Bengalar alfabeto
| Bengalar alfabeto | |
|---|---|
 | |
| Jatorria | |
| Sorrera-urtea | XI. mendea |
| Jatorrizko herrialdea | Bangladesh eta India |
| Ekoizpen lekua | Bengala |
| Honen izena darama | Bengala |
| Ezaugarriak | |
| Hizkuntza | bengalera |
| Idazketa-sistema | Bangla–Assamese script (en)  |
| Deskribapena | |
| Oinarritua | Gaudi script Bangla–Assamese script (en) |
| Estatu burujabe |  Bangladesh |
Bengalar alfabetoa (bengaleraz বাংলা লিপি bangla lipi) Bangladesh eta Indiako ekialdeko zenbait hizkuntza idazteko erabiltzen den idazketa-sistema da, bengalera, assamera eta meiteia barne. Devanagari eta gurmukhi alfabetoen antza du (batez ere karaktereak lotzen diren barra horizontal jarraituagatik), baina bere trazadura bihurgunetsuagoa da. Beste alfabeto indiar horiek bezala, ezkerretik eskuinera idazten da.
Ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sistema alfa-silabikoa da, indiar idazkeren kasuan esaten den bezala, abugida bat. Hau da, bokal eta kontsonanteen konbinazio silabikoak zeinu bereziz idazten dira, ohikoan bokalak diakritikoak balira bezala gehituz kotsonanteei.
Bengalar idazkera ez da guztiz fonetikoa: soinu batzuk era askotara idatz daitezke, eta karaktere batzuek ahoskera bat baino gehiago izan ditzakete.
Indiako beste idazkerak bezala, bengalar alñfabetoa brāhmī idazkeratik dator, gupta eta gero nāgarī idazkera historikoen eboluziotik igarota. Hasiera batean ez zen hizkuntza jakin batekin lotzen. Sanskritoa idazteko ere balio izan du (eta oraindik ere erabiltzen da).
Bengalar alfabetoa devanagari hedatuaren ahaidea da, azken hau nāgarī idazkeraren forma modernoa delarol. Bengalerazko idazkera nāgarī delakotik aldentzen hasi zen XI. mendean, orduko formei protobengalar deitu izan zaielarik.
Devanagariaren oso antzekoa den arren, ez da hain egituratua bloketan, eta forma bihurgunetsuagoak ditu. Bengalera alfabeto modernoa 1778an formalizatu zen, Charles Wilkinsek, lehen aldiz, konposizio tipografiko bat sortu zuenean.[1]
Ikurrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hamaika bokal idatzi ditu bengalera modernoak, tradizionalak ziren rri, li et lli, praktikan zaharkituak geratu ondoren.
| Forme indépendante | Bokal izena | Kontsonante batekin beatretatua(ক) | Diakritikoaren izena | Transliterazioa |
|---|---|---|---|---|
| অ | shôro ô (shôre ô) | ক (-) | (ez du) | kô / ko |
| আ | shôro a (shôre a) | কা | akar | ka |
| ই | hrôshsho i
(i laburra) |
কি | hrôshsho ikar
(roshshikar) |
ki |
| ঈ | dirgho i
i luzea |
কী | dirgho ikar
(dirghikar) |
ki |
| উ | hrôshsho u
u laburra |
কু | hrôshsho ukar
(roshshukar) |
ku |
| ঊ | dirgho u
u luzea |
কূ | dirgho ukar
(dirghukar) |
ku |
| ঋ | ri | কৃ | rikar/rifôla | kri |
| এ | e | কে | ekar | ke et kê |
| ঐ | oi | কৈ | oikar | koi |
| ও | o | কো | okar | ko |
| ঔ | ou | কৌ | oukar | kou |
Goiko taulak erakusten duen bezala, shôro ô bokala gehituz gero kontsonante bati, ez du zeinu diakritikorik. Hau da, kontsonante hutsa irakurtzen da ô hori balu bezala.
