Edukira joan

Azida

Wikipedia, Entziklopedia askea
Azida anioia
Azida funtzio-taldea

Azida N3- formulako anioia da. Azido hidrazoikoaren base konjugatua da eta, aldi berean, kimika organikoan funtzio-taldea da[1]. Azida nukleozalea da, baina alkilazida (RN3) elekroizaiea da.

Azida anioiak karbona dioxidoarekin ( CO2) eta oxido nitrosoarekin ( N2O) isoelektronikoa da. Balentzia-loturaren teoriaren arabera azidak egitura erresonante bat baino gehiago izan ditzake, inportanteena N-=N+=N- delarik

Azidek lotura kobalenteak edo ioinikoak era ditzakete metalekin. Horietako batzuk erabilera handia dute. Sodio azida (NaN3) adibidez; berau gatz bat da nitrogeno gaseosoaren iturri gisa usatzen dena airbagetan[2].

Metal astunen azidak oso lehergarriak dira.

Sintesi organikoan erabilera zabala dute azidek. Hiru erreakziobide nagusiri zor zaio aziden erreaktibitatea irudian ikus daitekeen legez.

Aziden erreakziobidea
  • N1 nitrogenoan zehar eraso nukleozale egitea elektroizale bati (A).
  • Nukleozale batek N3 nitrogenoari erasotzea (B).
  • Zikloadizioa non azida taldeak dipolo baten moduan jokatzen duen alkenoen eta alkinoen moduko dipolozaleen aurrean (C).

Hain zuzen azken erreakziobide hori dago 2022ko Kimikako Nobel sariaren atzean. Izan ere, Morten Meldal-ek eta K. Barry Sharpless-ek, bakoitzak bere aldetik, kobreak katalizatutako azida-alkino zikloadizioak lortu zituzten, klik kimikan garapen erabakigarria izan dena[3][4].

Azida anioia toxikoa da eta zitokromo eta oxidasa entzimen lana inhibitzeko gai da. Adibidez hemo kofaktorearekin lortura itzulezina eratzen du karbono monoxidoak egiten duen modu berean.

Sodio azida ere toxikoa da irentsita eta azalean zehar absorbatuta[5].

Edonola ere azidekin tentuz lan egin behar da jokaera toxikoa izan dezaketelako.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2022-10-06).
  2. (Ingelesez) Tornieporth-Oetting, I.C. & Klapoetke,, T. M.. (1995). Covalent Inorganic Azides. Angewandte Chemie, International Edition in English, volume 34, 511-20 or..
  3. Jaurena, Isabel. «Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal eta K. Barry Sharpless ikerlariei eman diete Kimikako Nobel saria» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-10-06).
  4. (Ingelesez) Fischman, Josh. «2022 Nobel Prize in Chemistry Awarded for a New Way of Building Molecules» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2022-10-05).
  5. (Gaztelaniaz) Díaz D. , Finn M. G., Sharpless K. B., Fokinb, V. V. & Hawkerc., C. J.. (2008). Cicloadición 1,3-dipolar de azidas y alquinos. I: Principales aspectos sintéticos. An. Quím., 104(3),, 73−180 or..

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]