Tupac Amaru II.a: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

11:19, 16 maiatza 2010ko berrikusketa

José Gabriel Condorcanqui Noguera (Tinta, Peru, 1738ko martxoaren 19a - Cuzco, 1781eko maiatzaren 18a), "Tupac Amaru II.a" bezala ezagutua, XVIII. mendean Amerikan kolonialismoaren aurka eman zen matxinada indigena handienaren burua izan zen.

Surimana, Tungasuca eta Pampamarcako jauntxo diruduna zen, eta merkataritzan aritzen zen. Jatorri mestizoa zeukan, Sapa inka Tupac Amaruren eta kreolen odola baitzeraman. 12 urte izan arte Antonio Lopez de Sosa apaiz kreolak hezi zuen, eta ondoren San Francisco de Borja eskolan kreolenganako begikotasuna erakutsi zuen, latina menderatuz eta hispaniar erako jantzi finak erabiliz. Dena den, gerora inka nobleak bezala jantzi zen eta elizak eskumikatua izan zen.

Indigena eta independentziaren aldeko mugimendu handiena zuzendu zuen Peruko Erregeordetzan. Amerika osorako askatasuna eskatzen lehena izan zen, bai Espainia eta bai bere erregearengatikan, banaketa politikoaz gain indigenak esplotatzeko hainbat modu desagerrarazteko (mehatzetako mitak, merkantzien banaketak...). Gainera, arraza beltzeko pertsonen esklabotza deuseztea eskatzen lehena izan zen (1780ko azaroaren 16an). Berak sortutako mugimenduaren ondorioz koloniako agintariek indigena nobleen klaseak deuseztu zituzten hala nola beraien aurkako errepresioa handitu, berriz ere horrelako mugimendu bat sortuko zenaren beldur baitziren.

Perun, bertako identitate nazionalaren sortzaile bezala aintzatetsi dute. Erregimen velaskoarreko (1968-1975) pertsonai esanguratsua izan zen.

Epaiketa eta exekuzioa

1781eko maiatzaren 18an, Cuzcoko Armen Plazan, Tupac Amaru II.ak epaiak agintzen zuen bezala, bere familia osoaren exekuzioa ikustera behartua izan zen. Bere aurrean hil zuten bere aliatu eta lagunak, emaztea eta bi semek, ordena honetan. Ondoren mingaina moztu zioten. Aurreko egunetan torturatua izan zen matxinadako bere kideei buruz informazioa ateratzeko helburuarekin, ezer lortu ez zutelarik.

Azkenik, bizirik zatikatzen saiatu ziren, horretarako bere gorputz-adar guztiak zaldietara lotu zituzten, baina zatitzea lortu ez zutenez azkenean burua moztu zioten, ondoren zatikatu zutelarik. Zientzialariek zatiketa modu hau aztertu zutenean, halako garaierako gizon bat ezin daitekeela modu honetan zatitu esan zuten, baina esku, beso, zango eta pelbisa dislokatuko zitzaizkiola. Zatiketa saiakera horretan ez bazuten hil, ia elbarriturik geratuko zen. Bere burua lantza baten jarri zuten erakusgai Cuzco eta Tintan, besoak Tungasuca eta Carabayan, eta zangoak Livitaca (gaur egungo Chumbivilcas probintzia) eta Santa Rosan (gaur egungo Melgar-Puno probintzia).

Tupac Amaru II.a eta bere familiaren exekuzioa burutu arren, erregeordetzako gobernuak ez zuen matxinada geldiaraztea lortu, haren lehengusu zen Diego Cristobal Tupac Amaruk jarraitu baitzuen borrokarekin hau hedatuaz.

