Atenas
| Atenas Αθήνα | ||
|---|---|---|
| hiria | ||
 | ||
| ||
| Administrazioa | ||
| Estatu burujabe |  Grezia | |
| Eskualdea | Atika | |
| Unitate periferikoa | Atenas Zentrala | |
| Udalerria | Atenas udalerria | |
| Alkatea | Kostas Bakoyannis (en)  | |
| Izen ofiziala | Αθήνα | |
| Jatorrizko izena | Αθήνα | |
| Posta kodea | 104 xx-106 xx, 111 xx-118 xx eta 121 xx-124 xx | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 37°59′03″N 23°43′41″E / 37.9842°N 23.7281°E37°59′03″N 23°43′41″E / 37.9842°N 23.7281°E | |
 | ||
| Azalera | 39 km² | |
| Altuera | 170 m | |
| Mugakideak | Nea Filadelfeia, Attica (en) eta Zografou (en) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 664.046 (2011) 622.748 (1861) | |
| Dentsitatea | 17.026,82 bizt/km² | |
| Herritarra | atenastar[1] | |
| Informazio gehigarria | ||
| Sorrera | K.a. VII. milurtekoa | |
| Telefono aurrizkia | 210 | |
| Ordu eremua | UTC+02:00, Ekialdeko Europako Ordua eta UTC+03:00 | |
| Hiri senidetuak | Amsterdam, Athens, Asgabat, Bartzelona, Pekin, Beirut, Betleem, Bogota, Bukarest, Casablanca, Chicago, Damasko, Domodedovo (en) , Famagusta, Istanbul, Ljubljana, Los Angeles, Kiev, Madril, Mexiko Hiria, Mosku, Napoli, Nikosia, Rabat, Reggio di Calabria, Rio de Janeiro, Santiago, Sarajevo, Seul, Sofia, Syracuse, Tirana, Washington, Erevan, Boston, Cluj-Napoca, Montreal, Genova, Florentzia, Buenos Aires, Lisboa, Santiago de Cali, Praga, Xi'an, Varsovia, Tbilisi, Habana, Cusco, Amsterdam, Atlanta eta Belgrad | |
| Matrikula | BK, BM, BN, BP, HY, IA, IB, IE, IK, IM, IO, IP, IT, IX, IY, IZ, OA, TT, XE, XH, XP, XT, XX, XY, XZ, YA, YB, YE, YH, YZ, ZH, ZK, ZM eta ZZ | |
| Hizkuntza ofiziala | greziera | |
| cityofathens.gr | ||
Atenas[1][2][3] (grezieraz: Αθήνα, Athína, /aˈθina/ ahoskatua; antzinako grezieraz: Ἀθῆναι, Athēnai) Greziako eta Atika eskualdeko hiriburua. Izena Atena jainkosaren omenez du. Mendiz inguraturiko ordoki batean dago, Akropoliaren eta Likabitosko harkaitz-muinoen azpian zabaldurik. Greziako politika, ekonomia eta kulturaren gune nagusia da. Haren inguruan Greziako industrialde garrantzitsuena dago.
Europar Batasuneko 9. metropoli-barrutirik handiena da, 3,7 milioi biztanle ingururekin.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sorrera eta mitoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Akropolian aurkitu den kultura-aztarnarik zaharrena Neolito bukaerakoa da. Mitologiaren arabera, pelasgoen Atenajainkosa Poseidon jainkoari nagusitu zitzaion, eta izena eman zion hiriari. Atenas eta Atikako tribuen egituraketa joniarrek moldatu zuten, K.a. 2000. urtearen inguruan han egokitu zirelarik. Atenasko errege mitikoen tradizioa historiaurrearen argigarri da gaur egun. Atenastarrak, beren buruak bertakotzat iritzirik, Kekrops, hiriaren fundatzailea, eta Eriktonios, haren ondorengoa, lurpeko sinesteekin lotu zituzten. Elezaharrek Knossosekiko harremanak (Dedalo), Minok Atenasi ezarritako setioa (Androgeo), Egeoko erreinaldien garaian Atenasek nozitu behar izan zituen mendekuak, Teseo askatzailea (Minotauro) eta amazonen aurkako gudua ekartzen dituzte gogora. Kodros, elezaharretako azkeneko erregea, doriarren aurkako gerrako heroia izan zen. Pelasgoen harresia (Akropolian badira aztarna batzuk) etsaien aurkako babesa izan zen. Atenasek eta Atikak, doriar inbaditzaileengandik babesturik, Asia Txiki aldera talde handitan jo zuten, eta, joniarrez gainera, Beoziako iheslari eoliarrak ere hartu zituzten.
