Astigarraga

Koordenatuak: 43°16′54″N 1°56′51″W / 43.2816°N 1.9475°W / 43.2816; -1.9475
Wikipedia, Entziklopedia askea
Astigarraga
 Gipuzkoa, Euskal Herria
Astigarragaren goitiko ikuspegia; hondoan, Jaizkibel mendia.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaDonostialdea
Izen ofizialaAstigarraga
AlkateaXabier Urdangarin Lasa (EH Bildu)
Posta kodea20115
INE kodea20903
Herritarraastigartar
Kokapena
Koordenatuak43°16′54″N 1°56′51″W / 43.2816°N 1.9475°W / 43.2816; -1.9475
Map
Azalera12 km²
Garaiera25 m
Distantzia7 km Donostiara
Demografia
Biztanleria7.417 (2022)
232 (2021)
alt_left 3.220 (%43,4) (%44,7) 3.312 alt_right
Dentsitatea618,08 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 34,24
Zahartze tasa[1]% 22,81
Ugalkortasun tasa[1]‰ 62,55
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 87,74 (2011)
Genero desoreka[1]% 3,45 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 9,04 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 58,25 (2010)
Kaleko erabilera [2]% 38.7 (2016)
Etxeko erabilera[3]% 45.33 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera1987 Donostiatik banandua
Webguneahttp://www.astigarraga.eus
OharrakEuskal Herrian kokatutako herria da
Astigarragako herri eskola

Astigarraga Gipuzkoako ipar-ekialdeko udalerri bat da, Donostialdea eskualdekoa eta, haren barruan, Buruntzaldea elkartekoa. 5.901 biztanle zituen 2016. urtean. Astigarraga tradizioz sagardoari loturik dago, bereziki horregatik da ezaguna. Euskal Herrian sagardotegi gehien dituen herria da, 20 baino gehiago.[4]

Geografia fisikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri honetatik Urumea ibaia igarotzen da. Mendi famatuena Santiagomendi da, eta bertan sagardotegi bat dago. 2014 arte Arantzazuko Ama izeneko eskola bat zuen, lehen erlijiosoa eta pribatua zena, baina gerora publiko bihurtu zutena. 2014tik Astigarragako Herri Eskola deritzo eskolari.

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astigarragak mugakide ditu iparralde eta mendebaldean Donostia, hegoaldean Hernani eta ekialdean Errenteria.

Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azpiegiturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Sagardoaren museoa[5]
  • Santiagomendiko natur eskola eta aterpetxea[6]
  • Santiagomendi etnografia parkea[7]
  • Udal liburutegia[8]

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Arantzazuko Ama ikastola[9]
  • AEK euskaltegia[9]
  • Musika eskola[9]
  • Kiriketa haur-eskola[9]
  • Gaztelekua[10]

Kirola[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Kiroldegia[11]
  • Txomiñenea pilotalekua[11]
  • Auzolan pilotalekua[11]
  • Zarkumendegiko futbol zelaia[11]
  • Probalekua[11]

Gizarte zerbitzuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1941eko udal akordio baten bidez Astigarraga Donostiaren zati bihurtu zen. 1984ko abenduaren 30ean erreferendum bat egin zuten eta herritarren gehiengoak Donostiatik banatzea erabaki zuen. 1987ko ekainaren 30ean eratu zen Astigarragako udal berria.[14]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1943tik 1987ra Astigarraga Donostiarekin batuta egon zen. Sasoi horretan herriak hazkunde industrial garrantzitsua izan zuen. Desanexioaren ondoren, Astigarragaren populazioak handitzen jarraitu zuen, Donostiaren hazkunde eremuan egoten jarraitzen baitu. XX. mendearen lehen hamarkadan izan zen gorakada batez ere, populazioa %50ean igo baitzen 10 urte horietan.

2019an herriak 6.180 biztanle zituen. Horietatik %11,7k 65 urte edo gehiago zuen. Atzerrian jaiotakoak %7,28 ziren.[15]

Astigarragako biztanleria

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astigarragako Andoni Arzallusen[16] testigantza, herrian erdara nola sartu zen kontatzen duenekoa. Euskal Herriko Ahotsak[17][18] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Astigarragako euskara[19] gipuzkeraren edo erdialdeko euskalkiaren[20] aldaera bat da, zehatzago esanda, erdiguneko gipuzkeran[21] barne dagoen Beterriko euskara[22] da bertakoa. Koldo Zuazoren arabera, Beterri izan da euskalkiaren bihotza. Zehatzago esanda, Iruñea eta Gipuzkoako itsasbazterra lotzen duen ardatz zatia. Aspaldikoa da ardatz hori, eta haren aldamenetan sortu eta indartu ziren zenbait hirigune. Ardatz horren indarra inguruetara zabaldu zen, eta zabaldutako gaien artean dago hizkera ere. 2016an herritarren %64,74 euskalduna zen.[15]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: lehen sektorea BEGaren %0,2; bigarren sektorea %17,3; hirugarren sektorea %57,4; eraikuntza %25,2.[15]

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Astigarragako udaletxea

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bilduko Andoni Gartzia Arruabarrena hautatu zuten alkate. Bilduk gehiengo osoa lortu zuen (zazpi zinegotzi), EAJk bi zinegotzi eskuratu zituen eta Hamaikabat alderdiak beste bi.

