus, gainera: «2001eko irailaren 11ko atentatuak»

Askatasunaren estatua eta, atzealdean, World Trade Centerreko «dorre bikiak» erori aurretik.

Hasiera batean, estatuaren barrualdea bisitatzea posible zen. Bisitariak transbordadorez iristen ziren Askatasunaren uhartera, gehienetan Battery Parketik, eta metalezko egituraren barruan zegoen eskailera kiribil bakarretik igotzeko aukera zuten. Estatua eguzkitan zegoenean, ohikoa zen monumentuaren barruko tenperatura oso altua izatea. Hogeita hamar pertsona inguru igo zitezkeen estatuaren burura eta bere koroara eramaten duten 354 eskailerak. Handik, New Yorkeko portuaren ikuspegi batzuk ikus zitezkeen, baina ez Manhattango hiri-ikuspegia, jendearen ustearen kontra. Izan ere, estatuaren aurpegia Ozeano Atlantikora eta Europara begira dago, ez mendebaldera. Gainera, ikuspegia partzialki murriztu egin zuten koroaren 25 leihoak txikiak direlako eta handienak 46 zentimetroko altuera baino ez duelako. Hala ere, horrek ez zien turistei kemenik kentzen, zeinek, batez beste, hiru ordu itxaron behar baitzuten estatuaren barrutira sartzeko, transbordadoreko itxaronaldia eta txartelak saltzeko leihatila kontuan hartu gabe.

2001eko irailaren 11ko atentatuen ondoren, Askatasunaren uhartera sartzea debekatu zuten urte bereko abendura arte, eta, 2004ko abuztuaren 3ra arte, ez zitzaion jendeari monumentura sartzen utzi.​ Koroarako sarbidea itxita egon zen 2009ra arte. Zortzi urtez, estatuaren oinarria eta lehenengo hamar pisuak bakarrik zeuden bisitarientzat irekita, baldin eta horiek monumentura sartzeko pasearen jabe baziren. Normalean, bisita baino gutxienez bi egun lehenago erreserba egin ondoren lor daiteke, eta transbordadorera sartu aurretik erakutsi. Hala ere, nahiz eta estatuaren barrualdera helezina izan, beirazko sabaia duen plataforma berri batek aukera ematen du, bista altxatuz, Gustave Eiffelek egindako barne-egitura ikusteko. Transbordadorera igo aurretik, Askatasunaren uhartera sartu nahi duten bisitari guztiak kontrolatzen dituzte, eta, berriz ere, monumentuaren oinarrira sartzean, aireportuetan egiten den antzera.

2006ko abuztuaren 4an, Fran P. Mainellak, Parke Nazionalen Zerbitzuko zuzendariak, New Yorkeko biltzarkideari, Anthony D. Weiner-i, bidalitako gutun batean, adierazi zion koroa eta estatuaren barrualdea mugagabe itxita egongo zirela. Gutunak hau zioen: «Sarbideen egungo araudiak islatzen du zuzendaritza-estrategia arduratsua gure bisitari guztien interes onenekin». Hala ere, azken urteetan, ekimen ugari ari dira ematen estatua publikoari berriro zabaltzeko eta koroara iristeko aukera emateko. Hala, 2006an bertan, lege-proiektu bat (S. 3597) izapidetu zen Senatuan, eta jendea koroara iristeko aukera proposatu zen.​ 2007ko uztailean, antzeko neurri bat proposatu zen Ordezkarien Ganberan,​ eta, 2008ko uztailean, Parkeen Zerbitzu Nazionalak jendea estatuara sartu ahal izateko sarbideak berritzeko egindako ikerketei buruzko berriak agertu ziren.​ 2009ko urtarrilaren 23an, Ken Salazar, barne idazkari Barack Obamaren lehendakaritzapean, deklaratu zuen estatuaren koroarako sarbidea turistei berriz irekitzea kontuan hartzen ari zela, eta, maiatzaren 8an, telebista saio batean egindako elkarrizketan, Salazarrek iragarri zuen koroa 2009ko uztailaren 4an zabalduko zela berriz ere jendeari. Azkenean, iragarritako egunean, estatuaren barrualdea eta koroarako sarrera berriro ireki ziren; hala ere, segurtasun-arrazoiak direla eta, egunean, 240 turista sar zitezkeen gehienez, aldiro 10 pertsonako taldeetan.

2010eko abuztuaren 9an itxi zen berriro ere jendearentzako sarbidea suteen aurkako eskailera berriak, igogailuak eta larrialdietarako irteerak instalatzeko obrak egiteko. Aurrekontua 26 milioi dolarrekoa izan zen. Esku-hartze hori aurretik planifikatuta zegoen, baina, uztailean sute-alarma faltsu bat izan ondoren, bizkortu egin zen. Alarma horrek agerian utzi zuen eskailera kiribila ez zela nahikoa larrialdi-irteera bakar gisa. Estatua 2011ko urriaren 12an ireki zen berriro, inauguratu zeneko 125. urteurrena baino egun batzuk lehenago.

