Ingurumen: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

22:28, 1 apirila 2010ko berrikusketa

Inguru naturala: basoa Urbasa-Andia natura parkean.

Ingurumena edo ingurunea gizartearen eta, beraz, gizakiaren bizi-baldintzak arautzen eta mugatzen dituen ingurua da. Egoera jakin batean ematen diren eta gizakiaren bizitzan eragiten duten balio natural, sozial eta kulturalen multzoa hartzen du bere barnean. Hau da, ez da bakarrik bizitza gertatzen den espazioa, baizik eta alderdi edo faktore desberdinen eraginaren emaitza; uraren, haizearen eta lurzoruaren eraginaren emaitza, hain zuzen ere.

Ingurumenaren Nazioarteko Eguna ekainaren 5ean ospatzen da.

Inguruaren kontzeptua

Sistema orokorren teorian, inguru bat sistema baten gainean eragiten duten eta bere bilakaera eta bizitza mugatzen duten kanpoko alderdiek sortutako gunea da. Inguru bat multzo handi bat bezalatzat hartu daiteke, non emandako sistema azpimultzo bat den. Inguru batek parametro bat baino gehiago izan ditzake, fisikoak zein beste natura batekoak. Sistema baten inguruak beharrezkoa du izaki bizidunekin elkarri eragitea.

Kanpoko alderdi horiek hurrengoak dira:

Inguru fisikoa: Geografia fisikoa, geologia, klima eta kutsadura.
Inguru biologikoa:

Populazioa: Demografia
Flora: elikagaien iturria, ornodunengan eta artropodoengan eragiten du eragin iturri bezala.
Fauna: elikagaien iturria ornodun izakientzako eta artropodo bektoreentzako.
Ura.

Inguru sozioekonomikoa:

Langintza: eragile fisiko eta kimikoetara espozizioa
Urbanizazioa edo hiritar ingurua eta garapen ekonomikoa
Hondamendiak: uholdeak eta gerrak

Inguru kontzeptuaren garapen historikoa

Hipokratesek(460-375 urte Kristo aurrretik) bere Aires, aguas y lugares izeneko lanean, gaixotasunen kausa bezala inguruaren garrantzia azpimarratzen du.
Thomas Sydenhamek(1624-1689) eta Giovanni Maria Lancisiek(1654-1720), teoria miasmatikoa azaltzen dute, non miasma lurreko eta ur ezpuruetako kirats jarioen multzo bat den eta gaixotasunak sortzen dituen.
XIX. mendean Chadwickekin, William Farren(1807-1883)meatzarien hilkortasunarekin eta John Snowen(1813-1858)"Sobre el modo de transmisión del cólera" lanarekin, inguruaren garrantzia epidemiologian eta zenbakizko metodoen beharra finkatzen da.

Ingurumenaren alde eta kontra egiten dute alderdi naturalak

Gaur egun bada gizakiak sortutako kutsadura kopuru handia, baina gizakiak ez ezik badira ere onuragarriak izateaz gain ingurunea kaltetzen duten alderdi naturalak:

Izaki bizidunak: badira artzaintza animaliak landaretzarako onuragarriak direnak, behiak, esaterako, bere gorotzarekin lurra ongarritzen du. Hala ere, beste animalia batzuk bere jateko moduarekin eta bere apatxekin lurra erasotzen dute, antxumeak hain zuzen.

Klima:

Euria landareen hazkunderako beharrezkoa da, baina gehiegizko euri horrek landareen itotzea eragin dezake.
Haizeak haziak sakabanatzen ditu, landaretzarako prozesu onuragarria, baina gehiegikeriak erosioa sortzen du.
Elurrak landareak erre egiten ditu, baina landare batzuek, araukariek esaterako, hotza behar dute fruituak eman ditzaten.
Eguzkiko argia eta beroa ezinbestekoak dira fotosintesirako, baina neurri handian lehortea eragin dezakete eta horrek, aldi berean, lurren antzutasuna.

Erliebea: badira onuragarriak diren erliebeak, zuhaitzez betetako mendiak, hain zuzen ere. Hala ere, sumendiak bezalako erliebeak kaltegarriak dira lurrazalerako, bai bere errautsagatik bai bere leherketa arriskuagatik.

Deforestazioa: zalantzarik gabe, deforestazio lurrazala gehien eragiten duen alderdietako bat da; izan ere, landareak eta zuhaitzak denbora asko behar dute berriro hazteko eta ingurumenerako oso garrantzitsuak dira.

Gainforestazioa: dakigunez, bi muturrak txarrak dira. Landare eta zuhaitz gehiegi egoteak, horiek hazteko behar duten mineralak xurgatzea eragin dezake.

Baso suteak: deforestazio mota antzeko bat dela esan daiteke. Sutearen eraginpean egon den lurrazaleko zatia milaka urte behar ditu berriro erabilgarria izateko.