2015eko udal hauteskundeetarako Astigarragan hamahiru zinegotzi aukeratu zituzten herritarrek, herriaren hazkundearen ondorioz bi zinegotzi gehiago lortu baitzituen udalbatzak. Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk zinegotzi bat galdu zuen, seirekin geratuz, eta Euzko Alderdi Jeltzaleak lau irabazi zituen, guztira sei eskuratuz. PSE-EEk, berriz, zinegotzi bat lortu zuen. Hamaikabat alderdia ez zen aurkeztu 2015ean eta, beraz, udalbatzan zituen bi zinegotziak galdu zituen. Emaitza horiekin, nahiz eta alderdirik bozkatuena Euskal Herria Bildu izan, EAJ eta PSE-EE alderdiek EAE mailan egindako akordioari esker Jesús María Santos jeltzalea hautatu zuten alkate.

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 1.563 boto (7 zinegotzi). EAJk 1.252 boto (5 zinegotzi). PSE-EEk 269 boto (zinegotzi 1). PPk 47 boto.[23] Xabier Urdangarin (EH Bildu) izendatu zuten alkate.[24]

Astigarragako udalbatza

Alderdia

2015

2019
Zinegotziak Boto kopurua Zinegotziak Boto kopurua
Euskal Herria Bildu
6 / 13
1.130 (% 44,54)
7 / 13
1.563 (% 49,92)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
6 / 13
1.113 (% 43,87)
5 / 13
1.252 (% 39,99)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE)
1 / 13
245 (% 9,66)
1 / 13
269 (% 8,59)
Datuen iturria: Udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia
Antton Arka Montoro 1987 1990 Herri Batasuna
Martin Agirre Lete* 1990 1991 Herri Batasuna
Mikel Zabala Arregi 1991 1999 EA
Miren Elixabete Laburu Labaka 1999 2003 Euskal Herritarrok
Bixente Arrizabalaga Bengoetxea 2003 2011 EA - H1!
Andoni Gartzia Arruabarrena 2011 2015 Bildu
Jesús María Santos Anabitarte 2015 2017 Euzko Alderdi Jeltzalea
Zorione Etxezarraga Ortuondo 2017 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Xabier Urdangarin Lasa 2019 2023 Euskal Herria Bildu
Xabier Urdangarin Lasa 2023 Jardunean Euskal Herria Bildu
  • Antton Arka alderdikidea ordezkatu zuen hau Auzitegi batek Espainiako bandera "iraintzeagatik" kargua betetzeko gaitasunik gabe utzi zuenean.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Monumentu megalitikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eraikin erlijiosoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eraikin zibilak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Murgia jauregia. 1457an su eman zioten, eta hurrengo mendeetan ere sute asko jasan zituen.[25]
  • Udaletxea. XVIII. mendekoa.[25]
  • Plazaetxea. Santiagomendi auzoan kokatua. Hau izan zen udaletxea garai batean.[25]

Eraikin militarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]


  • Herriko parrokia.

    Herriko parrokia.

  • Murgia jauregia.

    Murgia jauregia.

  • Proba harriak Foruen plazan.

    Proba harriak Foruen plazan.

  • Santiagomendi baseliza.

    Santiagomendi baseliza.

  • XIX. mendeko gotorlekua da Txoritokietakoa.

    XIX. mendeko gotorlekua da Txoritokietakoa.

Sagardoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Herriko udalerrien artean, Astigarraga da sagardo gehien ekoizten duena, bertan 20 sagardotegi baino gehiago baitaude: Akelenea, Artola, Alorrenea, Arrizabalaga, Astarbe, Bereziartua, Buenabentura, Etxeberria, Gartziategi, Gurutzeta, Irigoien, Larrarte, Lizeaga, Mendizabal, Mina, Oialume Zar, Oiarbide, Petritegi, Rezola, Sarasola eta Zapiain.

Astigartar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ «Sagardotegiak» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  5. ↑ «Sagardo museoa» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  6. ↑ «Santiagomendiko natur eskola eta aterpetxea» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  7. ↑ «Santiagomendi etnografi parkea» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  8. ↑ «Kultura» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  9. ↑ a b c d «Hezkuntza» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  10. ↑ «Gazteria» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  11. ↑ a b c d e «Kirola» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  12. ↑ «3. adina» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  13. ↑ «Osasun zentroak» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  14. ↑ «Historia» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  15. ↑ a b c «Web Eustat. Astigarragako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  16. ↑ «Arzallus Aristi, Andoni - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-24).
  17. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-24).
  18. ↑ «Erdara nesken bitartez ikasi zuten - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-24).
  19. ↑ «Astigarraga - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-31).
  20. ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-31).
  21. ↑ «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-31).
  22. ↑ «Beterrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-31).
  23. ↑ https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint
  24. ↑ (Gaztelaniaz) «Urdangarin nombrado nuevo alcalde y Etxezarraga dice adiós al Consistorio» El Diario Vasco 2019-06-16 (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  25. ↑ a b c d e «Monumentu interesgarriak» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  26. ↑ «Txomin San Sebastián» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  27. ↑ «Jose Elzo Azpiazu» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  28. ↑ «Joaquin Iruretagoiena» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  29. ↑ «Ignacio Berasarte» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  30. ↑ «Bernardo Alberro» Astigarraga (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Astigarraga&oldid=9357456"(e)tik eskuratuta