New York edo New Jersey?

Estatuaren kokapena erakusten duen mapa, non Liberty Island New Jerseytik gertuago dagoela ikusten den.

Askatasunaren uhartearen kokapena New Jerseyko Hudson ibaiaren zatian dagoenez, estatuaren jabetza ez da eztabaidatik salbu egon.

1987an, New Jerseyko ordezkari demokratak, Frank J. Guarinik, eta Gerald McCannek, Jersey Cityko alkate ohiak, New York hiriaren aurkako demanda bat jarri zuten, esanez, New Jerseyk Askatasun uhartearen gaineko nagusitasuna beharko lukeela Hudson ibaiaren New Jerseyko zatian zuen kokapenagatik. Uhartea, jurisdikzio federalaren mende, Jersey Citytik 600 metrora dago, gutxi gorabehera, eta New York hiritik hiru kilometro baino gehiagora.​ Gorte Gorenak kasua ez entzutea erabaki zuen, eta, ondorioz, ur gainean dauden uharteko zatien legezko estatusa ez zen aldatu. Hala ere, estatua inguratzen duen lur urperatu guztiaren gaineko itsasertzeko eskubideak New Jerseyrenak dira. New Yorkeko portuko uharteak New York hiriaren parte izan dira 1664an New Jersey sortu zuten ezohiko estatutu kolonialak eman zirenetik, zeinak,​ ohi zen moduan, Hudson ibaiaren erdian muga ez baitzuten ezarri —nahiz eta, geroago, ur-eskubideetarako muga kanalaren erdialdean ezarri zen—.

Parkeen zerbitzu federalaren arabera, Askatasunaren estatua Askatasunaren uhartean dago; Parke Nazionalen Zerbitzuak kudeatutako jabetza federal bat da, eta, ofizialki, uhartea New York estatuko lurralde-jurisdikzioaren barruan dago New York eta New Jerseyko gobernu estatalen arteko itun baten ondorioz. Itun horrek auzi horri buruzko ebazpen bat eman zuen, eta Kongresuak berretsi egin zuen 1834an.

Neurriak

Ezaugarria	Neurria
Estatuaren altuera	46,05 m
Oinarriaren altuera	46,94 m
Guztizko altuera (oinarria+estatua)	92,99 m
Eskuineko besoaren luzera	12,80 m
Eskuaren luzera	5,00 m
Hatz erakuslearen luzera	2,44 m
Buruaren altuera	5,26 m
Buruaren zabalera	3,05 m
Begiaren zabalera	0,76 m
Sudurraren altuera	1,37 m
Ahoaren zabalera	0,91 m
Taularen altuera	7,19 m
Taularen zabalera	4,14 m
Taularen lodiera	0,61 m
Kobrearen pisua	31 tona
Altzairuaren pisua	125 tona
Hormigoizko zimentuen pisua	25.500 tona
Kobrezko txaflaren lodiera	2,38 mm

Kopiak munduan zehar

Pariseko erreplika.

Tokioko badiako erreplika.

Monumentu unibertsaltzat hartzen denez, Askatasunaren estatua eskala ezberdinetan kopiatu eta erreproduzitu da, mundu osoan zehar, hainbat lekutan. Kopia horiek estatuaren oinarrian dagoen museoaren dendan oroigarritzat saldutako miniatura soiletatik zenbait hiritan kokatutako eskala handiko erreprodukzioetara doaz. Estatuaren lehen miniaturak, Gaget, Gauthier & Cie enpresak eginak, 1886ko urriaren 28ko inaugurazio ekitaldian zeuden pertsona ospetsuen artean merkaturatu eta banatu ziren. Lehen erreprodukzio horiek, ondoren eraikitako zenbait erreplikatarako eredutzat balio izan zuten. Eskala handikoak Frantzian eta Estatu Batuetan aurkitzen dira gehienak, baina beste hainbat herrialdetan ere badaude, hala nola Argentina, Austria, Alemania, Italia, Japonia, Txina eta Vietnamen.

