Hegoafrika: berrikuspenen arteko aldeak

Hegoafrika
	Hego Afrikako ereserki nazionala
	Goiburua: Unity in Diversity (en)
; Flag of South Africa (en)	; coat of arms of South Africa (en)
Geografia
Hiriburua	Pretoria, Bloemfontein eta Lurmutur Hiria; 25°44′47″S 28°11′17″E
Azalera	1.221.037 km²
Punturik altuena	Mafadi (3.450 m)
Punturik sakonena	Indiako ozeanoa (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Namibia, Botswana, Lesotho, Zimbabwe, Eswatini eta Mozambike
Administrazioa
Gobernu-sistema	Demokrazia parlamentarioa
Hegoafrikako presidentea	Cyril Ramaphosa
Hegoafrikako presidentea	Cyril Ramaphosa
Legebiltzarra	Parliament of South Africa (en)
Epai autoritatea	Constitutional Court of South Africa (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Afrika Australaren Garapenerako Komunitatea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Afrikar Batasuna; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; BRICS; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Commonwealth; G20; Garapeneko Afrikako Bankua; Group on Earth Observations (en) ; International Civil Defence Organisation (en) ; Interpol; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Missile Technology Control Regime (en) ; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Nuclear Suppliers Group (en) ; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Southern African Customs Union (en) ; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO; United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en) ;
Demografia
Biztanleria	62.027.503 (2022); 1.884.525 (2021)
Dentsitatea	50,8 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles ; afrikaans ; hegoaldeko ndebelera ; pediera ; sothoera ; swaziera ; tsongera ; tswanera ; vendera ; xhosera ; zuluera ; South African Sign Language (en) ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, ingeles, afrikaans, ǀXam (en) , Gayle (en) , Oorlams (en) , Ronga (en) , Nǁng, Korana (en) , ǁXegwi (en) , South African Sign Language (en) , Vaal–Orange (en) , Fanagalo (en) , Xiri (en) , zuluera, xhosera, hegoaldeko ndebelera, vendera, pediera, tswanera, swaziera, sothoera, tsongera, Tsotsitaal (en) , Camtho (en) eta Seroa (en) ;
Emankortasun-tasa	2,363 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	1.815.742 (2005)
Bizi-itxaropena	62,774 (2016)
Giniren koefizientea	63,1 (2009)
Giza garapen indizea	0,713 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	349.419.343.614,09 $ (2017); 53.656.658.466,422 (2016)
BPG per capita	5.723,97 $ (2015)
BPG erosketa botere paritarioa	767.166.964.845 nazioarteko dolar (2017); 24.094.477.227 (2016)
BPG per capita EAPn	13.526,189 nazioarteko dolar (2017); 260,703 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	0,3 % (2016)
Inflazioa	6,7 % (2016); 1,4 (2015)
Historia
	Sorrera data: 1910eko maiatzaren 31
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+27
ISO 3166-1 alpha-2	ZA
ISO 3166-1 alpha-3	ZAF
Ordu eremua	ikusi UTC+02:00 ; : UTC+03:00 Eduardo Printzearen uharteak; : Africa/Johannesburg (en) ;
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.Europlug (en) , AC power plugs and sockets: British and related types (en) , BS 546 (en) eta IEC 60906-1 (en)
Internet domeinua	.za
	gov.za

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

12:20, 8 uztaila 2010ko berrikusketa

Artikulu hau herrialdeari buruzkoa da; kontzeptu geografikoari gaitzat duena beste hau da: «Hegoaldeko Afrika»

Hegoafrika^[1]^[2]^[3] Afrika hegoaldeko muturreko estatua da, Atlantiko eta Indiar ozeanoen artean kokatua. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbawe, Mozambike eta Swazilandia. Lesotho estatu txikia guztiz inguratzen du Hegoafrikak.

Hiru hiriburu ditu: Lurmutur Hiria (legegilea), Pretoria (administratiboa) eta Bloemfontein (judiziala). Hala ere, hiri handiena Johannesburg da.

Geografia

Hegoafrika 1.219.080 km² luze-zabal da eta, izenak berak dioen bezala, Afrika kontinentearen hego muturrean dago. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbawe, Mozambike, Swazilandia eta Lesotho, azkeneko hau guztiz inguratuz. Hegoaldean Itxaropen Onaren Lurmuturra dago, Indiako Ozeanoa eta Atlantikoa banatzen dituen lurmutur ezaguna, Lurmutur Hiriari izena ematen diona.