Ingurumenaren Nazioarteko Eguna

Sakontzeko, irakurri: «Ingurumenaren Nazioarteko Eguna»

Ingurumenaren Nazioarteko Eguna ekainaren 5ean ospatzen da. Hau Nazioarteko Biltzar Nagusiak finkatu zuen 1972. urtean. Egun hau Nazioarteko Erakundeak ingurumenarekiko ardura eta eragin politikoa handitzea eragiten duen kausa nagusia da.

Ikus, gainera

Kanpo loturak

(Gaztelaniaz) artículos en ActionBioscience.org
(Gaztelaniaz) Categoría Medio Ambiente en el Directorio DMOZ
(Gaztelaniaz) Listado de películas relacionadas con la defensa del medio ambiente

Erakunde ofizialak

(Gaztelaniaz) Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino de España
(Gaztelaniaz) Organización del Medio Ambiente - Perú

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+[[Fitxategi:UrbasaBasoa.jpg|thumb|right|320px|Inguru naturala: [[baso]]a [[Urbasa-Andia natura parkea]]n.]]
+[[Fitxategi:Namib_desert_dunes.jpg|thumb|320px|right|[[Basamortu]]a ere inguru naturala da: [[Namibia]]ko basamortua]]
+'''Ingurumena''' edo '''ingurunea''' gizartearen eta, beraz, gizakiaren [[bizi-baldintza]]k arautzen eta mugatzen dituen [[inguru]]a da. Egoera jakin batean ematen diren eta gizakiaren bizitzan eragiten duten balio natural, sozial eta kulturalen multzoa hartzen du bere barnean. Hau da, ez da bakarrik bizitza gertatzen den [[espazio]]a, baizik eta alderdi edo faktore desberdinen eraginaren emaitza; [[ura]]ren, [[haizea]]ren eta [[lurzoru]]aren eraginaren emaitza, hain zuzen ere.
+[[Ingurumenaren Nazioarteko Eguna]] [[ekainaren 5]]ean ospatzen da.
-[[Fitxategi:Swamp lake Balarus.jpg|thumb|350px|Inguru naturala.]]
-'''Ingurumena''' edo '''ingurunea''' gizartearen eta, beraz, gizakiaren [[bizi-baldintza]]k arautzen eta mugatzen dituen [[inguru]]a da. Egoera jakin batean ematen diren eta gizakiaren bizitzan eragiten duten balio natural, sozial eta kulturalen multzoa hartzen du bere barnean. Hau da, ez da bakarrik bizitza gertatzen den [[espazio]]a, baizik eta alderdi edo faktore desberdinen eraginaren emaitza; [[ura]]ren, [[haizea]]ren eta [[lurzoru]]aren eraginaren emaitza, hain zuzen ere. Ingurunearen Nazioarteko Eguna [[ekainaren 5]]ean ospatzen da.
 == Inguruaren kontzeptua ==
 Sistema orokorren teorian, inguru bat sistema baten gainean eragiten duten eta bere bilakaera eta bizitza mugatzen duten kanpoko alderdiek  sortutako gunea da. Inguru bat multzo handi bat bezalatzat hartu daiteke, non emandako sistema azpimultzo bat den. Inguru batek parametro bat baino gehiago izan ditzake, fisikoak zein beste natura batekoak. Sistema baten inguruak beharrezkoa du izaki bizidunekin elkarri eragitea.
 Kanpoko alderdi horiek hurrengoak dira:
-*'''Inguru fisikoa:''' Geografia Fisikoa, Geografia, klima eta kutsadura.
+*'''Inguru fisikoa:''' [[Geografia]] fisikoa, [[geologia]], [[klima]] eta [[kutsadura]].
 *'''Inguru biologikoa:'''
-#Populazioa: Demografia
+#Populazioa: [[Demografia]]
-#Flora: elikagaien iturria, ornodunengan eta artropodoengan eragiten du eragin iturri bezala.
+#[[Flora]]: elikagaien iturria, ornodunengan eta artropodoengan eragiten du eragin iturri bezala.
 #[[Fauna]]: elikagaien iturria ornodun izakientzako eta artropodo bektoreentzako.
 #[[Ur]]a.
 *'''Inguru sozioekonomikoa:'''
 #Langintza: eragile fisiko eta kimikoetara espozizioa
-#Urbanizazioa edo hiritar ingurua eta garapen ekonomikoa
+#Urbanizazioa edo [[hiri]]tar ingurua eta [[garapen ekonomiko]]a
-#Hondamenak: [[uholde]]ak eta [[gerra]]k
+#Hondamendiak: [[uholde]]ak eta [[gerra]]k
 == Inguru kontzeptuaren garapen historikoa ==