Aristokraziaren gobernua, tirania eta berrikuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Greziaren Erdi Aroa izena eman zaion garai iluna gainditu ondoren, etengabeko aurrerakuntza izan zuen Atenasek alderdi guztietan, Grezia guztira hedatu zen dekorazio geometrikoko zeramika lekuko (K.a. X-VIII. m.). Gizarte-egiturak (4 tribu joniar, 3 phratria-tan banatua bakoitza, phratria bakoitzak hainbana genos) erraztu egin zuen lurjabeen aristokraziaren etorrera (Eupatridak), erregetza indargabetu eta, azkenik, gobernu aristokratikoa ezarri zuena (K.a. VII. m.).
Alabaina, phratrietan txertatu ziren merkatari aberatsen klase berrien bizilekuak eta, batez ere, jabe txikientzako pobrezia eta esklabotasunerako bidea ekarri zituen nekazaritzaren krisiak gizarte-altxamendu handiak eragin zituzten. Kilonen tirania-saioaren ondoren (K.a. 632), berrikuntza handiko garaia etorri zen: Drakonek zuzenbide pribatuko legeak idatzi zituen (K.a. 621 aldera), Solonen berrikuntza politiko eta soziala K.a. 594an (zorren ezeztapena, oinordetza-zuzenbide liberala, Laurehunen Kontseilua (bule), Prutaneion, Heliaia [Atenasko epaitegi herritarra]), eupatrideek auzitegietan zeukaten erabateko nagusitasunaren ezeztapena. Erreforma horiek berebiziko eragina izan zuten ekonomian eta kulturan, eta haietako batzuk hausteak herri-matxinada berriak ekarri zituen. Tiraniak (K.a. 560-510), behe-klaseetan oinarriturik, Solonen konstituzioa finkatu eta Atenasen inperioa hedatu zuen, Korinto eta Sirakusaren itsas nagusitasuna itzaliz, Delos eta Kalki hiriak menderatuz eta Kersoneso penintsula kolonizatuz. Kultura arloan eginiko aurrerapena askoz ere garrantzitsuagoa izan zen. Eraikuntza erraldoiak, Palatinaikos eta Dionisos jaiak eta tragediaren sorrera; Homeroren lehen argitalpena, poeta liriko nahiz filosofo handien egonaldi luzeak Atenasen; eskultura eta zeramikaren garapena. Tirania erori ondoan, joera demokratikoak nagusitu ziren, espartarrek prozesuan parte hartu bazuten ere. Ecclesiak (herri-biltzarra) agintean ezarritako Klisteneren erreformak tribu-egitura deuseztatu eta Atenasko demokrazia aldarrikatu zuen.
Mediar gerrak eta Atenasen inperialismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenas hiriak Asia Txikiko hiri joniarrei (Miletoko Aristagorari) Dario I.a Persiako erregearren aurkako gerran (K.a. 498) lagundu zien. Lehen Mediar Gerraren hasiera zen. Darioren gudarosteei Maratoiko Guduan nagusitu ondoan amaitu zen Greziako gerra (K.a. 490). Temistoklesen gidaritzapean, atenastarrek indartu zuten itsas ontziteria, eta hiri nagusiaren eta Pireo portuaren artean murru handi bat eraiki zuten. Bigarren Mediar Gerrak (K.a. 480-479) kalte handiagoak eragin zizkien persiarrei, Xerxes I.ak une batez Atenas hartuagatik ere. Atenas, mundu heleniarreko hiri nagusia, Delos itsas konfederazioko buru bihurtu zen era berean (Eurimedoneko garaipena, K.a. 468, eta Kalliako bakea, K.a. 449). Atenasko inperialismoak ez zuen, ordea, une lasairik izan: aliatuen autonomia ukatuz eta arerioak etengabeko mehatxupean edukiz, gerra baizik ez baitzuen bizi luzaroan.
