Gamue

Gamue
Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	[[|]]
Udalerria	Aiziritze-Gamue-Zohazti
Administrazioa
Posta kodea
Herritarra	gamuar
Geografia
Koordenatuak	43°22′09″N 1°01′09″W
Demografia

Gamue Aiziritze-Gamue-Zohazti udalerriko herri bat da, Nafarroa Behereko Amikuze eskualdean. 1842 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Herritarrei "gamuar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 36 km daude.

Izenaz

Frantsesez bi herri homonimo daudenez, desberdintzeko Amikuzeko honi Camou-Mixe deitzen zaio. Aldiz, euskaraz ez dago honen beharrik: hau Gamue baldin bada, Zuberoan dagoena Gamere da.

Bi horiez gain Bearnon ere Berrauta-Camun izeneko udalerria dago; etimologikoki, balizko jatorri desberdin batzuk aipatzen badira ere, badirudi hauek eta Kanbo bezalakoek esanahi bera izan dezaketela: "ibai baten ertzeko lur emankorra". Camou abizen gisa ere erabilia da eta okzitaniera normalizatuaz Camon da; horren lekuko, herri honen iparraldean (Gabadiko lurretan) dagoen basoari IGN frantsesaren 1444O mapak (Salies-de-Béarn) Camonco Oyhena deitzen dio, euskaraz "Kamonko oihana" idaztekoa.

Geografia

Kokapena

Amiküze eskualdea historikoki zatituta zegoen hiru eremuetatik Biduze-haraindi izenekoan kokatuta dago; izenak adierazten duen gisan Biduze ibaiaren ekialdean dagoen zonaldeari deitzen zitzaion horrela. Hauexek dira beste herri amikuztar mugakideak: mendebaldean Gabadi, ibaiaz beste aldera. iparraldean ere udalerri bera topatzen da, Biduzeren ibarreskuinean dituen lur bakanak hain zuzen; ipar/ipar-ekialdean Arboti dago (herriak oso hurbil daude) eta hegoaldean udalerrikide den Zohazti.

Orografia

Altuera apaleko lurrak dira: herritik ipar-ekialdera, Arbotiko mugetatik hurbil, 110 mko muino bat dago. Punturik baxuenak Biduzeren ertzean dago (32 m). Herria bera 46 mtan dago.

Errepideak

D 29 departamendu mailako errepideak herria zeharkatzen du, hego-ipar zentzuan Donapaleu eta Aiziritzetik Bastidaxarrera eta hortik Bearnoko hainbeste lekutara heltzeko. Errepide lokal batzuek lotzen dute Arboti eta Zohaztirekin.

Desagertutako Donapaleu-Salbaterra trenbidea ere bertatik pasatzen zen.

Historia

Dokumentatutako lehen izena Sanctus Petrus de Camono da, 1160an.

Eraikin historikoak

• Gamueko gaztelua XVII. mendeko etxe-gotorlekua da, XII. mendekoa zen beste baten gainean eraikia. Historia luzearen lekuko, 1850eko hamarkadan erre egin zen; Herriko Etxeak jabeari 1983an gaztelua eta 1997an inguruak erosi eta gero, udal bulego batzuk ezarri zituzten. Ekintza kulturalak bertan antolatu nahirik, "Gamue Jauregia" deritzon elkartea sortu zuen. 1993tik ofizialki "monumentu historikoa" da.
• Hilerrian tamaina handiko hainbat hilarri diskoidal daude; zaharrenak diruditenek ez daukate datarik.

Udalerri-aldaketak

1842 arte herri honek udalerri propioa izan zuen; urte horretan auzo-herri batekin fusionatu eta Gamue-Zohazti izenekoa osatu zuen. 1972an Aiziritzekoarekin batu zuten; 1984 arte udalerri berriak "Aiziritze" izena baino ez zuen izan baina harrezkero, berriro hiru herrien ikusgarritasuna agerian uztearren, "Aiziritze-Gamue-Zohazti" du izena.

Egungo udalerriko armarrian herriari dagokiona goiko aldeko eskuinekoa da.

Kultura eta euskara

• Ahozko tradizioak herriko Otzibarre haitzuloan "txahalgorri" bat bizi zela kontatzen digu.

Ekonomia

Garai batean nekazaritza eta abeltzaintza tradizionalera ia erabat dedikatuta, azken hamarkadetan dibertsifikazio bat bizi izan du, gehienbat eskualdean (Lur Berri kooperatiba eta beste) sortu diren enpresen bidez.

Gamuarrak

• Jean Larrart (1884-1966) Guiyangeko (Txina) artzapezpikua izan zen; herriko elizaren atarian bere omenezko oroitarria dago.

Ikus, gainera

• Aiziritze
• Zohazti
• Aiziritze-Gamue-Zohazti
• Gamue-Zohazti
• Gamere
• Kanbo

Kanpo loturak

• Gamue Patxi Salaberriren "Nafarroa Behereko herrien izenak" lanean: 267/268. or.

Artikulu hau Nafarroa Behereko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.