Basandere

Basandere
euskal mitologia
Ezaugarriak
Sexua	emakumezkoa
Domeinua	basoa
Familia
Ezkontidea(k)	Basajaun

Basandere, "andre basatia" edo "basoko andrea" euskal mitologiako jeinua da, Basajaunaren emakumezko kidea. Haitzuloetako sarreretan izaten da.

Basanderek Mondarraingo mendi tontorrean dagoen haitzulo baten sarreran apaintzen omen zuen bere adatsa urrezko orrazia erabiliz. Zenbait elezaharretan basajaunekin elkarturik ageri da.

Kondaira (Istorioa)

Ezpeletako eskualdean diotenez, Basandere Mondarraingo gailurrean zegoen leize baten sarreran agertzen zen. Han, urrezko orraziaz orrazten zuen bere adatsa.

Itxasuko artzain batek orrazia lapurtu zion eta presaka ihes egin zuen. Basandere atzetik joan zitzaion, baina eskua botatzera zihoakionean, lapurrak haitz bat ukitu zuen, eta une hartan eguzkiaren lehen errainuak harrapatu zituen. Orduan Basanderek hitz hauek esan zizkion: «Eskerrak emaizkiok eguzkiari». Eta Mondarraingo haitzulora erretiratu zen. Mendibera Iratiko mendira igotzen den bidean Salbatore baseliza dago, erromesaldian doana, batez ere Corpus Christi egunean, inguruko herrietako jende asko. Baseliza hainbat elezaharren objektu da, eta bertan Euskal Herriko hainbat herri-kontakizunetan errepikatzen diren gai batzuk agertzen dira.

Elezahar horietako bat Salbatoren dagoen argimutil zahar bati buruzkoa da. Basandere jeinuak, Galharbeko-potxako kobazulo batean, Iratitik gertu, ikusten zuenak, bazuen argimutil hori, Basajaunak lapurtutakoa, antza.

Lohibarria baserriko seme bat (Mendibe) bere behiekin pasatzen ari zen inguru hartatik, jabeak leundu berria zuen argimutila eguzkitan ikusten zuenean, une hartan urrezko orraziarekin orrazten ari baitzen.

Artzain gazteak behin eta berriz eskatu zion argimutila Basandereri. Honek azkenean eman egin zion.

Salbatore ermita

Artzainak Salbatoreko ermitara eramaten zuen. Hori ikustean, Basandere oihuka hasi zen, haren atzetik.

Basajaun, mendi gainean zegoena, gertatzen ari zenaz ohartzen da eta gaztearen atzetik ere oldartzen da. Honek, Salbatoretik gertu zegoenak, oihuka esan zuen: Jondoni Salbatore, zuretzat nune, othoi urrikal zakizkit! «San Salvador jauna, zuretzat zenuen; mesedez, erruki zaitez nitaz !». Berehala Salbatoreko kanpaia jotzen hasi zen eta Basandere eta Basajaun gelditu egin ziren. Azken horrek oihuka esan zuen: «Kanpai txiki horrek balio izan dizu, baina baraurik harrapatzen zaitudan egunean ordainduko duzu».

Egun batzuk geroago, Lohibarriako artzain gaztea baraurik joaten zen mendira, trilla egun baten ondoren. Basajaun irten zitzaion topaketara. Artzaina gogoratu zen hark egin zion mehatxuaz. Eskua burura eraman zuen, eta ileen artean gari ale batzuk aurkitzen ditu. Ondoren, ahoan sartu eta baraua hautsi zuen. Basajaun berehala desagertu zen.

Argimutilak Salbatoreko ermitan jarraitzen du. Mendibe ondoko herriko biztanleek herrira eraman nahi izan dute, baina ezin izan dute Haritz-kurutxetako lepotik haratago jaitsi.

Oiartzungo basandrea

Oiartzungo ihotietako basandrea

Oiartzungo ihotietan basandere pertsonai mitologikoari erreferentzia egiten dion pertsonai bat dute, "basandre". Sorgin basatia esaten zaio bere jazkera dela eta. Zakuz, larruz eta oihalez egindako jantziak eramaten dituzte soinean. Bakoitzak Oiartzungo auzo bakoitzeko koloreko oihalak daramatza auzo bakoitzaren “aurkezle” moduan. Buruan kolore ezberdinez egindako ile luzea. Larruzko abarkak. Arropan apaingarri moduan, hezurrak, huntza, zintzarriak …eramaten dituzte. Aurpegi berezi eta basatia dute, hortz, begi eta sudur handiz osatua. Makila, eta animalien barrerak ere izaten dituzte eskuan jendea zirikatzeko.

Kanpo estekak

• Datuak: Q12254818