Zare: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
t robota Erantsia: war:Sada, Navarra; cosmetic changes |
||
| 35. lerroa: | 35. lerroa: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Erromatar inperioa|Erromatarren]] garaian [[Ledea]] eta [[Eslaba]] arteko [[galtzada| |
[[Erromatar inperioa|Erromatarren]] garaian [[Ledea]] eta [[Eslaba]] arteko [[galtzada|harbidea]] igarotzen zen Zaretik. Garai hartan, [[Zangoza]]ko bidearen ondoan, herrixka bat izan zen. Bertako biztanleak [[mahatsondo|mahasti]] eta [[olibondo|olibadiak]] lantzen zituzten. [[Erdi Aro]]an Zare, inguruko herriekin batera, [[mairu]]en inbasioez babesteko [[gotorleku]] sare baten partaide izan zen. |
||
[[1076]]. urtean [[Leire]]ko Raimundo abadeak, Fontanellako jauregiaren dohaintza jaso zuen. [[1084]]tik aurrera, aldi labur batez, Zare [[Aragoiko erresuma]]ren zati izan zen. Zareko familiarik antzinakoena Aznarez familia da. Familia honek [[1236]]an [[Xabierko gaztelua]] jaso zuen [[Tibalt I.a Nafarroakoa|Tibalt I.a]] erregearen eskutik. Juana Aznarez de Sada, Maria Azpilikuetaren ama eta [[Frantzisko Xabierkoa]]ren amona, leinu honetakoa zen. |
[[1076]]. urtean [[Leire]]ko Raimundo abadeak, Fontanellako jauregiaren dohaintza jaso zuen. [[1084]]tik aurrera, aldi labur batez, Zare [[Aragoiko erresuma]]ren zati izan zen. Zareko familiarik antzinakoena Aznarez familia da. Familia honek [[1236]]an [[Xabierko gaztelua]] jaso zuen [[Tibalt I.a Nafarroakoa|Tibalt I.a]] erregearen eskutik. Juana Aznarez de Sada, Maria Azpilikuetaren ama eta [[Frantzisko Xabierkoa]]ren amona, leinu honetakoa zen. |
||
| 52. lerroa: | 52. lerroa: | ||
== Ekonomia == |
== Ekonomia == |
||
Herritarren %65a [[nekazaritza]] edo honekin harremana duten ihardueratan aritzen da. [[Ardo |
Herritarren %65a [[nekazaritza]] edo honekin harremana duten ihardueratan aritzen da. [[Ardo]]gintza eta [[labore]]-ekoizpena bereziki garrantzitsuak dira. [[Lursail]] handiak eta [[ortu]] txikiak badaude ere, orokorrean lurraren jabetza nahiko banaturik dago. |
||
[[1939]]an sortutako Zareko [[upategi]]ak (Bodega San Francisco Javier SC) ''Palacio de Sada'' izeneko ardoak ekoizten ditu<ref>[http://www.bodegadesada.com/index.htm {{es}}{{en}} Zareko upategiaren webgunea]</ref>. |
[[1939]]an sortutako Zareko [[upategi]]ak (Bodega San Francisco Javier SC) ''Palacio de Sada'' izeneko ardoak ekoizten ditu<ref>[http://www.bodegadesada.com/index.htm {{es}}{{en}} Zareko upategiaren webgunea]</ref>. |
||
== Ondarea eta monumentuak == |
== Ondarea eta monumentuak == |
||
* '''San Bizente [[eliza]]''' [[XVI. mende]]koa, [[gotiko]] berantiar estilokoa. [[Oinplano]] erregularra eta [[nabe|habearte]] bakarra du. Lau angeluko [[dorre]]a, oso sendoa. Barnean [[XVII. mende]]ko [[erretaula]] [[erromanista]] ikus daiteke, Joan Huici eta Joan Berroetak egina<ref>Gran Enciclopedia Navarra. CAN. ISBN 84-87120-02-4</ref>. |
* '''San Bizente [[eliza]]''' [[XVI. mende]]koa, [[gotiko]] berantiar estilokoa. [[Oinplano]] erregularra eta [[nabe|habearte]] bakarra du. Lau angeluko [[dorre]]a, oso sendoa. Barnean [[XVII. mende]]ko [[erretaula]] [[erromanista]] ikus daiteke, Joan Huici eta Joan Berroetak egina<ref>Gran Enciclopedia Navarra. CAN. ISBN 84-87120-02-4</ref>. |
||
* '''Santa Luzia [[ermita]]''' |
* '''Santa Luzia [[ermita]]''' |
||
| 109. lerroa: | 109. lerroa: | ||
[[pt:Sada (Navarra)]] |
[[pt:Sada (Navarra)]] |
||
[[ru:Сада (Наварра)]] |
[[ru:Сада (Наварра)]] |
||
[[war:Sada, Navarra]] |
|||
23:33, 6 martxoa 2010ko berrikusketa
| Zare | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Sada | ||||||||||
| Posta kodea | 31491 | ||||||||||
| INE kodea | 31212 | ||||||||||
| Herritarra | zaretar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°34′24″N 1°23′37″W / 42.57320611°N 1.39352088°W | ||||||||||
| Azalera | 12,67 km² | ||||||||||
| Garaiera | 512 metro | ||||||||||
| Distantzia | 49,2 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 130 (2023:  −9) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 10,26 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 22,95 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 0 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 78,95 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 3,89 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 2,00 (2018:  %0,6) | ||||||||||
Zare Nafarroako udalerria da. Zangozako merindadeko herri honek 185 biztanle zituen 2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 49,2 kilometrora dago.
