Belén de Sárraga
| Belén de Sárraga | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Belén de Sárraga |
| Jaiotza | Valladolid, 1872ko uztailaren 10a |
| Herrialdea |  Espainia  Mexiko |
| Heriotza | Mexiko Hiria, 1951ko irailaren 9a (79 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: Nefritisa |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | kazetaria, politikaria eta editorea |
Belén de Sárraga Hernández (Valladolid, 1874ko uztailaren 10a - Mexiko, 1950ko irailaren 10a) medikua, kazetaria eta aktibista feminista izan zen, Mexikon nazionalizatua, Alderdi Errepublikano Federalekoa eta framazoneriako kidea. Propaganda bira eta egonaldi luzeak egin zituen Iberoamerikan. Aktibista antiklerikala izan zen 1920ko hamarkadako Mexikoko Iraultzan, eta gobernu iraultzaileek babestutako konferentziak egin zituen herrialde osoan zehar Atala Apodacarekin batera. Espainiako Bigarren Errepublikako politikan aktiboki parte hartu zuen. Mexikora erbesteratu zen.
Malagan atxilotu eta bi hilabete eta egun bateko atzipenaldia ezarri zioten 1904an, Camilo García de Polavieja jeneralaren aurkako hitzaldi bat emateagatik ostatu hartzen zuen hotelaren atarian, jenerala zentsuratuz José Rizal filipinar olerkari eta independentziaren heroiaren fusilamenduagatik.[1]
Datu biografikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Belén de Sárraga Hernández Valladoliden jaio zen 1872an, Seiurteko Demokratikoan. Aita, Vicente de Sárraga, jatorriz Puerto Ricoko militar liberala, errepublikazalea eta hargin beltza zen, familia burges batekoa. Ama berriz, Felisa Hernández Urgon Valladolid-ekoa. 1874an ezkondu ziren zibilez eta 1877 elizaz. Belén eta bere gurasoak 1880an Puerto Ricora joan ziren bizitzera eta, aitonak, Fernando Ascensión de Sárraga y Aguayok (Puerto Ricoko San Juango Magisterio Normaleko zuzendari ohia) aholkatuta, Magisteritzako karrera ikasi zuten.
Iturri fidagarrien arabera, Belénen aita harroputza, konspiratzailea eta joko zalea zen, eta horrek salaketa eta epaiketa ugari eragin zizkion. Horrela bada, Espainiara itzuli eta denbora batera, 188an, Vicente eta Felisa banandu egin ziren. Handik urtebetera, 1889an, Felisa hil egin zen eta Belén eta bere neba Rafael, Ana Urgon amonaren kargu geratu ziren, analfabetoa omen zen arren emakume indartsua bilobak zaintzeko. Belénen aitak utzi egiten zituen umeak harreman erromantiko berria hasteko eta berriro ezkondu zen 1891an.
Belen bere mantenurako laguntza ekonomikoaren alde borrokatu zen, bai berari bai bere anaiari zegokionaren alde, eta, horrela, poliki-poliki, errepublikazale zirkulu federaletan sartu zen, non bere garaikidea zen Emilio Ferrero Balaguer ezagutu zuen, merkatari errepublikazale eta hargin beltz bat, zeinarekin Bartzelonara aldatu zen 1890ean. Rafael bere neba ere eraman zuen, 1890ean Emilio eta bere arrebaren ezkontzaren lekuko izan zena [2] (1894an beste iturri batzuen arabera), garai hartako ohiturari jarraituz, senarraren abizena bereari erantsi zion. Hiru seme-alaba izan zituzten: Libertad, Demófilo Dantón eta Víctor Volney. Belének aitortu zuen "bizitzako bikotekidea" eta doktrina bikotea aurkitu zituela, "arima bikia" berarentzat, eta, horrez gain, konferentzia, bilera, mitin eta bestelako ekitaldietan bere ideiak predikatzeko aholkularia.
