Arrasate: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 43°03′56″N 2°29′24″W / 43.065555555556°N 2.49°W / 43.065555555556; -2.49
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Erreferentzia zerrenda
→‎Arrasatear ezagunak: Xabier Letona gehitu
245. lerroa: 245. lerroa:
* [[Eneko Barberena]] ([[1983]]-) idazlea.
* [[Eneko Barberena]] ([[1983]]-) idazlea.
* [[Mikel Gonzalez]] ([[1985]]-), [[Real Sociedad|Errealeko]] jokalaria.
* [[Mikel Gonzalez]] ([[1985]]-), [[Real Sociedad|Errealeko]] jokalaria.
* [[Xabier Letona]] ([[1966]]-), [[Argia_Aldizkaria|Argia]] astekariko zuzendaria da.


== Biztanleriaren bilakaera ==
== Biztanleriaren bilakaera ==

14:29, 28 urtarrila 2010ko berrikusketa

Arrasate
 Gipuzkoa, Euskal Herria
Arrasateko erdialdearen ikuspegia.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaDebagoiena
Izen ofizialaArrasate eta Mondragón
AlkateaIno Galparsoro (EAE-ANV)
Posta kodea20500
INE kodea20055
Herritarraarrasatear
mondragoetar
Kokapena
Koordenatuak43°03′56″N 2°29′24″W / 43.065555555556°N 2.49°W / 43.065555555556; -2.49
Map
Azalera34.20
Garaiera223
Distantzia78 km Donostiara
Demografia
Biztanleria21.867 (2023)
107 (2022)
alt_left 11.187 (%51,2) (%49,5) 10.814 alt_right
Dentsitatea642,51 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		 -% 4,48
Zahartze tasa[1]% 17,79
Ugalkortasun tasa[1]‰ 35,22
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 79,81 (2011)
Genero desoreka[1]% 0,52 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 10,82 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 51,64 (2010)
Kaleko erabilera [2]% 27.4 (2016)
Etxeko erabilera[3]% 40.8 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera1260
Webguneahttp://www.arrasate-mondragon.org www.arrasate-mondragon.org
Hiri senidetuakSanta Fe


Arrasate Gipuzkoako hego-mendebaldean dagoen udalerria da, Debagoiena eskualdeko populatuena dena. Bertakoak arrasatearrak edo mondragoetarrak dira. Bergarako barruti judizialaren menpe dago.

Kooperatiben hiriburua da, bertan sortu zirelako euskal enpresa kooperatibo garrantzitsuenak: Euskadiko Kutxa, Eroski, Fagor, Mondragon Unibertsitatea (MU)... guztiak ere Mondragon taldearen partaide izanik. Herriko eta inguruko jende gehienak enpresa hauetan egiten du lan.

Honetaz gain, garrantzi handikoa izan da herrian Union Cerrajera XX. mendean zehar, herritar askoren lantoki zen eta sarrailak egiten zituen enpresa ezaguna. Izan ere, arrasatearrek "sarrailagile" ezizena hartzen dute.

Izenaren inguruan

Arrasate, Udalatxetik ikusita

Udalerriaren izen ofiziala Arrasate edo Mondragon da gaur egun. Urteetan zehar atzera eginez gero, udalerriaren izenak biak direla erakusten du historiak, bai euskaraz eta bai gaztelaniaz. Hala eta guztiz ere, Arrasate hartzen da euskarazko izentzat eta Mondragon gaztelerazkotzat; izan ere, hizkuntza bakoitzean erabilpen horixe egiten da oro har. Euskaraz, gainera, Mondragoe ere erabili ohi da.

Arrasateko dragoia, Santa Barbara parkean

Arresate edo Arrasate herrixka kokatuta zegoen lekuan 1260an sortu zuen herria Alfontso X.a Jakitunak. Horrenbestez, sorrerako hiri-gutunean irakur daiteke hurrengo esaldia: por fabor que avemos de fazer bien e merced a todos los pobladores de la puebla que es en Leniz, que avie ante nombre Arressate, a que Nos ponemos nombre Montdragon.