Inguru naturala eta kokapena
Herria, Nafarroa ekialdean kokatzen da, Zangozako merindadearen hegoaldean. Lizarra eta Zangotza elkartzen dituen C-132 errepideko 65. kilometroan dagoen gurutzetik kilometro batera dago.
Zarek Leatxerekin egiten du muga iparraldean, Oibarrekin ekialdean, Ezporogirekin mendebaldean, eta Galipentzu eta Kasedarekin hegoaldean.
Klima
Zareko klima, mediterraniar kontinentala da, uda bero eta negu hotzekin. Prezipitazioak 500-600mm ingurukoak izaten dira urtean zehar.
Historia
Erromatarren garaian Ledea eta Eslaba arteko harbidea igarotzen zen Zaretik. Garai hartan, Zangozako bidearen ondoan, herrixka bat izan zen. Bertako biztanleak mahasti eta olibadiak lantzen zituzten. Erdi Aroan Zare, inguruko herriekin batera, mairuen inbasioez babesteko gotorleku sare baten partaide izan zen.
1076. urtean Leireko Raimundo abadeak, Fontanellako jauregiaren dohaintza jaso zuen. 1084tik aurrera, aldi labur batez, Zare Aragoiko erresumaren zati izan zen. Zareko familiarik antzinakoena Aznarez familia da. Familia honek 1236an Xabierko gaztelua jaso zuen Tibalt I.a erregearen eskutik. Juana Aznarez de Sada, Maria Azpilikuetaren ama eta Frantzisko Xabierkoaren amona, leinu honetakoa zen.
1425etik aurrera Zare Leringo konderriko zati izatera pasatu zen. Erromatarren garaian bezalaxe, orduan ere mahats eta gariaren laborantza zen diru sarrera nagusia. 1846. urtean udalerria Oibarretik bereizi eta udalerri independiente bihurtu zen.
Demografia
| 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 810 | 805 | 791 | 790 | 693 | 616 | 556 | 548 | 425 | 336 | 280 | 224 | 211 |
2008ko erroldaren arabera, etorkin bakarra bizi zen herrian, biztanleriaren %0,50a (Nafarroako batez-bestekoaren azpitik).
Ekonomia
Herritarren %65a nekazaritza edo honekin harremana duten ihardueratan aritzen da. Ardogintza eta labore-ekoizpena bereziki garrantzitsuak dira. Lursail handiak eta ortu txikiak badaude ere, orokorrean lurraren jabetza nahiko banaturik dago.
1939an sortutako Zareko upategiak (Bodega San Francisco Javier SC) Palacio de Sada izeneko ardoak ekoizten ditu[3].
Ondarea eta monumentuak
- San Bizente eliza XVI. mendekoa, gotiko berantiar estilokoa. Oinplano erregularra eta habearte bakarra du. Lau angeluko dorrea, oso sendoa. Barnean XVII. mendeko erretaula erromanista ikus daiteke, Joan Huici eta Joan Berroetak egina[4].
- Santa Luzia ermita
- Santa Eufemia ermita
- Pizkunde estiloko gurutzea
Azpiegitura eta garraioak
La Sanguesina Veloz edo Zangoztar Azkarra izeneko autobus konpainiak Zare Zangoza, Iruñea eta inguruko herriekin lotzen ditu. Linea nagusiak honakoak dira:
Politika
2007ko udal hauteskundeak
2007. urtean ez zen udal hauteskunderik izan Zaren, ez zelako inongo talderik aurkeztu[5].
Udaletxea
Zareko udaletxeko idazkaria, Eslaba, Ezporogi, Larraga eta Lergako idazkari ere bada.
- HELBIDEA: Kantoi kalea, z/g
Zerbitzuak
Zangozaldeko Zerbitzuen Mankomunitatea, zaborra biltzeaz arduratzen da Zare eta eskualdeko beste hainbat herritan.
Ikus, gainera
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ (Gaztelaniaz)(Ingelesez) Zareko upategiaren webgunea
- ↑ Gran Enciclopedia Navarra. CAN. ISBN 84-87120-02-4
- ↑ Noticias de Navarra egunkariko albistea.
Kanpo loturak
- Zareko argazkiak lasonet.com webgunean.
- Zareko Tafalla etorbidea Google Street View-n.
- (Gaztelaniaz) Zareri buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- (Gaztelaniaz) Zareri buruzko informazioa Auñamendi Entziklopedian
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |