Edukira joan

Astalikardu

Wikipedia, Entziklopedia askea
Astalikardu
Iraute egoera

Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaPlantae
OrdenaAsterales
FamiliaAsteraceae
LeinuaCynareae
GeneroaSilybum
Espeziea Silybum marianum
(L.) Gaertn.
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuakmilkthistle fruit (en) Itzuli, milk thistle (en) Itzuli eta milk thistle extract (en) Itzuli
BasionimoaCarduus marianus

Astalikardu (Silybum marianum) Asteraceae familiako landare-espeziea da, mendebaldeko Europan jatorria duena. Herri medikuntzan, gibel gaitzak sendatzeko eta Amanita phalloidesen pozoitzearen aurka erabiltzen dute[1].

Deskribapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urteko edo bi urteko belar-landarea da, zurtoin bakarrekoa edo adarkatua, eta 3,5 metroko garaierara irits daiteke. Zurtoin horiek sekzio zirkularrekoak dira gutxi gorabehera, ez dute hegalik eta luzetarako saihetsak dituzte, hostotsuak batez ere oinarrian, eta estaldura zurixka eta amaraun itxurako trinko batekin. Hostoak 40 x 12 cm artekoak izan daitezke, eta peziolatuak edo eseriak eta besarkatzaileak dira, baina ez dekurrenteak, txikiagoak zurtoinaren goiko aldean; basalak arrosa kolorekoak dira, peziolatuak, luzanga-lantzeolatuak, sinuado-pinnatifida eta pinnatipartida motakoak, eta 4-6 lobulu pare dituzte. Lobuluek 15 mm-rainoko arantza horiak dituzte alboetan, eta sorta berde distiratsua erretikulu zurixka batekin; Klaulinarrak eta goikoak antzekoak dira, baina sesilak eta txikiagoak.

Hostoak: erroseta basala
Zurtoin ildaskatua: xehetasuna

Kapituluak terminalak eta bakartiak dira, eta 15-20 cm-ko pedunkulu tomentudunak dituzte. 25-35 x 25-40 mm-ko inbolukrua dute, oboidea, glabreszentea edo pixka bat amarauntsua. 5-7 braktea-serie handiagoak dituzte barrurantz, baina erdikoak barrukoak baino handiagoak dira. Kanpokoek eta erdikoek oinarri luzanga dute, bortizki zabaldua 15-50 mm-ko apendize batean, obatua, eta oinarrian koskadun-arantzadun ertza du, eta 1 cm-ra arteko arantza terminal horia duen akumen zentral subulatu batean amaitzen da; barne brakteak estu lantzeolatuak dira, apendizerik gabeak, inermeak, ertzean fin-fin eskabridoak.

Errezeptakulua laua da albeolatua, eta palea peliforme zurixkak ditu. Floskuluek 20-35 mm-ko korola bat dute, arrosa-purpura kolorekoa, glabroa; tutu filiforme zurixka samarrarekin edo zuriarekin, eta 5 lobulu linealeko linbo arrosa-purpura koloreko bat (normalean, horietako bat besteak baino luzeagoa da). Zipselak, 6-7 eta 3-3,5 mm-koak, homomorfoak dira, luzanga-oboideak, pixka bat konprimituak eta ez nabarmenki zimurtuak, eta kanela kolorea dute helduaroan, eta, normalean, zipsela osoa estal dezaketen orban lineal arre ilun-beltzaxka koloreko irregularrekin, eta gero kolore horretakoa bihurtzen da uniformeki, eta plaka apikalaren ertz puztu osoa tonu horixkakoa; plaka apikal horren erdian nektario nabari bat egoten da, globular-pentalobulatu iraunkor samarra, blokean eroritako bilano bikoitz batez inguratua; kanpokoa, alderantzikatutako eraztun basal koniko-zilindriko batean ezarritako 4-5 ilara eskabrido dituena, eta barrukoa, ile ziliatu ilara motz batekin, pixka bat elkar hartuta, eraztun basal horren ertzean txertatuta. Hari karpikoak, basaletik latero-basalera, ez du eleosomarik. [2]

Kapitulua antesian.

Banaketa eta habitata

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astalikardua Mediterraneo itsasertzeko herrialdeetan [3] eta Asian India eta Siberiaraino bizi den espeziea da. Munduko gainerako herrialdeetan naturalizatua dago eta, [4] batzuetan, Erdialdeko Europako herrialdeetan ere landatzen da, batzuetan modu intentsiboan, non sartua izan den: Austria, Errusia, Polonia, Krimea, Ukraina, Hungaria, etab. [3] eta Argentinan, [5] Venezuela, Ekuador eta Txinan, sendagaiak dituzten substantziak erauzteko. [6]

Laboreen, bideen eta errepideen ertzetan, lugorrietan (hiri-zelaiak barne) eta abarretan hazten da, oso nitrifikatutako lurzoruetan, itsas mailatik 1300 metroko altuerara arte. Apiriletik abuztura loratzen da. [2]

Taxonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espeziea Carolus Linnaeus-ek sortu eta deskribatu zuen lehen aldiz Carduus marianus bezala Species Plantarum liburuan. 2. or. 823an 1753an, eta geroago Joseph Gaertner-ek Sylybum generoari esleitu eta De Gaertner-ek eta De Fructibus et Seminibus Plantarum liburua argitaratua. Lib.2. or. 378 1791n. [7]

Kapituluaren ebaki bertikala
Kapitulu lehorra, alboetara zabaldutako oinarri arantzatsuak dituzten kanpoko brakteekin

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Silybum: latinezko Sylybum-etik, -i grezierazko σιλυβον-etik mailegatua, Cardius marianus-en zentzuarekin, [8] beste interpretazio batzuen arabera, hitza Gundelia-ren espezieren bati dagokio, [9] nahiz eta bere deskribapenean Plinio Zaharra, Naturalis historia (22,XLII, 85), Sillybum grafiarekin, [10] hitzez hitz honela dio: “Kameleoi zuriaren antza du (Atractylis gummifera) eta arantzatsua da (...) Medikuntzan ez du erabilerarik. Sliybum marianum-i ez dagokiona, eta ematen duen banaketa (“Zilizian, Sirian eta Fenizian hazten da”) bat dator Gundelia-ren banaketa nahiko mugatuarekin, [11] Mediterraneo osoan zehar zabaltzen den Silybum-ekin baino. [3] [2]

marianum: Mariatik datorren epitetoa. Ama Birjinari egiten dio erreferentzia, Erdi Aroko kondaira bat baitago landare horri buruz, eta esaten du berak kardu baten hosto handiak erabili zituela Jesus Herodesen soldaduengandik ezkutatzeko. Ihes egin zuenean, bularretik esne-tanta batzuk erori zitzaizkion, eta betiko iraun dute espezie horretan, egun seinalatu hura gogoratzeko. Kardu hau, orduan, bedeinkatua eta bertutez betea geratu zen. Horregatik, Erdi Aroko medikuntzan, landare hau gomendatzen zitzaien umeei eta inudeei, esne-jariaketa areagotzeko. Horregatik, bere izena, hizkuntza askotan, esneari eta Mariari dagokie.

Sinonimia

  • Carduus lactifoliusStokes
  • Carduus mariaeCrantz
  • Carduus marianusL. basónimo
  • Carduus versicolorSalisb.
  • Carthamus maculatus (Scop.) Lam.
  • Centaurea dalmatica Fraas
  • Cirsium maculatumScop.
  • Mariana lactea Hill
  • Mariana mariana(L.) Hill
  • Silybum maculatum(Scop.) Moench
  • Silybum mariae(Crantz) Gray
  • Silybum marianum var. albiflorum Eig
  • Silybum marianum var. marianum (L.) Gaertn.
  • Silybum pygmaeumCass. [12]

Zitologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kromosoma kopurua 2n=34. [2] [13]

Hibridazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Silybum eburneum-ekin hibridatzen da noizbehinka, hau da generoko beste espezie onartua eta bakarra. [2]

Erabilera medizinala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharra:Ez dago hemen deskribatutako gizakien osasunerako onurak babesten dituen metodologia eta? zorroztasun zientifikoa duen ikerketarik.

Astalikarduaren erabilera ohikoa da sendagai alternatiboen tratamenduetan, baina ez ditu egiaztatze proba egokiak gainditu, eta onkologiako aditu batzuek kritikatu egin dute hori. [14] [15]

Astalikarduaren haziak sendatzeko erabili izan dira mendeetan zehar. Horietatik silimarina (silibina, silikristina eta silidianinaren nahasketa bat, eta neurri txikiagoan isosilibinak A eta B.3-desoxi-silikristina, silandrina eta silimonina) bezalako substantziak lortzen dira, [16] [17] [18] gibeleko eta behazun-xixkuko gaitz kronikoetan erabiltzen dena; edo silibina (edo horren deribatuak), Amanitak janez intoxikatzen denean erabiltzen dena (adibidez, Amanita phalloides edo Amanita muscaria).