Periklesen mendea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hala eta guztiz ere, ekonomia-aurrerapenak eta Atenasko demokraziaren garapenak zibilizazio klasikoaren gune eta iturri bihurtu zuten Atenas. Aristides, Efialtes (K.a. 461) eta Perikles (K.a. 443-429) politikarien berrikuntzei esker, betiereko heldutasuna erdietsi zuen Atenasko demokraziak: bertute politikoetan oinarriturik, polis-a (hiria) hiritar guztien artean gobernatzen zen. Filosofian, sofisten eskola (Gorgias, Prodikos, Protagoras), Anaxagoras eta Sokratesen filosofia eta eskola platonikoa (Platon, Akademia, eta Diogenes Zinikoa, Timon misantropoa, Meton astronomoa) bertan garatu ziren. Letra-munduan, hantxe sortu ziren lehen historia (Herodoto, Tuzidides, Xenofonte) eta dramaturgia (Eskilo, Sofokles, Euripides, Kratino, Aristofanes, Menandro). Arte klasikoak garai hartan eman zituen bere obra osatuenak (Akropolia, Agora, Zeramika). Periklesen garaiko Atenas antzinatean nagusi ageri den Greziaren ispilu gardenena da. Ezin ahantzi da, hala ere, handitasun horren guztiaren oinarrian indarkeriaren poderioz eta esklabo-gizarte bat zela medio bermaturiko inperioa zegoela: Atikan bizi ziren 400.000 biztanleetatik, 200.000 esklaboek, 70.000 metekoek (atzerritarrek) eta emakumeek ez zuten inolako eskubide politikorik.
Peloponesoko gerra: Atenasen gainbehera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenasen inperialismoaren aurrean, Esparta izan zen bere independentziari gartsuen eutsi zion herria. Atenasek Kerkira (Korfu) hiriari Korintoren aurkako gerran lagundu ziola eta, korintoarrek Potidean emaniko erantzunak piztu zuen Peloponesoko gerra (K.a. 431). Gerraren lehen aldian atenastarrek eutsi ahal izan zioten inperioari, galera (Potidea eta Anfipolisko guduak) eta nahigabe guztiongatik ere (Atikako ebasketa, izurritea, K.a. 430, Periklesen heriotza). Mantineako gudua galdu ondoan (K.a. 418), atenastarrek porrot handia jasan zuten demagogoek (Altzibiades) Siziliara gidaturiko bidaldi batean (K.a. 415-413). Joniaren altxamenduaren ondoren (K.a. 412), estatu-kolpe batek Larehunen aholkularitza oligarkikoa ezarri zuen agintean (K.a. 411), nahiz demokrazia hurrengo urtean ezarri zen. Espartaren aurka, Atenasek itsasontziak galdu zituen Egospotamon (K.a. 404), eta kapitulazioa izenpetu zuen ondoren. Gerra-urte luzeen ondoan (Atenas, Esparta eta Korinto hirien artean nagusiki), itsas konfederazio berri baterako asmoek ez zuten buru onik izan (K.a. 377-357) eta, bitartean, Tebasek itzali zituen Atenasen nahiz Espartaren indar militarrak: amaiaren aurreko gaua zen.
Mazedoniaren eta Erromaren Aroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Filipo II.a Mazedoniakoak, Atenasen itsas inperioaren deuseztapenaz baliatuta, Olinto konkistatu (K.a. 348) eta Atenasi bakea ezarri eta gero (K.a. 346), indar aliatuak garaitu zituen Keroneako guduan (K.a. 338). Filipo jaun eta jabe zen Grezian. Alexandro Handia hil eta gero, berriz ere altxatu zen Atenas, baina Antipatroren gudarosteek menderatu zuten (Kranon, gerra lamiarra). Geroztik, diadokoen esku, Mazedoniako Erresumaren mende geratu zen. Politikan, gainbehera erabatekoa zen arren, Greziako zibilizazio gune nagusi iraun zuen Atenasek. Atenas, filosofoen (Aristoteles, Epikuro, Zenon) eta artisten (Protogene) hiria zena, Atikako elokuentziaren plaza bihurtu zen (Isokrates, Lisias, Demostenes, Likurgo). Erromatarrek hainbat mesede egin ondoan (K.a. 166), Sila enperadoreak konkistatu zuen Atenas K.a. 89 urtean. San Paulok bisitatu zuen K.o. 56 urtean. Atenasek ikasketa klasiko paganoen gune moduan iraun zuen V. mendera arte. 276. urtean, godoek suntsitu zuten hiria.