Kondaira batek dioenez, Mondragon izena aspaldian herritarrak beldurtzen zituen Santa Barbara mendiko herensuge baten oinarritzen da. Eskualdeko olagizonek garaitu zuten dragoi hura, eta hala jaso zuen izena herriak. Historialariek diotenez, ordea, izena ez dago kondairan oinarrituta; beren ustez, kondaira horren ondoren asmatutakoa da, izena arrazoitzeko, eta erregearen burutazioa baino ez zen izan.

Arrasate hitzaren etimologia ez dago argi, baina ate eta arras (arratsaldea, iluntzea) berbak barne ditu; horrenbestez, iluntzeko atea edo halako zerbait izan liteke haren esanahia.Beste batzuen ustez, berriz, arresi eta ate hitzen arteko loturatik dator, herriko harresian ziren ate ugarien ondorioz.

Lehen mendeetan hiriaren izen ofizial bakarra Mondragon izan zen, euskal hiztunek Mondrague edo Mondrau deitzen zioten arren.Bestalde, ezaguna zen hiria sortu aurretiko herrixkaren izena Arrasate zena, baina izen hori erabiltzeko ohiturarik ez zegoen.

XX. mendearen bigarren erdian, eta Francisco Francoren heriotza eta demokraziaren itzulerarekin batez ere, euskararen sustapena indartzearekin batera, herrien euskarazko izenen erabilpena handituz joan zen poliki-poliki. Horien artean, Arrasate euskarazko izen ofizial bezala erabiltzea proposatu zuten, Mondragoe ordeztuz. Proposamen honek onarpen maila altua izan zuen, bai herritarren artean eta bai Euskal Herri osoan. Honenbestez, Euskaltzaindiak euskarazko izen ofizialtzat onartu zuen Arrasate. Gaur egun, Arrasate da euskaraz gehien erabiltzen dena, Mondrague edo Mondrau ere erabiltzen den arren.

Euskaltzaindiak bere 140. arauan azaldu bezalaxe, Arrasate da udalerriaren euskarazko izena. 2005. urtean arau hori onartu zen arte, Euskaltzaindiak ontzat ematen zuen Mondragoe izena berak argitaratutako hainbat izendegitan.

Geografia

Arrasate Gipuzkoako Debagoiena eskualdearen mendebaldean kokatuta dago, Araba eta Bizkaiarekin mugan. Udalatx (1.117 m) mendiaren magalean kokatuta dago, haren hegoaldean. Herria mendiz inguratuta dago, aurrekoaz gain Murugain (778 m) eta Kurtzetxiki (532 m) ere inguruan dituelarik. Mendi guzti horien artean, eta beste hainbat udalerrirekin batera Leintz bailara osatzen du.

Euskal Autonomia Erkidegoari erreparatuz, erdi-erdian dagoen herria da Arrasate, hiru lurraldeen lotura puntuan. Gertuen duen euskal hiriburua Gasteiz da, 39 kilometrora, eta ondoren Bilbo (48 km.), Donostia (78 km.) eta Iruñea (109 km.) daude. Herria Deba ibaiak bustitzen du, baina izen bera duen herritik datorren Aramaio ibaia ere Arrasatetik igarotzen da, herrian bertan aurrekoarekin bat egiten duelarik.

Auzoak

Arrasatek herrigunetik kanpo dauden bost auzo ditu:

Horrez gain, herrigunea bera beste hainbat auzotan banatuta dago:

Udalerri mugakideak

Arrasateko udal barrutiak hurrengo udalerriak ditu mugakide:

Historia laburra

Ekonomia

Arrasate Gipuzkoako gune industrial nagusia da, eta baita Euskal Herriko nagusienetakoa ere. Euskal kooperatibismoaren erdigunea da, XX. mendearen bigarren erdialdean kooperatiba ugari sortu zuen mugimenduari esker. Kooperatiba horietako gehienak Mondragon Corporacion Cooperativa taldearen barnean daude eta askok eta askok egoitza nagusia Arrasaten dute.