Bokal batzuek forma irregularrak ere sortzen dituzte. Adibidez:
| Kontsonantea | bokala | emaitza |
|---|---|---|
| গ gô | উ u | গু gu |
| শ shô | উ u | শু shu |
| ন্ত ntô | উ u | ন্তু ntu |
| র rô | উ u | রু ru |
| ত্র trô | উ u | ত্রু tru |
| হ hô | উ u | হু hu |
| র rô | ঊ ū | রূ rū |
| ভ্র bhrô | ঊ ū | ভ্রূ bhrū |
| হ hô | ঋ ṛ | হৃ hṛ[a 1] |
Eta hauek dira kontsonanteak, diakritikorik gabe agertzean ô irakurtzen dira, baina ohikoan bere transliterazioa kontsonante hutsekoa lirtzateke.
| Kontsonantea | Izena | Transliterazioa |
|---|---|---|
| ক | kô | k |
| খ | khô | kh |
| গ | gô | g |
| ঘ | ghô | gh |
| ঙ | ungô, umô | ņ |
| চ | chô | ch |
| ছ | chhô | chh |
| জ | borgio jô (burgijjô) | j |
| ঝ | jhô | jh |
| ঞ | ingô, niô | n |
| ট | ṭô | ṭ |
| ঠ | ṭhô | ṭh |
| ড | ḍô | ḍ |
| ঢ | ḍhô | ḍh |
| ণ | murdhonno nô (moddhennô) | n |
| ত | tô | t |
| থ | thô | th |
| দ | dô | d |
| ধ | dhô | dh |
| ন | donto nô (dontennô) | n |
| প | pô | p |
| ফ | phô | ph |
| ব | bô | b |
| ভ | bhô | bh |
| ম | mô | m |
| য | ôntostho jô (ontostejô) | j |
| র | (bôe shunno/bindu rô) rô | r |
| ল | lô | l |
| শ | talobbo shô (taleboshshô) | sh et s |
| ষ | murdhonno shô (muddhennoshshô)
(peṭ kaṭa shô) |
sh |
| স | donto shô (donteshshô) | sh et s |
| হ | hô | h |
| য় | ôntostho ô (ontosteô) | e et - |
| ড় | ḍôe shunno/bindu ŗô | ŗ |
| ঢ় | ḍhôe shunno/bindu ŗô | ŗh |
Kontsonanteen fusioak ere gertatzen dira idazkeran.
| 1 | 2 | Forma |
|---|---|---|
| ক kô | ক kô | ক্ক kkô |
| ল lô | ল lô | ল্ল llô |
| গ gô | ৱ wô | গ্ব gwô |
| ব bô | ব bô | ব্ব bbô |
| ন nô | দ dô | ন্দ ndô |
Beste fusio forma batek laburdura dakar ondorio, zeinuaren marra batzuk desagertzea.
| 1 | 1 | forma |
|---|---|---|
| ত tô | ম mô | ত্ম tmô |
| ষ ṣô | ট ṭô | ষ্ট ṣṭô |
| জ jô | ঞ ñô | জ্ঞ jñô |
| স sô | থ thô | স্থ sthô |
| ক kô | স sô | ক্স ksô |
Beste zeinu diakritiko batzuek beste funtzio batzuk (fonetikoak eta beste batzuk) dauzkate alfabetoan.
| Zeinua gehituta K (ক) kontsonanteari | izena | funtzioa | transliterazioa |
|---|---|---|---|
| ক্ | hôshonto | Kontsonanteari zegokion bokala mututzen du | k |
| কৎ | khônḍo tô | T (ত) bat gehitzen da | kôt |
| কং | ônushshôr | nasala gehitzen da | kôņ |
| কঃ | bishôrgo | zenbait funtzio... | - |
| কঁ | chôndrobindu | bokalaren nasalizazioa | kôñ |
Goiko taulako ঃ et ং zeinuak laburduretarako ere erabiltzen da. ডক্টর da doktorea baina laburtzen da ডঃ eran, eta নম্বর da zenbakia baina laburtzen da
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Pande, Komal. (2019-08-05). «Charles Wilkins as a type designer: hand drawn Modi script» blogs.bl.uk (kontsulta data: 2025-02-08).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, frantsesezko Wikipediako «Alphasyllabaire bengali» artikulutik itzuli da; zehazki, 2025-01-14ko bertsio honetatik. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q756802
Multimedia: Bengali alphabet / Q756802
Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "a", but no corresponding <references group="a"/> tag was found