Dukerri latinoa. Atenas modernoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bizantziar Inperioaren barnean, Atenasek ez zuen garrantzi berezirik hartu. Latindarrek (mendebaldeko kristauek) eskuratua 1204. urtean (Laugarren Gurutzadan), dukerri franko bateko hiriburu bihurtu zen. Frankoen ostean kataluniarren esku egon zen. Turkiarren okupazioaren garaian (1456-1832), Atenasek ez zuen inolako garrantzirik izan otomandarren begi aurrean. Greziako Independentzia Gerran kalte handiak nozitu zituen (1827). 1834. urtean Greziako hiriburu egin zuten. 1973ko azaroaren 17an ikasleak erregimen militarraren aurka altxatu ziren hirian.
1985ean Europako kultura-hiriburua izan zen.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenaseko klima lehorra edo subtropikala mediterraneo erdi-aridoa da (BSh Köppen klima sailkapenaren arabera), [4] neguak ez dira oso hotzak baina udak oso beroak eta lehorrak dira, neguak euritsuagoak. Urteko 70 egun ingurutan egiten du euria, nahiz eta prezipitazioak oso moderatuak izan eta neguan bakarrik gertatzen diren; udan oso noizbehinka izaten dira.
 Datu klimatikoak (Athens) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 12.5 | 13.5 | 15.7 | 20.2 | 26.0 | 31.1 | 33.5 | 33.2 | 29.2 | 23.3 | 18.1 | 14.1 | 22.5 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 8.9 | 9.5 | 11.2 | 14.9 | 20.0 | 24.7 | 27.2 | 27.0 | 23.3 | 18.4 | 14.0 | 10.5 | 17.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 5.2 | 5.4 | 6.7 | 9.6 | 13.9 | 18.2 | 20.8 | 20.7 | 17.3 | 13.4 | 9.8 | 6.8 | 12.3 |
| Euria (mm) | 56.9 | 46.7 | 40.7 | 30.8 | 22.7 | 10.6 | 5.8 | 6.0 | 13.9 | 52.6 | 58.3 | 69.1 | 414.1 |
| Euri egunak (≥ 1 mm) | 12.6 | 10.4 | 10.2 | 8.1 | 6.2 | 3.7 | 1.9 | 1.7 | 3.3 | 7.2 | 9.7 | 12.1 | 87.1 |
| Eguzki orduak | 130.2 | 139.2 | 182.9 | 231.0 | 291.4 | 336.0 | 362.7 | 341.0 | 276.0 | 207.7 | 153.0 | 127.1 | 2778.2 |
| Hezetasuna (%) | 74.5 | 72.2 | 68.8 | 61.7 | 53.9 | 46.1 | 43.1 | 45.3 | 53.7 | 66.1 | 74.3 | 76.1 | 60.8 |
| Iturria: [5] | |||||||||||||
Ondasun nabariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Monumentuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Atenasko Akropolia, eta bertan Partenoia eta Erekteion tenpluak.
- Dionisoren antzokia (K.a. IV. m.)
- Asklepeion (K.a. V-IV. m.)
- Eumenen ataria (K.a. II. m.)
- Herodes Atticusen odeona (161)
- Agora, hiriko bizigune publiko garrantzitsuena, monumentu klasiko asko gorde zituena: Attaloren ataria (K.a. II. m.), Teseion (K.a. V. m.), Zeramika auzoa eta Akademiako lorategiak.
- Erromatarren garaiko agora
- Hadrianoren liburutegia (II. m.)
- Hadrianoren ataria (K.a. II. m.)
- Haize Dorrea (K.a. I. m.)
- Lisikratesen monumentua (K.a. IV. m.)