Arrasaten 12.000 lanpostu inguru daude; horri esker, herriko biztanleek ez ezik, inguruko herri eta eskualdeko pertsona askok bertan lan egiten dute.

  • Lehen sektorea: gaur egun oso txikia da Arrasaten lehen sektorean lanean dabilen jendearen portzentajea; herri aktiboaren %0,5 baino ez, 50 pertsona. 200 baserritik gora daude, baina bertako bizilagun gehienek beste lanbide bat dute nekazaritzaz gain.
  • Bigarren sektorea: herriaren sektore nagusia da, aberastasunaren %62 eta lanaren %58 hartzen baitu. Esparru horretan garrantzi handienekoa metalurgia-industria da, sektore horren %79 hartzen duena. Fagor Elektrotresnak, Fagor Ederlan, Fagor Arrasate, Fagor Automation, Fagor Elektronika eta Alecop dira enpresa nagusiak metalurgiari dagokionez, horiek herriko lanpostuen %50 osatzen baitute.
  • Hirugarren sektorea: aberastasunaren %37,5 eta lanaren %41 hartzen du. Euskadiko Kutxa, Lagun Aro eta Mondragon Unibertsitatea dira sektore horretan dauden enpresa nagusiak.

Administrazioa

Alkateen zerrenda
2007 Ino Galparsoro (EAE-ANV)
2003 Ignazio Lakuntza Anton (EAJ-EA)
1999 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (EH)
1997 Jose Maria Loiti Agirre (EAJ)*
1995 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1991 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1987 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1983 Alvaro Arregi Otadui (EAJ)
1979 Jose Antonio Ardanza Garro (EAJ)

(*) Xabier Zubizarretaren aurkako zentsura-mozioa zela-eta.

2007ko udal hauteskundeak

2007ko maiatzaren 25ean udal hauteskundeak izan ziren. Egun hartan, 18.811 hautesle zeuden Arrasaten (%100), baina 7.520 abstenitu egin ziren (%39,46). Alderdien botoak horrela banatu ziren[4]:

alderdia botoak % zinegotziak
EAE-ANV 3.333 29,74 7
PSE-EE 2.076 18,52 4
EAJ 1.882 16,79 4
EB-Zutik 1.452 12,95 3
EA 930 8,30 1
PP 788 7,03 1
Aralar 623 5,56 1
Zuriak 125 1,12
Baliogabekoak 82 0,73
Abstentzioa 7.520 39,46

Senidetutako herriak

Festa eta ospakizunak

Arrasateko portaloia
  • Abenduaren 6an San Nikolas eguna ospatzen da. Goizean zehar haurrak kalez kale ibiltzen dira herrian zehar San Nikolas kantua abesten. Etxeetatik Bolo-Boloa botatzen zaie: gaztainak, intxaurrak, gozokiak, litxarreria, txanponak... Eguerdian udaletxeko balkoian boloa egiten dute.

Ikustekoak

Eraikin nagusiak

Arrasate osatzen duten eraikinen artean, hurrengo hauek nabarmendu genitzake, duten garrantzia eta historiagatik:

Parkeak

Arrasatear ezagunak

Esteban Garibai

Biztanleriaren bilakaera

Zerbitzuak

Osasun-zerbitzu publikoei dagokienez, Debagoieneko Ospitaleak eskaintzen du eskualde osorako arreta medikoa. Arrasaten kokatuta dago.

Gesalibarko (Santa Ageda) auzoan, berriz, Arrasateko Ospitale Psikiatrikoa dugu (Aita Mennikoa), buruko gaixotasun kronikoak dituzten pertsonendako antolatua.

Kirolak

Erreferentziak

  1. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ Arrasateko Udala - 2007ko Udal Hauteskundeak

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Arrasate


Arrasateko auzoak

Bedoña • Erdialdea • Garagartza • Gesalibar • Meatzerreka • Musakola • San Andres • Santa Marina • Udala • Uribarri

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arrasate&oldid=1370044"(e)tik eskuratuta