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:TupacAmaruII.jpg|thumb|right|Tupac Amaru Bigarrena]]
-'''José Gabriel Condorcanqui Noguera''' ([[Tinta barrutia, Peru|Tinta]], [[Peru]], 1738ko martxoaren 19a - [[Cuzco]], 1781eko maiatzaren 18a), "Tupac Amaru II" bezala ezagutua, XVIII. mendean Amerikan kolonialismoaren aurka eman zen matxinada indigena handienaren burua izan zen.
+'''José Gabriel Condorcanqui Noguera''' ([[Tinta barrutia|Tinta]], [[Peru]], [[1738]]ko [[martxoaren 19]]a - [[Cuzco]], [[1781]]eko [[maiatzaren 18]]a), "Tupac Amaru II.a" bezala ezagutua, [[XVIII. mende]]an [[Amerika]]n [[kolonialismo]]aren aurka eman zen [[matxinada]] indigena handienaren burua izan zen.
+Surimana, Tungasuca eta Pampamarcako jauntxo diruduna zen, eta merkataritzan aritzen zen. Jatorri mestizoa zeukan, Sapa inka [[Tupac Amaru]]ren  eta kreolen odola baitzeraman. 12 urte izan arte Antonio Lopez de Sosa apaiz kreolak hezi zuen, eta ondoren San Francisco de Borja eskolan kreolenganako begikotasuna erakutsi zuen, [[latin]]a menderatuz eta hispaniar erako jantzi finak erabiliz. Dena den, gerora [[inka]] nobleak bezala jantzi zen eta elizak eskumikatua izan zen.
+Indigena eta independentziaren aldeko mugimendu handiena zuzendu zuen [[Peruko Erregeordetza]]n. Amerika osorako askatasuna eskatzen lehena izan zen, bai [[Espainia]] eta bai bere erregearengatikan, banaketa politikoaz gain indigenak esplotatzeko hainbat modu desagerrarazteko (mehatzetako mitak, merkantzien banaketak...). Gainera, arraza beltzeko pertsonen esklabotza deuseztea eskatzen lehena izan zen ([[1780]]ko [[azaroaren 16]]an). Berak sortutako mugimenduaren ondorioz koloniako agintariek indigena nobleen klaseak deuseztu zituzten hala nola beraien aurkako errepresioa handitu, berriz ere horrelako mugimendu bat sortuko zenaren beldur baitziren.
-Surimana, Tungasuca eta Pampamarca-ko jauntxo diruduna zen, eta merkataritzan aritzen zen. Jatorri mestizoa zeukan, Sapa inka Tupac Amaru-ren  eta kreolen odola baitzeraman. 12 urte izan arte Antonio Lopez de Sosa apaiz kreolak hezi zuen, eta ondoren San Francisco de Borja eskolan kreolenganako begikotasuna erakutsii zuen, latina menderatuz eta hispaniar erako jantzi finak erabiliz. Dena den, gerora [[inka]] nobleak bezala jantzi zen eta elizak eskumikatua izan zen.
-Indigena eta independentziaren aldeko mugimendu handiena zuzendu zuen [[Peruko Erregeordetza]]n. Amerika osorako askatasuna eskatzen lehena izan zen, bai [[Espainia]] eta bai bere erregearengatikan, banaketa politikoaz gain indigenak esplotatzeko hainbat modu desagertarazteko (mehatzetako mitak, merkantzien banaketak...). Gainera, arraza beltzeko pertsonen esklabotza deuseztea eskatzen lehena izan zen (1780ko azaroaren 16an). Berak sortutako mugimenduaren ondorioz koloniako agintariek indigena nobleen klaseak deuseztu zituzten hala nola beraien aurkako errepresioa handitu, berriz ere horrelako mugimendu bat sortuko zenaren beldur bait ziren.
 [[Peru]]n, bertako identitate nazionalaren sortzaile bezala aintzatetsi dute. Erregimen velaskoarreko (1968-1975) pertsonai esanguratsua izan zen.
 == Epaiketa eta exekuzioa ==
+[[1781]]eko [[maiatzaren 18]]an, [[Cuzco]]ko Armen Plazan, Tupac Amaru II.ak epaiak agintzen zuen bezala, bere familia osoaren exekuzioa ikustera behartua izan zen. Bere aurrean hil zuten bere aliatu eta lagunak, emaztea eta bi semek, ordena honetan. Ondoren mingaina moztu zioten. Aurreko egunetan torturatua izan zen matxinadako bere kideei buruz informazioa ateratzeko helburuarekin, ezer lortu ez zutelarik.
+Azkenik, bizirik zatikatzen saiatu ziren, horretarako bere gorputz-adar guztiak zaldietara lotu zituzten, baina zatitzea lortu ez zutenez azkenean burua moztu zioten, ondoren zatikatu zutelarik. Zientzialariek zatiketa modu hau aztertu zutenean, halako garaierako gizon bat ezin daitekeela modu honetan zatitu esan zuten, baina esku, beso, zango eta pelbisa dislokatuko zitzaizkiola. Zatiketa saiakera horretan ez bazuten hil, ia elbarriturik geratuko zen. Bere burua lantza baten jarri zuten erakusgai Cuzco eta [[Tinta barrutia|Tintan]], besoak Tungasuca eta [[Carabaya]]n, eta zangoak [[Livitaca]] (gaur egungo [[Chumbivilcas probintzia]]) eta Santa Rosan (gaur egungo Melgar-Puno probintzia).
+Tupac Amaru II.a eta bere familiaren exekuzioa burutu arren, erregeordetzako gobernuak ez zuen [[matxinada]] geldiaraztea lortu, haren lehengusu zen [[Diego Cristobal Tupac Amaru]]k jarraitu baitzuen borrokarekin hau hedatuaz.
-ko maiatzaren 18an, Cusco-ko Armen Plazan, Tupac Amaru II.ak epaiak agintzen zuen bezala, bere familia osoaren exkuzioa ikustera behartua izan zen. Bere aurrean hil zuten bere aliatu eta lagunak, emaztea eta bi semek, orden honetan. Ondoren mingaina moztu zioten. Aurreko egunetan torturatua izan zen matxinadako bere kideei buruz informazioa ateratzeko helburuarekin, ezer lortu ez zutelarik.
-Azkenik, bizirik zatikatzen saiatu ziren, horretarako bere gorputz-adar guztiak zaldietara lotu zituzten, baina zatitzea lortu ez zutenez azkenean burua moztu zioten, ondoren zatikatu zutelarik. Zientzilariek zatiketa modu hau aztertu zutenean, halako garaierako gizon bat ezin daitekeela modu hontan zatitu esan zuten, baina esku, beso, zango eta pelbisa dislokatuko zitzaizkiola. Zatiketa saiakera hortan ez bazuten hil, ia elbarriturik geratuko zen. Bere burua lantza baten jarri zuten erakusgai Cuzco eta Tintan, besoak Tungasuca eta Carabayan, eta zangoak Livitaca (gaur egungo Chumbivilcas probintzia) eta Santa Rosan (gaur egungo Melgar-Puno probintzia).
-Tupac Amaru II eta bere familiaren exekuzioa burutu arren, erregeodetzako gobernuak ez zuen matxinada geldiaraztea lortu, haren lehengusu zen Diego Cristobal Tupac Amaruk jarraitu bait zuen borrokarekin hau hedatuaz.
+{{DEFAULTSORT:Tupac Amaru II}}
 [[Kategoria:Perutarrak]]
 [[Kategoria:Peruko historia]]
-[[Kategoria:1738ko jaiotzak|R]]
+[[Kategoria:1738ko jaiotzak]]
-[[Kategoria:1781ko heriotzak|R]]
+[[Kategoria:1781eko heriotzak]]
 [[ca:Túpac Amaru II]]