- Antioko IV.a Siriakoak Zeusi eginiko santutegia (K.a. II. m.)
- Eliza bizantziar bikainak, mosaiko ederrez hornituak.
Museoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Arkeologia Museo Nazionala (Mizenasko altxorra, eskultura arkaikoa eta klasikoa, zeramika, etab.)
- Bizantzio garaiko Museoa; Benaki Museoa (Bizantzio garaiko artea, arte koptoa, musulmana eta txinatarra: Greziako ohiturak)
- Museo Epigrafikoa
- Museo Historiko eta Etnologikoa
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ikuspegi orokorra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenasek tradizio luzea du kirol eta kirol ekitaldietan, Greziako kiroleko klub garrantzitsuenen egoitza gisa eta kirol instalazio ugari biltzen ditu. Hirian nazioarteko garrantzia duten kirol ekitaldiak ere izan dira.
Atenasek bi aldiz antolatu ditu Udako Olinpiar Jokoak, 1896an eta 2004an. 2004ko Udako Olinpiar Jokoek Atenasko Olinpiar Estadioa garatu behar izan zuten, eta harrezkero munduko estadiorik ederrenetako bat eta bere monumentu moderno interesgarrienetako bat izan zen. [6] Herrialdeko estadiorik handienean, UEFA Txapeldunen Ligako bi final antolatu ziren, 1994 eta 2007an. Atenasko beste estadio garrantzitsu bat, Pireo eremuan kokatua, Karaiskakis estadioa da, kirol eta entretenimendu konplexua, 1971ko UEFAko Kopako finalaren anfitrioia.
Atenasek hiru aldiz hartu du Euroligako finala, lehena 1985ean eta bigarrena 1993an, biak Peace and Friendship Stadiumean, SEF izenez ezagutzen dena, estadio estali handi bat, [7] eta hirugarren aldiz 2007an Olinpiar Aretoan. . Beste kirol batzuetako ekitaldiak, hala nola atletismoa, boleibola, waterpoloa eta abar, antolatu dira hiriburuko aretoetan.
Atenasen Europako kirol anitzeko hiru klub daude: Panathinaikos, Atenasko hirigunean sortua, Olympiacos, Pireoko auzoa eta AEK Atenas, Nea Filadelfeia auzoan sortua. Futbolean, Panathinaikos 1971ko Europako Kopako finalera iritsi zen, Olympiakos nagusi izan da etxeko lehiaketetan, eta AEK Atenas hiru handietako beste kidea da. Klub hauek saskibaloi taldeak ere badituzte; Panathinaikos eta Olympiacos Europako saskibaloiaren potentzia handienetakoak dira, Euroliga sei eta hiru aldiz irabazi baidute hurrenez hurren, eta AEK Atenas talde-kiroletan Europako garaikurra irabazten duen lehen talde greziarra izan zen.
Atenaseko beste klub aipagarri batzuk Athinaikos, Panionios, Atromitos, Apollon, Panellinios, Egaleo FC, Ethnikos Piraeus, Maroussi BCE eta Peristeri BC dira, hauek ere izan dute nazioko eta nazioarteko arrakasta beste kiroletan.
Atenasko eremuak hainbat lur hartzen ditu, batez ere hiriaren inguruan altxatzen diren muinoak eta mendiak, eta hiriburua mendikate batek erdibanatuta duen Europako hiri nagusi bakarra da. Lau mendilerroek hiriaren mugetaraino hedatzen dira eta milaka kilometroko bideakk zeharkatzen dituzte hiria eta inguruko eremuak, ariketa fisikoa egiteko oinez eta bizikletaz sarbidea eskaintzen dutenak.
Atenasetik haratago eta Atikako prefektura osoan, kanpoko jarduerak eskia, eskalada, ala delta eta windsurfa dira. Kanpoko klub ugarik zerbitzatzen dituzte kirol hauek, besteak beste, Sierra Clubeko Atenasko Kapitulua, urtero 4.000 partaide baino gehiago edukitzen dituena.
