Berdungo kanala

Berdungo kanala
Berdungo kanala
Mota	haran eta Beheragune
Geografia
Koordenatuak	43°N 1°W / 43°N 1°W
Mendikatea	Pirinioak
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Aragoi
Probintzia	Huescako probintzia
Ur-gorputza	Aragoi

Artikulu hau sakonuneari buruzkoa da; Huescako udalerria gaitzat duena beste hau da: «Canal de Berdún»

Berdungo kanala (gaztelaniaz: La Canal de Berdún; aragoieraz: A Canal de Berdún) Aragoiko Jazetania eskualdean dagoen beheragune geografiko bat da.^[1] Beheragune hau Jakatik (Huesca) Esaraino (Nafarroa) hedatzen da, eta Aragoi ibaiak zeharkatzen du, Esako urtegian presatuta dagoena eta bertoko 2.400 hektarea hartzen dituelarik.

Pirinio erdian dagoen luzetarako sakonune hau Pirinioetako barne-mendilerroek, iparraldean Leire eta Orba mendilerroek eta hegoaldean Oroel haitza eta San Juan de la Peña mendizerrek mugatzen dute. 600 eta 750 metro arteko altuera du. Historikoki Pirinioetako haranen arteko komunikazio bide garrantzitsua izan da.^[2] Bertatik pasatzen da Frantziar Done Jakue bidearen jatorrizko adarra, Somport mendatetik datorrena.

Ibilbide natural garrantzitsua denez, bertan monumentu-ondare garrantzitsua eraiki dute, eta horren artean bi erlijio-gune garrantzitsu nabarmentzen dira, biak errege-panteoiak direlarik. Hauek dira: San Juan de la Peña monasterioa, Aragoiko erregeen errege panteoia, eta Leireko San Salbador monasterioa, Iruñeko erresumako erregeen errege panteoia.

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ubidearen lurraldea bi errepide nagusitan barrena doa: Iruñea eta Jaka lotzen dituen N-240 errepide nazionala eta Garestik Huescara doan A-132 errepidea, Bailotik igarota. A-1601 errepidea Sause Zigozeren bidez, Erronkarirekin lotzen da. Santa Cilian aerodromo bat dago.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berdungo ubidearen lurretan Berdungo kanalaren mankomunitatea osatzen duten lau udal daude. Udalerri horiek hainbat herri biltzen dituzte. Hona hemen:

Bailo, Bailo, Arrés, Alastuey, Arbués eta Larués herriak hartzen dituena.
Canal de Berdúnen, Berdún, Bintze, Martés, Majones eta Villarreal de la Canal herriak hartzen dituena.
Puente la Reina de Jaca, Xabierregai, Puente la Reina eta Santa Engracia herriak hartzen dituena.
Santa Cilia, Santa Cilia eta Somanés herriak hartzen dituena.
Santa Cruz de la Serós, Santa Cruz de la Serós eta Binacua herriak hartzen dituena.

Beste udalerri batzuk ez daude mankomunitatearen barruan, baina kanaleko lurretan ere badaude, hala nola, Nafarroako Esa, izen bereko urtegiaren presa dagoen lekua, eta Zaragozako Mianos, Zigoze eta Artieda.

Ondare natural eta monumentala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berdungo kanaleko lurretan dauden ekosistemen aniztasunak aberastasun ornitologiko handia ematen dute. Altueraren arabera, landaredi desberdina dago. Pirinioetako haran garaietan, landare-populazioa mediterraneoa izaten da, arte eta erkamezti baso ugarirekin; kanpoko mendilerroetan, berriz, pinuak eta basaerramuak daude, eta ubidearen behealdea osatzen duen lautadan, zerealak landatzen dira. Ez da alde batera utzi behar Esako urtegiko ur masaren garrantzia, "Pirinioetako itsasoa" izenekoa. Ekosistema ezberdin horiek biodibertsitate aberats baten iturri dira.

Aberastasun ornitologikoa 2001. urtean HBBE bat sortzeko oinarria izan zen, horren garrantziagatik. Harraparien, ugatzen, miru gorrien, aztoreen, sai zurien, mirotzen, sai arreen, hontzen eta mota askotako arranoen egotea hauteman dute, hala nola beste hegaztiena. Hegaztien emigrazioan guneak duen garrantzia azpimarratzekoa ere bada.

Lur hauen arkitektura estilorik garrantzitsuena erromanikoa da, izan ere, Frantziar Done Jakue bide historikoak eskualdea zeharkatzen du.^[3] Gaztelu, ermita eta zubietan aurki daitezke estilo mota horren aztarnak. San Juan de la Peña eta Leireko monasterioa nabarmentzen dira, biak erromanikoko bitxiak direlarik. Santa Cruz de la Serósko Santa Maria eta San Caprasioren elizak ere aipatu behar ditugu baina kanaleko herri guztietan zehar ermita erromaniko txiki asko daude.

Beste estilo batzuetan, Berdúngo Santa Euraliaren eliza eta Martésko eliza gotikoak, Santa Engracia, Bintze eta Laruéskoak barrokoak eta Santa Ciliakoaren erretaula errenazentista aipatu ditzakegu.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Gaztelaniaz) lospirineos.info. Canal de Berdún. .
↑ Euskal Herriko egungo geografia eraketaren arrazoi historikoak.
Aipua: «Pirinio aurrekoak hiru arro edo azpieskualde hartzen ditu: Berdungo Kanala, Argako ibarra eta Arakilgoa. Berungo Kanala Jacatik Irunberri eta Zangozaraino iristen da.».
↑ Orella, Jose Luis. Nafarroako Bideak Konpostelara XII. gizaldi aurrekoak.
Aipua: «Zera esan ohi da, Katalunia aldetik atzerrikoek sartaldera Girona eta Leridatik barrena etortzen zirela, Ebroko bideak edo Berdungo kanala hartzeko.».

Datuak: Q2935979
Multimedia: Canal de Berdún / Q2935979

[1] (Gaztelaniaz) lospirineos.info. Canal de Berdún. .

[2] Euskal Herriko egungo geografia eraketaren arrazoi historikoak.
Aipua: «Pirinio aurrekoak hiru arro edo azpieskualde hartzen ditu: Berdungo Kanala, Argako ibarra eta Arakilgoa. Berungo Kanala Jacatik Irunberri eta Zangozaraino iristen da.».

[3] Orella, Jose Luis. Nafarroako Bideak Konpostelara XII. gizaldi aurrekoak.
Aipua: «Zera esan ohi da, Katalunia aldetik atzerrikoek sartaldera Girona eta Leridatik barrena etortzen zirela, Ebroko bideak edo Berdungo kanala hartzeko.».

[1]

[2]

[3]