Aipagarrienak honako hauek dira:

• Parisen, Zisneen uhartean (Île aux Cygnes), Bartholdiren tailerra egon zen tokian. 11,5 m altu da, eta uhartearen ibaian behera dagoen muturrean altxatzen da, Grenelle zubiaren parean, Bartholdiren antzinako lantegitik gertu. Colmarren ere, badago erreplika bat, hiriaren iparraldeko sarreran, 2004an inauguratua Bartholdiren heriotzaren mendeurrena ospatzeko. Hiru tonako pisuarekin eta hamabi metroko altuerarekin, Colmarreko Lady Liberty delakoak berrogeita hamar zentimetrotan gainditzen du Zisneen uharteko bere ahizpa zaharrena, ordura arte Frantziako handiena zena, Askatasunaren estatuaren munduko benetako erreplikarik handiena ere bihurtzen duena. Barentin herrian ere badago 13,5 metroko eta 3,5 tonako poliesterrezko kopia bat, Gérard Ouryren Le Cerveau (Garuna) 1965eko filman erabilia. Estatuaren zuziaren erreplika bat, la Flamme de la Liberté, Estatu Batuek Parisi oparitua, Parisko Place de L 'Alma plazan dago.
• Las Vegas hiriko New York-New York hotel eta kasinoan.
• Tokioko badian, Odaiba uharte artifizialean.
• Buenos Airesen, Barrancas de Belgrano plazan, Bartholdi berak egina.

Iruditegia

Askatasunaren estatuaren irudiak

• 
  Askatasunaren Estatua.
• 
  Estatuaren Burua.
• 
  Zuzia.
• 
  Taula.
• 
  Liberty Island.
• 
  Jatorrizko zuzia.
• 
  The New Colossus olerkia.

Historia eta sinbologia

• 
  Frédéric Auguste Bartholdi.
• 
  Burua, Parisko 1878ko Erakusketan.
• 
  Burua, New Yorkera iritsi berritan.
• 
  Eskua eta zuzia, Filadelfiako 1876ko Erakusketan.
• 
  Estatuaren baren egituraren diseinua.
• 
  Oinarriaren eraikuntza.
• 
  Helios jainkoa.

Bibliografia

• (Ingelesez) Allen, Leslie. (1986). Liberty: the statue and the American dream. Nueva York: Summit Books ISBN 978-0671611736..
• Bell, James B.; Abrams, Richard L. (1984). In Search of Liberty: The Story of the Statue of Liberty and Ellis Island. Garden City, New York: Doubleday & Co. ISBN 978-0-385-19624-6.
• (Frantsesez) Belot, Robert; Bermond, Daniel. Bartholdi. París: Perrin ISBN 978-2-262-01991-4..
• (Frantsesez) Corcy, Marie-Sophie; Dufaux, Lionel; Vuhong, Nathalie. (2004). La statue de la Liberté: le défi de Bartholdi. París: Gallimard ISBN 978-2-07-030583-4..
• (Frantsesez) Gschaedler, André. (1992). Vérité sur la Statue de la Liberté et son Créateur. J. Do Bentzinger ISBN 978-2-906238-26-8..
• Harris, Jonathan (1985). A Statue for America: The First 100 Years of the Statue of Liberty. New York City: Four Winds Press (a division of Macmillan Publishing Company). ISBN 978-0-02-742730-1.
• Hayden, Richard Seth; Despont, Thierry W. (1986). Restoring the Statue of Liberty. New York City: McGraw-Hill Book Company. ISBN 978-0-07-027326-9.
• (Ingelesez) Hochain, Serge. (2004). Building Liberty: a statue is born. Washington D. C.: National Geographic ISBN 0-7922-6765-6..
• Khan, Yasmin Sabina (2010). Enlightening the World: The Creation of the Statue of Liberty. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4851-5.
• (Frantsesez) Lemoine, Bertrand; Institut français d'architecture. (1986). La Statue de la liberté. Bruselas: Mardaga ISBN 978-2-87009-260-6..
• (Ingelesez) Maestro, Betsy. (1989). The story of the Statue of Liberty. Spoken Arts ISBN 0-688-08746-9..
• (Ingelesez) Moreno, Barry. (2005). The Statue of Liberty encyclopedia. New Line Books ISBN 1-59764-063-8..
• Moreno, Barry (2000). The Statue of Liberty Encyclopedia. New York City: Simon & Schuster. ISBN 978-0-7385-3689-7.
• (Ingelesez) Nobleman, Mark Tyler. (2003). The Statue of Liberty. Mankato: Capstone Press ISBN 0-7368-4703-0..
• Sutherland, Cara A. (2003). The Statue of Liberty. New York City: Barnes & Noble Books. ISBN 978-0-7607-3890-0.
• (Frantsesez) Vidal, Pierre. (2000). Frédéric-Auguste Bartholdi, 1834-1904: par la main, par l'esprit. París: Créations du pélican ISBN 978-2-7191-0565-8..

Kanpo estekak

• Datuak: Q9202
• Multimedia: Statue of Liberty / Q9202