Kirol klubak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Atenas udalerriaren mugen barruan kokatutako kirol klub nabarmenak | ||||
|---|---|---|---|---|
| Kluba | Sortu | Kirolak | Auzoa | Lorpenak |
| Panellinios GS | 1891 | Saskibaloia, Boleibola, Eskubaloia, Atletismoa eta beste | Kypseli | Saskibaloian, Boleibolean, Eskubaloian titulu panhelenikoak, ohore asko Atletismoan |
| Apollon Smyrni | 1891
(jatorriz Smyrni -n) |
Futbola, Saskibaloia, Boleibola eta beste | Rizoupoli | Presentzia goiztiarra A Ethniki-n |
| Ethnikos GS Atenas | 1893 | Pista eta zelaia, Borroka, Tiroketa eta beste | Zappeion | Ohore asko Atletismoan eta Borrokan |
| Panathinaikos AO | 1908
(jatorriz Atenaseko Futbol Kluba bezala) |
Futbola, Saskibaloia, Boleibola, Waterpoloa, Atletismoa eta beste | Ampelokipoi | Greziako klub arrakastatsuenetako bat, kirol askotan titulu asko. Greziako klub arrakastatsuena Europako lehiaketetan (futbola eta saskibaloia) |
| Ilisiakos | 1927 | Futbola, Saskibaloia | Ilisia | Presentzia goiztiarra A1 Ethniki saskibaloian |
| Asteras Exarchion | 1928
(jatorriz Achilleus Neapoleos) |
Futbola, Saskibaloia | Exarcheia | Presentzia goiztiarra A1 Ethniki emakumeen saskibaloian |
| Ampelokipoi BC | 1929
(jatorriz Hefesto Atenas bezala) |
Saskibaloia | Ampelokipoi | Presentzia goiztiarra A1 Ethniki saskibaloian |
| Thriamvos Atenas | 1930
(jatorriz Doxa Atenas bezala) |
Futbola, Saskibaloia | Neos Kosmos | Emakumezkoen Saskibaloi titulu panhelenikoa |
| Sporting BC | 1936 | Saskibaloia | Patisia | Emakumezkoen Saskibaloian titulu panheleniko asko |
| Pagrati BC | 1938 | Saskibaloia | Pagrati | Presentzia goiztiarra A1 Ethnikin |
Goiko klubez gain, Atenas udalerriaren mugen barruan, nazio mailako dibisioetan presentzia edo aldi laburretarako ekintza nabarmena duten klub gehiago daude. Horietako batzuk dira Gamma Ethnikin lehenago presentzia duen PAO Rouf ( Rouf ), Petralona FC ( el ) ( Petralona ), 1963an sortutako futbol kluba, Beta Ethnikin lehenago presentzia duena, Attikos FC ( el ) ( Kolonos ), futbol kluba. 1919an Gamma Ethnikin presentzia laburra, Athinais Kypselis ( Kypseli ), 1938an sortutako futbol kluba Gamma Ethnikin, Gyziakos ( Gyzi ), saskibaloi kluba 1937an sortua Beta Ethniki saskibaloian eta Aetos BC ( el ) presentzia labur batekin. ( Agios Panteleimonas ), 1992an sortu zen saskibaloi kluba A2 Ethniki Basketball-en lehenagoko presentziarekin. Atenasko beste kirol klub garrantzitsu bat 1895ean sortu zen Atenas Tenis Kluba da greziar teniserako eskaintza garrantzitsuarekin. [8]
Olinpiar Jokoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1896ko Udako Olinpiar Jokoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Olinpiar Joko modernoen berpiztea 1896an sortu zen, Pierre de Coubertin frantziarren ahaleginari esker, Atenas lehen joko olinpiko modernoen saria jaso zuen. 1896an, hiriak 123.000 biztanle zituen [9] eta ekitaldiak hiriaren nazioarteko ospea areagotzen lagundu zuen. Olinpiar Joko hauetarako erabilitako lekuetatik, Kallimarmaro estadioa eta Zappeion izan ziren erabakigarrienak. Kallimarmaro antzinako Atenasko estadioen erreplika bat da, eta Penteli mendiko marmol zuriz egina dagoen estadio handi bakarra (60.000 edukiera duena), Partenoia eraikitzeko erabilitako material bera.
Greziako erregearen aurrean esgrima 1896ko Udako Olinpiar Jokoetan .