Handik gutxira, Belén ezaguna egiten hasi zen oratoriaren eta prentsaren esparruetan, artikulu ugari idatzi baitzituen Bartzelonako zein Madrilgo aldizkarietan. Belén Sárraga de Ferreroren ospeak eta ekintzek –orduan ezaguna zenez– azkar igo zuten: Bartzelonako Unibertsitatean ikasi eta medikuntza ikasketak amaitu eta titulua lortu zuen. Bartzelonako La Luz del Porvenir aldizkari espiritualistan kolaboratzaile izan zen. Pierre-Joseph Proudhon, Mikhail Bakunin eta Piotr Kropotkinen lanak irakurtzen zituen. Francisco Pi i Margall, Eduardo Benot eta Nicolás Estévanez, Olimpia Gouges, Madame de Stäel, George Sand eta Louise Michel-en alaba espiritual auto-aldarrikatzen zen. Hamabost urtez, Belénen ospea ez zen jaitsi, baina bere ezkontza kolokan zegoen, Emilioren papera, pixkanaka-pixkanaka, Belen Sárragaren senarrarena besterik ez baitzen izan, mantendu nahi zuten anaiarteko ideal laiko eta errepublikazalea hautsi zuena. Uste da horrek bikotearengan desberdintasunak sortu zituela eta dibortziatu egin ziren. 1911an, Belének abizena aldatu zuen eta "de Sárraga" aukeratu zuen berriro.
Prentsan eta arlo politiko eta sozialean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1895ean Valentzian Emakume Taldeen Federazioa sortu zuen. Urtebete geroago, Bartzelonan, Emakume Librepentsalarien Elkartea sortu zuen. Gobernadoreak debekatuta egin zuen erakundea eta gainera atxilotu egin zuten elkartea sortzeagatik. Valentzian berriro ere, monarkiaren aurkako eta Kubako independentziaren aldeko kanpainetan eta manifestazioetan parte hartu zuen. Urte bereko abuztuan, independentziaren aldeko manifestazio batean, espetxeratu egin zuten. Urte amaieran, Severidad izeneko framazon-logiarekin partaide bihurtu zen. Gainera, La Conciencia Libre egunkaria zuzendu zuen.
1897an, Valentziako Emakumezkoen Elkarte Nagusiko presidente izan zen, eta, urte amaieran, Erresistentzia Elkarteen Federazioa sortu zuen Malagan; elkarte horrek 30.000 afiliatu eta 80 sozietate izan zituen.
1898an Madrilen bizi zela, Centro Instructivo del Obrero-n sartu zen eta bertan Fermín Salvochea eta Álvarez eta Pedro Vallina anarkistak ezagutu zituen.
Urtebete geroago, Mahóneko Emakume Askapentsatzaileen Elkartea sortu zuen. Teresa Claramunt eta Angeles Lopez de Ayalarekin eta Bartzelonako Gracia talde anarkistan aritu ziren. Pi y Margall alderdi federaleko presidenteorde izatera iritsi zen, baita bere batzorde nazionaleko kide ere 1938an; 1900ean bertan afiliatutako lehen emakumea izan zen.
Andaluzian, batez ere 1900 eta 1903 urteen artean aritu zen Malagan, Kordoban eta Huelvan 1900: Malagan La Conciencia Libre astekaria berriro jarri zuen abian eta Alfonso González Núñez gobernadorearen jazarpena jasan zuen, El País egunkariak, Amalia Heredia Livermoore-k, Casa-Loring-eko markesak eta Francisco Silvela eta Le-ren amaginarrebak hala eskatuta. Vielleuzek, emakumea zelako zuzendari gisa jardutea galarazi zion, argitalpenaren jabeari bi alditan isuna jarriz zuzendari hitza bere albisteetan erabiltzeagatik Malagueña Federazio Elkartea ere sortu zuen, erregistroekin gobernu eta judizio sistematikoko jazarpena jasan baitzuen, bilaketak, aleen bilketa, kalte ekonomiko handiak dituzten 16 prozesu eta prentsa eskubidea urratu zuten egunkaria kentzearekin batera elkartutakoena salatu zuten kexak, Elkartearen ekintzak azkenean sailkatuz. Urte horretan Sociedad Progresiva Femenina de Málaga ere sortu zuen eta Jerezeko presoen aldeko kontzentrazioak antolatu zituen, Soledad Gustavorekin batera .