Astalikarduari egozten zaizkion beste ustezko onura batzuk, zientifikoki baieztatu gabekoak, honako hauek dira:

  • Litiasi kasuetan (harriak giltzurrunetan eta besikulan) erabiltzen da (beharrezkoa zita).
  • Gluzemia normalizatzen du (odoleko azukre-maila jaisten du). (Beharrezkoa zita)
  • Hainbat naturopatek diotenez, zirrosi, hepatitis, gibel gantzatsu eta pozoidura hepatikoan eragina duen hepatobabeslerik indartsuena da. [19]
  • Giltzurrun gutxiegitasuna izanez gero, giltzurrunetako zelulak ere babesten ditu. (beharrezkoa zita).
  • Propietate antiinflamatorioak eta immunomodulatzaileak ditu. Oxido nitrokoaren ekoizpena eta kappa B faktore nuklearra inhibitzen direlako. [20]
  • Medikamendu antibiral, anelgesiko, antibiotiko eta antiinflamatorioek eragindako kalte hepatikoa eta giltzurrunetakoa eragozten du. [21]
  • Likidoen peroxidazioa eragozten du (eragin antioxidatzailea gantz-ehunetan ( beharrezkoa aipua).
  • Apoptosia eragiten du minbizi-zeluletan. [22]
  • Kolesterol-mailak jaisten ditu. (Beharrezkoa aipua).
  • Insulinorresistentzia murrizten du 2 motako diabetesa duten eta zirrosia ere baduten pazienteetan, (Beharrezkoa zita)
  • Minbiziaren prebentzioan aplikazioak izan ditzake. [23]
  • Hiesa duten pazienteen konplikazioak tratatzeko erabiltzen da. (beharrezkoa aipua) .[24]
  • Ajearen eragina murrizten duten hainbat produktutan era erabiltzen da. (beharrezkoa aipua). [25]
  • Bitamina-konplexu gisa erabiltzen da, Batez ere erditzearen ondoren emakumeen esne-ekoizpena handitzeko. .[26]
  • Azkenik, zelula-kontzentrazioak hobetzen ditu, hepatozitoetan duen birsortze-efektuagatik, baina ez da eraginkorra nahasmendu-mota horien hasierako faseetan. [27]

Toxikotasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landareak potasio nitratoaren kontzentrazio handiak izan ditzake, eta hori arriskutsua izan daiteke hausnarkarien abereentzat, zeren era bakterio-florak nitrito bihurtzen baitu urdailean, hemoglobinarekin konbinatzen baita, eta anoxia eta zirkulazio-porrot periferikoa eragiten baitu.