Atenasko Panatenaiko Estadioa ( Kallimarmaron ) K.a. IV. mendekoa da eta 1896an lehen Olinpiar Joko modernoak hartu ditu.
1906ko Udako Olinpiar Jokoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1906ko Udako Olinpiar Jokoak edo 1906ko Elkarrekiko jokoak Atenasen ospatu ziren. Elkarrizketako lehiaketak nazioartean antolatutako Olinpiar Jokoen tarteko jokoak ziren, eta Grezian lau urtean behin antolatu behar ziren, Olinpiar Joko nagusien artean. Ideia honek gero IOCren laguntza galdu zuen eta joko hauek eten egin ziren.
2004ko Udako Olinpiar Jokoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenasi 2004ko Udako Olinpiar Jokoak eman zizkien 1997ko irailaren 5ean Lausanan, Suitzan, 1996ko Udako Olinpiar Jokoak antolatzeko aurreko eskaintza galdu ostean, Atlantan, Estatu Batuetan. [10] Bigarren aldia izango zen Atenasek jokoak antolatuko zituena, 1896ko inaugurazio ekitaldiaren ondoren. 1990ean arrakastarik gabeko eskaintzaren ostean, 1997ko eskaintza goitik behera hobetu zen, Greziaren historia olinpikoari errekurtsoa barne. Botoen azken txandan, Atenasek Erroma garaitu zuen 66 boto alde eta 41 kontra edukiz [10] . Erronda honen aurretik, Buenos Aires, Stockholm eta Lurmutur Hiria lehiaketatik kanpo geratu ziren, boto gutxiago jaso baitzituzten. [10]
Prestaketen lehen hiru urteetan, Nazioarteko Olinpiar Batzordeak kezka agertu zuen olinpiar gune berri batzuen eraikuntzaren aurrerapenaren abiaduragatik. 2000. urtean, Antolakuntza Batzordeko presidentea Gianna Angelopoulos-Daskalakik ordezkatu zuen, 1997an jatorrizko Lizitazio Batzordeko presidentea izan zena. Une horretatik aurrera, prestaketak oso era azeleratuan jarraitu zuten, erritmo ia zoratuan.
Kostu handia kritikatu bazen ere, 1,5 milioi dolar estimatu ziren, Atenas hiri funtzionalago batean bihurtu zen, eta teknologia modernoa duen garraioan zein hiri garapen modernoan. [11] Hirian munduko kirol gune bikainenetako batzuk sortu ziren, denak jokoetarako guztiz prest zeuden. Jokoek 202 herrialdetako 10.000 kirolari baino gehiago hartu zituzten. [11]
2004ko Jokoak arrakastatsuak izan ziren, bai segurtasunak bai antolakuntzak ondo funtzionatu baitzuten, eta bisitari gutxi batzuek arazo txikiak jakinarazi zituzten batez ere ostatu gaietan. 2004ko Olinpiar Jokoak "ahaztezinak, ametsetako jokoak" direla deskribatu zuen Jacques Rogge COIko presidenteak, Olinpiar Jokoen jaioterrira itzultzeagatik eta Olinpiar Jokoak antolatzeko erronkei aurre egiteagatik. [12] Beha daitekeen arazo bakarra hasierako gertaera batzuetara bertaratze urria izan zen. Azkenean, ordea, guztira 3,5 milioi sarrera baino gehiago saldu ziren, beste edozein Olinpiar Jokoetan baino gehiago, Sydneykoa izan ezik (5 milioi sarrera baino gehiago saldu ziren bertan 2000. urtean). [13]
2008an, olinpiar gune gehienak hondatuta zeudela jakinarazi zuten: txosten horien arabera, jokoetarako eraikitako 22 instalazioetatik 21 abandonatuta geratu ziren edo hondamendian daude, eta hainbat okupa kanpamentu sortu ziren. instalazio batzuen inguruan, eta bandalismoak, graffitiak edo zaborrez jositako hainbat lokal. [14] [15] Erreklamazio hauek eztabaidatu egin ziren eta litekeena da okerrak izatea, Atenasko Olinpiar Jokoetarako erabilitako instalazio gehienak erabiltzen ari direlako edo Olinpiar osteko erabilerarako bihurtzeko prozesuan baitaude. Greziako Gobernuak korporazio bat sortu du, Olympic Properties SA, eta instalazio horien kudeaketa, garapena eta konbertsioa gainbegiratzen ari da olinpiada osteko, eta horietako batzuk sektore pribatuari salduko zaizkio (edo dagoeneko saldu zaizkio). [16][16] Beste instalazio batzuk oraindik ere erabiltzen ari diren Olinpiar Jokoetan bezala, edo erabilera komertzialerako bihurtu edo beste kiroletarako aldatu diren bitartean. [17] Kontzertuak eta antzerki ikuskizunak, Cirque du Soleil taldearenak esaterako, antolatu dira berriki. [18]
Kirol instalazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Panathinaiko estadioa, Kallimarmaro ere deitua. Aro modernoko lehen Olinpiar Jokoetarako 1895ean eraikitako marmol zuriko estadioa, antzinako Atenasko estadioaren leku berean.