1901: Badajozen, konferentzia batean, irakaskuntza laikoaren alde hitz egin zuen; martxoan, berriz, La Conciencia Libre berriro abiarazi zuen, Malagan, Amalia Carvi eta Areal-ekin.
1902: Malagara itzuli zenean, langileen eta nekazarien sindikatuak eta pentsamendu askeko elkarteak antolatu zituen Alejandro Lerroux eta Rodrigo Sorianorekin batera . Kordoban " Los Amigos del Progreso " gizarte libertarioan sartu zen eta sindikatu sindikalen antolakuntzan parte hartu zuen. Genevan (Suitza), pentsamendu askeko kongresura joan zen 80 elkarte baino gehiago ordezkatzeko.
1904: irailaren 4an, Camilo García de Polavieja jeneralaren aurkako hitzaldia zela eta, bi hilabete eta egun bateko kartzela zigorra ezarri zioten; bere hitzaldian, jenerala zentsuratu egin zuen José Rizal, olerkari, hargin beltz eta Filipinetako independentziaren heroia fusilatzeagatik .
1905: Santa Cruz-en (Tenerife, Kanariak), konferentzia bat eman zuen.
1906: Buenos Airesen (Argentina) Freehinking-eko Nazioarteko XIII. Kongresura joan zen "Virtud de Málaga" framazon-logia izenean.
1907: Uruguaira joan zen. Han Emakume Liberalen Elkartea sortu zuen.
1908-1910: El Liberal de Uruguay egunkariko zuzendaria izan zen. José Batlle y Ordóñez Errepublikako presidente ohiak sortutako "El Día" egunkarian idatzi zuen, eta harekin adiskidetasuna landu zuen, Uruguaira itzuli eta bigarren presidentetzarako hautatu ondoren (1911 - 1915).
1910: Argentinan Emakumeen Nazioarteko Kongresuan parte hartu zuen eta ohorezko presidente izendatu zuten.
Hurrengo urteetan Amerikan zehar bidaiatu zuen ikusten zituen injustiziak salatuz.
1913: urte horretako otsailean, Txileko iparraldea bisitatu zuen (Antofagasta, Iquique, Negreiros eta Pisagua), Luis Emilio Recabarrenek gonbidatuta jendaurreko hitzaldi batzuk eman zituen. Bere bisitaren ondorioz, eta Recabarrenen lankide Teresa Floresen ekimenez [3] Centro Anti-Clerical Belén de Sárraga sortu zen. [4] [5] La Razón egunkariak liburuxka bat argitaratu zuen. El Despertar de los Trabajadores [6] egunkaria ( POS ) arduratu zen bere konferentzien berri emateaz, bere zutabe batzuk argitaratzeaz, Txileko sektore kontserbadoreen erasoaren aurka defendatzeaz eta bere ideiak sustatzeaz. Gainera, El Mercurio de Valparaíso egunkariak elkarrizketa egin zion. Néstor Recabarren, Salvador Barra eta Máximo Silva bezalako poeten inspirazio iturria izan zen.[7]
1915-1921: Buenos Airesen bizi izan zen eta 1915ean "El Derecho Humano" Argentinako Framazonen Federazioko Gobernu Kontseiluan sartu zen, eta 33. mailara iritsi zen.
1925-1928: Mexikon, Rumbos Nuevos aldizkaria zuzendu zuen, aldi berean irakasle jardun zuen zenbait ikastetxe laikotan . 1926an, Mexikoko nazionalitatea eman zioten. José Batlle Uruguaiko presidentearekin lan egin zuen; Felipe Carrillo Puerto Yucatán penintsulako gobernadorearekin eta Francisco I. Madero, Álvaro Obregón eta Plutarco Elías Calles Mexikoko presidenteekin.
1930: Uruguaian Emakume Liberalen Elkartea sortu zuen eta Ekuadorren, Federació Anticlerical Feminina.
1931: Espainian Bigarren Errepublika aldarrikatu ondoren, Espainiara itzuli zen.