Izen arruntak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Gaztelaniaz: abrepuño, agaloya, alcachofa, alcachofa de burro, alcarcil (2), alcauciles (3), argolla, arzolla (5), bedegar (2), cardancha (2), cardancho (4), cardanchos, cardenca, cardencha (2), cardeña, cardincha, cardinchas, cardincho, cardito borrico, cardito borriquero, cardo (4), cardo alcachofero, cardo alpistero, cardo blanco (3), cardo borde (2), cardo borrico, cardo borricuno (2), cardo borriquero (21), cardo borriqueño (2), cardo burral (3), cardo burrero (2), cardo burreño, cardo cabrero, cardo capotero, cardo capotudo, cardo de María (14), cardo de Santa María (4), cardo de argolla, cardo de asno (3), cardo de borrico, cardo de burro (2), cardo de la alcachofa, cardo de la castaña, cardo de maría (2), cardo lechal (13), cardo lechar (2), cardo lechero (15), cardo manchado (4), cardo maria, cardo mariano (34), cardo marinapo, cardo meriano, cardo pelotero, cardo picón, cardo pinto (7), cardo platero, cardo santo (2), cardo zapero, cardoncha (5), cardos, cardos alcachoferos, cardos borriqueros, cardosanto, carduncho, cartamo marino, cárcamo, cártamo mariano, escarciles, escardancha, hedegar (2), lechero, mariana (2), molinillo (2), penca, pescaico, pincho burrero, pincho vulanero, silybo. Parentesi artean, Espainian hitzaren erabileraren maiztasuna. (12)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Chevallier, Andrew, Encyclopedia of Herbal Medicine, Dorling Kindersley. Duke, James, Herbal Handbook, Rodale. Blumenthal. Mark…Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs. González, Mauricio, Los Remedios de la Abuela, Ediciones Pacalli.
  2. ↑ a b c d e Silybum marianum en Flora Ibérica, RJB/CSIC, Madrid, 2015.
  3. ↑ a b c Silybum marianum en The Euro+Medit PlantBase, Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem, 2006.
  4. ↑ Silybum marianum en USDA/GRIN - U.S. National Plant Germplasm System.
  5. ↑ Cardo mariano en Herbotecnia.
  6. ↑ Silybum marianum en Perdido en el Amazonas, 28-05-2008.
  7. ↑ Silybum marianum en Trópicos.
  8. ↑ Pline l'Ancien, Histoire Naturelle.
  9. ↑ Gaffiot F., Dictionnaire Latin-Français, Hachette, Paris, 1934, p. 1443.
  10. ↑ Thayer B., Pliny the Elder: the Natural History, Liber XXII.
  11. ↑ Gundelia en The Euro+Medit Plantbase.
  12. ↑ Silybum marianum en PlantList.
  13. ↑ Silybum marianum en Anthos-Sistema de información sobre las plantas de España, RJB/CSIC, Madrid (requiere búsqueda interna).
  14. ↑ Landín, Eva (14 de enero de 2018). «Un oncólogo catalán estalla contra los embaucadores de "Un mundo sin cáncer"». elplural.com. Consultado el 16 de enero de 2018..
  15. ↑ Quintáns, Jessica Mouzo (16 de enero de 2018). «“Decir que un cáncer aparece por miedo a la muerte está al nivel de la chamanería”». EL PAÍS. Consultado el 16 de enero de 2018..
  16. ↑ Hevia F., Wilckens R.L., Marisol T. Berti M.T. & Fischer S.U., Calidad de Cardo Mariano (Silybum marianum (L.) Gaertn.) Cosechado en Diferentes Estados Fenológicos, Información Tecnológica, Vol. 18, N°4, pág. 69-74, 2007.
  17. ↑ Cardo mariano (Silybum marianum) en Salud.es.
  18. ↑ Greenlee, H.; Abascal, K.; Yarnell, E.; Ladas, E. (2007). «Clinical Applications of Silybum marianum in Oncology». Integrative Cancer Therapies (en inglés) 6(2): 158-65. PMID 17548794. doi:10.1177/1534735407301727..
  19. ↑ Chevallier, Andrew, Encyclopedia of Herbal Medicine, Dorling Kindersley. Duke, James, Herbal Handbook, Rodale. Blumenthal. Mark…Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs. González, Mauricio, Los Remedios de la Abuela, Ediciones Pacalli..
  20. ↑ «Cardo mariano». topplant.es..
  21. ↑ Lah, John J; Cui, Wei; Hu, Ke-Qin (2007). «Effects and mechanisms of silibinin on human hepatoma cell lines». World Journal of Gastroenterology 13(40): 5299-305. PMID 17879397. Resumen divulgativo – ScienceDaily(November 15, 2007)..
  22. ↑ Kroll, D. J.; Shaw, H. S.; Oberlies, N. H. (2007). «Milk Thistle Nomenclature: Why It Matters in Cancer Research and Pharmacokinetic Studies». Integrative Cancer Therapies (en inglés) 6 (2): 110-9. PMID 17548790. doi:10.1177/1534735407301825..
  23. ↑ Hartwell JL. 1982. Pág. 134..
  24. ↑ VIH/sida: MedlinePlus enciclopedia médica». medlineplus.gov. Consultado el 19 de marzo de 2021..
  25. ↑ «Resacas - Síntomas y causas - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. Consultado el 19 de marzo de 2021..
  26. ↑ Página sobre el cardo mariano en U.S. Department of Health & Human Services, NCCAM.
  27. ↑ «Biblioteca del bienestar | Cigna». www.cigna.com. Consultado el 19 de marzo de 2021..

I. Aizpuru, C. Aseginolaza, P.M. Uribe-Echebarría, P. Urrutia & I. Zorrakin. (2015). EUSKAL HERRIKO LANDAREAK ETA INGURUETAKOAK SAILKATZEKO GAKO IRUDIDUNAK. Eusko Jaurlaritzaren argitalpen zerbitzu nagusia, 559 or. ISBN 84-457-2090-2..


Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Biologia Artikulu hau biologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Astalikardu&oldid=10320582"(e)tik eskuratuta