 # [[Hipokrates]]ek(460-375 urte Kristo aurrretik) bere ''Aires, aguas y lugares'' izeneko lanean, gaixotasunen kausa bezala inguruaren garrantzia azpimarratzen du.
 # [[Thomas Sydenham]]ek(1624-1689) eta Giovanni Maria Lancisiek(1654-1720), ''[[teoria miasmatikoa]]'' azaltzen dute, non miasma lurreko eta ur ezpuruetako kirats jarioen multzo bat den eta gaixotasunak sortzen dituen.
 # [[XIX. mendea]]n Chadwickekin, [[William Farr]]en(1807-1883)meatzarien hilkortasunarekin eta John Snowen(1813-1858)"Sobre el modo de transmisión del cólera" lanarekin, inguruaren garrantzia epidemiologian eta zenbakizko metodoen beharra finkatzen da.
 == Ingurumenaren alde eta kontra egiten dute alderdi naturalak ==
@@ 37. lerroa: / 31. lerroa: @@
 Gaur egun bada gizakiak sortutako kutsadura kopuru handia, baina gizakiak ez ezik badira ere onuragarriak izateaz gain ingurunea kaltetzen duten alderdi naturalak:
-* Izaki bizidunak
+* [[Izaki bizidun]]ak
-* Klima
+* [[Klima]]
+* [[Erliebe]]a
-* Erliebea
+* [[Deforestazio]]a
-* Deforestazioa
+* [[Gainforestazio]]a
-* Gainforestazioa
-* Baso-suteak
+* [[Baso-sute]]ak
-'''Izaki biziduank:''' badira artzaintza animaliak landaretzarako onuragarriak direnak, behiak, esaterako, bere gorotzarekin lurra ongarritzen du. Hala ere, beste animalia batzuk bere jateko moduarekin eta bere apatxekin lurra erasotzen dute, antxumeak hain zuzen.
+'''Izaki bizidunak:''' badira artzaintza animaliak landaretzarako onuragarriak direnak, behiak, esaterako, bere gorotzarekin lurra ongarritzen du. Hala ere, beste animalia batzuk bere jateko moduarekin eta bere apatxekin lurra erasotzen dute, antxumeak hain zuzen.
 '''Klima:'''
@@ 51. lerroa: / 45. lerroa: @@
 * Elurrak landareak erre egiten ditu, baina landare batzuek, araukariek esaterako, hotza behar dute fruituak eman ditzaten.
 * Eguzkiko argia eta beroa ezinbestekoak dira fotosintesirako, baina neurri handian lehortea eragin dezakete eta horrek, aldi berean, lurren antzutasuna.
 '''Erliebea:''' badira onuragarriak diren erliebeak, zuhaitzez betetako mendiak, hain zuzen ere. Hala ere, sumendiak bezalako erliebeak kaltegarriak dira lurrazalerako, bai bere errautsagatik bai bere leherketa arriskuagatik.
@@ 60. lerroa: / 53. lerroa: @@
 '''Baso suteak:''' deforestazio mota antzeko bat dela esan daiteke. Sutearen eraginpean egon den lurrazaleko zatia milaka urte behar ditu berriro erabilgarria izateko.
 == Ingurumenaren Nazioarteko Eguna ==
-{{sakontzeko|Ingurumenaren nazioarteko egun}}
+{{sakontzeko|Ingurumenaren Nazioarteko Eguna}}
 Ingurumenaren Nazioarteko Eguna [[ekainaren 5]]ean ospatzen da. Hau Nazioarteko Biltzar Nagusiak finkatu zuen 1972. urtean. Egun hau Nazioarteko Erakundeak ingurumenarekiko ardura eta eragin politikoa handitzea eragiten duen kausa nagusia da.
@@ 71. lerroa: / 63. lerroa: @@
 * [[Garapen iraunkor]]ra
 * [[Ekologia]]
-== Erreferentziak ==
-* {{es}} Medio ambiente [http://es.wikipedia.org/wiki/Medio_ambiente]
 == Kanpo loturak ==
@@ 80. lerroa: / 68. lerroa: @@
 * {{es}} [http://dmoz.org/World/Español/Ciencia_y_tecnolog%C3%ADa/Medio_ambiente/ Categoría Medio Ambiente en el Directorio DMOZ]
 * {{es}} [http://www.decine21.com/listas/Las-100-mejores-peliculas-sobre-ecologia-amor-a-la-naturaleza-polucion-y-medio-ambiente-62 Listado de películas relacionadas con la defensa del medio ambiente]
 === Erakunde ofizialak ===
 * {{es}} [http://www.marm.es/ Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino de España]
 * {{es}} [http://www.medioambiente.org.pe/ Organización del Medio Ambiente - Perú]
 [[Kategoria:Ekologia]]