Karbono-14 bidezko datazioa: berrikuspenen arteko aldeak
t Robot: Cosmetic changes |
|||
| 5. lerroa: | 5. lerroa: | ||
Erradikarbonoaren bidezko datazio teknika hau [[Willard Libby]]k garatu zuen [[1949]]an [[Chicago]]ko unibertsitatean. Hori zela eta [[1960]]an [[kimikaren Nobel saria]] jaso zuen. |
Erradikarbonoaren bidezko datazio teknika hau [[Willard Libby]]k garatu zuen [[1949]]an [[Chicago]]ko unibertsitatean. Hori zela eta [[1960]]an [[kimikaren Nobel saria]] jaso zuen. |
||
==Kalibrazioa== |
== Kalibrazioa == |
||
Karbono-14ren bidez lortzen diren datak ezin dira zuzenean, landu gabe, egutegiko datatzat hartu, karbono-14ren maila atmosferan ez baita erabat konstante izan historian zehar. Maila honen gainean [[izpi kosmiko]]en indarrak du eragina, eta, azken hauen gainean, bere aldetik, [[Lurra]]ko [[magnetosfera]]k du eragina. Gainera, lurrean badaude karbonoren erreserba batzuk ([[ozeano]]etan edo [[harri sedimentario]]etan esaterako) elkarren artean karbonoa igortzen dutenak. Lurreko klimetako aldaketek alda ditzakete mugimendu horiek, eta, beraz, atmosferan dagoena ere. |
Karbono-14ren bidez lortzen diren datak ezin dira zuzenean, landu gabe, egutegiko datatzat hartu, karbono-14ren maila atmosferan ez baita erabat konstante izan historian zehar. Maila honen gainean [[izpi kosmiko]]en indarrak du eragina, eta, azken hauen gainean, bere aldetik, [[Lurra]]ko [[magnetosfera]]k du eragina. Gainera, lurrean badaude karbonoren erreserba batzuk ([[ozeano]]etan edo [[harri sedimentario]]etan esaterako) elkarren artean karbonoa igortzen dutenak. Lurreko klimetako aldaketek alda ditzakete mugimendu horiek, eta, beraz, atmosferan dagoena ere. |
||
| 21. lerroa: | 21. lerroa: | ||
[[da:Kulstof 14-datering]] |
[[da:Kulstof 14-datering]] |
||
[[de:Radiokohlenstoffdatierung]] |
[[de:Radiokohlenstoffdatierung]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[el:Ραδιοχρονολόγηση]] |
[[el:Ραδιοχρονολόγηση]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[eo:Karbono 14]] |
[[eo:Karbono 14]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[fr:Datation par le carbone 14]] |
[[fr:Datation par le carbone 14]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[id:Penanggalan radiokarbon]] |
[[id:Penanggalan radiokarbon]] |
||
[[is:C-14 aldursgreining]] |
[[is:C-14 aldursgreining]] |
||
[[it:Metodo del carbonio-14]] |
[[it:Metodo del carbonio-14]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[ml:കാര്ബണ് പഴക്കനിര്ണ്ണയം]] |
[[ml:കാര്ബണ് പഴക്കനിര്ണ്ണയം]] |
||
[[nl:C14-datering]] |
[[nl:C14-datering]] |
||
| ⚫ | |||
[[no:Karbondatering]] |
[[no:Karbondatering]] |
||
[[pl:Datowanie radiowęglowe]] |
[[pl:Datowanie radiowęglowe]] |
||
[[pt:Datação por radiocarbono]] |
[[pt:Datação por radiocarbono]] |
||
[[ru:Радиоуглеродный анализ]] |
[[ru:Радиоуглеродный анализ]] |
||
[[scn:Datazziuni cu lu radiucarboniu |
[[scn:Datazziuni cu lu radiucarboniu 14]] |
||
[[simple:Radiocarbon dating]] |
[[simple:Radiocarbon dating]] |
||
[[sk:Uhlíková metóda C14]] |
[[sk:Uhlíková metóda C14]] |
||
| ⚫ | |||
[[sv:C14-metoden]] |
[[sv:C14-metoden]] |
||
[[ta:கதிரியக்கக்கரிமக் காலக்கணிப்பு]] |
[[ta:கதிரியக்கக்கரிமக் காலக்கணிப்பு]] |
||
06:14, 2 otsaila 2010ko berrikusketa
Karbono-14 bidezko datazioa isotopo horren erradiazio naturalaren neurketaz baliatzen den datatzeko modu bat da, oso ohikoa duela 60.000 arteko karbonozko materialentzat (aztarnategi arkeologikoetan topatzen direnak).
Landareek atmosferako karbono dioxidoa (CO2) fotosintesiaren bidez materia organikoa bihurtzen duenean, karbono-14ren kantitate txiki bat ere hartzen du, isotopo honek atomosferan duen maila bertsuan (badago alde txiki bat, baina laborategiko anilisiei esker konpontzen ahal da). Landareak hildakoan edo beste izaki batzuek (gizakiek edo animaliek) jandakoan, karbono-14ren kantitatea gutxitzen hasten da erritmo finkoan, isotopo horren desintegrazio erradiaktiboa dela eta. Lagin batean geratzen den karbono-14ren kantitatea eta atmosferatik hartuta egon beharko lukeena alderatzean ezagut daiteke laginaren adina.
Erradikarbonoaren bidezko datazio teknika hau Willard Libbyk garatu zuen 1949an Chicagoko unibertsitatean. Hori zela eta 1960an kimikaren Nobel saria jaso zuen.
Kalibrazioa
Karbono-14ren bidez lortzen diren datak ezin dira zuzenean, landu gabe, egutegiko datatzat hartu, karbono-14ren maila atmosferan ez baita erabat konstante izan historian zehar. Maila honen gainean izpi kosmikoen indarrak du eragina, eta, azken hauen gainean, bere aldetik, Lurrako magnetosferak du eragina. Gainera, lurrean badaude karbonoren erreserba batzuk (ozeanoetan edo harri sedimentarioetan esaterako) elkarren artean karbonoa igortzen dutenak. Lurreko klimetako aldaketek alda ditzakete mugimendu horiek, eta, beraz, atmosferan dagoena ere.
Prozesu naturalengatik gertatu ziren aldaketa hauez gain, gizakien jarduerak ere eragina izan du karbonoaren mailaren gainean. Industria Iraultza hasi zenetik, karbono-14ren proportzioa jaitsi da CO2 erruz isuri baita atmosferara, erragai fosilen errekuntza dela medio. Nolanahi ere, atmosferako karbono-14ren maila ia bikoiztu zen 1950eko eta 1960ko hamarkadetan, denbora laburrez, bonba atomikoekin egiten ziren probengatik.
Horiek horrela, metodo honek mugak ditu Industria Iraultza baino gazteagoak diren materialak neurtzerakoan.
Horrenbestez, karbono-14 hutsaren bidez lortzen diren datak kalibratu beharra dago egutegiko datak lortzeko. Hau da, erradiokarbonoaren bidezko datak beste modu batean lortutakoekin (dendrokronologia etab.) konparatu behar dira, lehenengo data horiek doitzeko (kalibratzeko). Doitze horiei esker grafiko zehatzagoak egin dira (duela 26.000 urte arte), eta hainbat datazio aldatu behar izan dira (bataz beste 163 urteko kalibrazioa izan dute).