1933: Malagarako errepublikano federalen hautagaitzaren buru izan zen.
1936: Alderdi Federal Iberiarraren Batzorde Nazionaleko kide bihurtu zen.
1939: Francoren garaipenaren ondoren, Frantziara erbesteratu zen eta, 1942an, Mexikora, Pi y Margall Ateneoan, Espainiako erbestetik etorritako anarkisten eta errepublikano federalen bilgune izan zen.
Heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1950eko irailaren 10ean Mexikon, nefritiak jota, adineko eta arazo ekonomikoekin hil zen. Bere lagun espainiarrek eta mexikarrek bere aztarnak ezkutatu zituzten framazonen ohikunearen arabera, gero erraustu egin zituzten. [2]
Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Belén de Sárragak prosaz zein bertsoz idatzi zuen eta bere idazkiak, gehienetan, Adelante, El Amigo del Pueblo, El Obrero, El Porvenir del Obrero, La Protesta bezalako argitalpen libertarioetan argitaratu zituen. Eta Partido Obrero Socialista de Chileren El Despertar de los Trabajadores egunkarian. Nahiz eta beste lan batzuk ere izan, liburu zein liburuxka formatuan:
- Minucias (Poesías) (Málaga, 1902)
- Congreso Universal de Librepensadores de Ginebra (Málaga, 1903)
- Conferencias sociológicas y de crítica religiosa, dadas en Santiago de Chile en enero y febrero de 1913 (Santiago (Chile), 1913)
- A través de un continente. El anticlericalismo en América (Lisboa,1914)
- La evolución de los pueblos y las congregaciones religiosas. Conferencias (México, 1915)·
- La iglesia en la política (México, 1923)
- Conferencia sustentada por la eminente oradora Belén de Sárraga el domingo 4 de mayo de 1924 en el Teatro Maxim, con motivo del Homenaje a Felipe Carrillo Puerto, organizada por la Agrupación Socialista de La Habana (México, 1924)
- La cuestión religiosa, Federación anticlerical Mexicana (México, 1926)
- La papisa Juana. Testimonio histórico contra el origen divino del Papado (Asunción, 1931)
- El vicariato divino: síntesis de la vida pontificia en sus tres más importantes aspectos: político, moral y económico. (Asunción, 1931)
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «Belén de Sárraga. Maestra, médica, periodista y propagandista anarquista. | CNT Puerto Real» web.archive.org 2016-03-06 (Noiz kontsultatua: 2020-12-12).
- ↑ a b RAMOS, MARÍA DOLORES "Una "obrera" del laicismo, el Feminismo y el panamericanismo en el Mundo Ibérico" Baetica, 28(2), 2006, p. 689-708
- ↑ «socialismo y feminismo - Memoria Chilena, Biblioteca Nacional de Chile» www.memoriachilena.gob.cl (Noiz kontsultatua: 2020-12-12).
- ↑ «Teresa Flores» web.archive.org 2016-12-20 (Noiz kontsultatua: 2020-12-12).
- ↑ «Primeras Organizaciones de Mujeres en Chile: Las Pioneras del Feminismo» web.archive.org 2016-03-08 (Noiz kontsultatua: 2020-12-13).
- ↑ «"El Despertar de los Trabajadores" (1912-1922)» web.archive.org 2016-12-20 (Noiz kontsultatua: 2020-12-13).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Conferencias: sociológicas y de critica religiosas, dadas en Santiago de Chile en Enero y Febrero de 1913 - Memoria Chilena» Memoria Chilena: Portal (Noiz kontsultatua: 2020-12-13).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- NÚÑEZ GUTIÉRREZ, Hiram R. (2006). Revolución y Contrarrevolución en Colima, 1917 - 1926. (Universidad Autónoma de Chapingo-Secretaría de Cultura de Colima edición). México. {{ISBN|968-02-0313-1}}.
- (2008) Ana Muiña, Rebeldes periféricas del siglo XIX, La Linterna Sorda Ediciones, 216 Páginas con 250 fotografías e ilustraciones de la época, ISBN 978-84-936562-0-1.