- Atenasko Olinpiar Kirol Konplexua, Marusi udalerrian.
Bestelakoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenastar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Klasikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Elpinize (K.a. VI. mendea - K.a. V. mendea), aristokrata.
- Perikles (K.a. 495 - K.a. 429), politikaria.
- Altzibiades (K.a. 450 - K.a. 404), agintaria eta militarra.
- Andozides (K.a. 440 - K.a. 390), logografoa.
- Demostenes (K.a. 384 - K.a. 322), politikaria.
- Apolodoro Atenasekoa (K.a. 180 - K.a. 119), filosofoa eta idazlea.
- Agripina Zaharra (K.a. 14 - 33), erromatar enperatriza.
- Klemente Alexandriakoa (II. mendea - III. mendea), teologoa.
Garaikideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Konstantino I.a Greziakoa (1868 - 1923) greziar erregea.
- Alexandro Greziakoa (1893 - 1920), greziar erregea.
- Theo Angelopoulos (1935 - 2012), zinemagilea.
- Sofia Greziakoa (1938-), espainiar erregina.
- Konstantino II.a Greziakoa (1940-), greziar erregea.
- Gianis Varufakis (1961-), ekonomialaria eta politikaria.
- Alexis Tsipras (1974-), Greziako lehen ministroa.
Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Atenas ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- ↑ Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
- ↑ Euskaltzaindia. (2006-1-27). Antzinateko hirien euskarazko izenak. .
- ↑ World Map of Köppen-Geiger Climate Classification. Köppen-Geiger.
- ↑ http://www.worldweather.org/063/c00177.htm World Meteorological Organization
- ↑ Athens 21st Century – Athens Olympic Stadium. Athens-today.com.
- ↑ Athens 21st Century – The Olympic Coastal Complex. Athens-today.com.
- ↑ Ιστορικό. oaa.gr.
- ↑ ISBN 0-609-80815-X..
- ↑ a b c ((CNN & Sports Illustrated)). (5 September 1997). Sentiment a factor as Athens gets 2004 Olympics. sportsillustrated.cnn.com.
- ↑ a b «Athens bids farewell to the Games» CNN (CNN.com) 30 August 2004.
- ↑ «Athens bids farewell to the Games» CNN (CNN.com) 30 August 2004.
- ↑ Athens News Agency. (27 August 2004). Olympic ticket sales officially top 3.5-million mark. Embassy of Greece.
- ↑ Rogers, Martin. Beijing trumps Athens... and then some. Sports.yahoo.com.
- ↑ Itano, Nicole. (21 July 2008). As Olympic Glow Fades, Athens Questions $15 Billion Cost. Csmonitor.com.
- ↑ a b «After The Party: What happens when the Olympics leave town» The Independent 19 August 2008.
- ↑ Four years after Athens Greeks have Olympics blues. 30 July 2008.
- ↑ ISBN 9780955209031..
- ↑ (Ingelesez) Yerevan Municipality Official Website. (Noiz kontsultatua: 2018-08-25).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Atenasko Akademia
- Atenasko Dukerria
- Atenas-Eleftherios Venizelos aireportua
- Atenasko Eskola
- Atenasko metroa
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Ingelesez) (Hebreeraz) Atenasko Udalaren webgune ofiziala