Duen eremu zabala dela-eta, muturreko klimak ditu: hegoaldean eta mendialdean klima epela (Mediterraneokoa bezalakoa), ipar-mendebaldean azpi-tropikala eta ekialdean erdi-lehorra. Batez besteko euri prezipitazioa 464 mm da.

Ibai nagusiak Atlantikora isurtzen den Orange eta Indikora isurtzen diren Vaal eta Limpopo dira.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Hegoafrikako historia»

Hego Afrikako historia anitza eta aberatsa da, Historiaurretik herri, kultura eta etnia ezberdinak bildu eta nahastu baitira. Boskimanoen kultura duela gutxienez 25.000 urte dago Hego Afrikan, eta bantuena duela 2 500.

Idatzitako historia europarren etorrerarekin hasi zen. Portugaldarrak joateko lehenengoak baziren ere, lurraldea ez zuten kolonizatu. Lehen kolonizatzaileak herbeheretarrak izan ziren, XVIII. mendearen bukaeratik aurrera britaniarren lehian. Azken urteotako historia apartheid izeneko erregimen baztertzaileak eta honen amaierak markatu zuten.

Hizkuntzak

Hegoafrikan hamaika hizkuntz ofizial daude: afrikaansa, ingelesa, ndebelera, Iparraldeko Sothoera, Hegoaldeko Sothoera, swaziera, tsongera, tswanera, vendera, xhosera eta zuluera. Kopuruaren aldetik, India baino ez du aurrean.

1996ko Errolda Nazionalaren arabera, ama-hizkuntza mintzatuenak zulu (9.2 milioi hiztun), xhosa (7.2 milioi) eta afrikaans (5.8 milioi) dira. Bigarren hizkuntza gisa, mintzatuenak ingelesa (2.2 milioi hiztun), afrikaansa (1.1 miloi) eta zulu (0.5 milioi).

Horretaz gain, ofizialak ez diren beste zortzi hizkuntza onartzen dira: fanagalo, khoe, lobedu, nama, ndebele, phuthi, san eta Hegoafrikako keinu hizkuntza. Hizkuntza horiek lurralde batzuetan egoera babestuagoa daukate, baina hiztun kopuru txikia dela eta, ez dute nazio osoko onarpenik jasotzen. San eta khoikhoi herrien hizkuntzak Namibia eta Botswana aldera hedatzen dira. Nolanahi ere, ehiztari-biltzaile herri hauen kultura eta hizkuntza, Afrikako beste herrien aldean hain desberdina, baztertuta egon dira oso, eta desagertzeko zorian daude.

Hegoafrikar txuri askok beste hizkuntza europarretan hitz egiten dute, portugesa (Angolako eta Mozanbikeko beltzek ere mintzatua), alemaniera edo greziera besteak beste. Bitartean, asiar eta indiar askok Hego Asiako hizkuntzetan hitz egiten dute: telugu, hindi, gujarati edo tamil.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Hegoafrikaren banaketa administratiboa» eta «Hegoafrikako probintziak»

Apartheida 1994an amaitzean, Hegoafrikako 4 probintziak eta 10 bantustan independenteak desagertu ziren, 9 probintzia berriak sortzeko:

Lurmutur Mendebaldea (Western Cape) : antzinako Lurmutur probintziaren hego-mendebaldea.
Lurmutur Iparraldea (Northern Cape) : antzinako Lurmutur probintziaren iparraldea
Lurmutur Ekialdea (Eastern Cape) : antzinako Transkei eta Ciskei bantustanak eta antzinako Lurmutur probintziaren hego-ekialdea, gehi Indiako Ozeanoko bi hegoafrikar uharteak (Marion eta Eduardo Printzearen uharteak).
KwaZulu-Natal : Natal eta Zululand.
Estatu Askea (Free State) : antzinako Orangeko Estatu Librea eta zenbait bantustan
Ipar-mendebaldea (North West) : antzinako Transvaal mendebaldea, Lurmutur probintziaren iparraldea eta Bophuthatswana bantustana.
Gauteng : antzinako Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging.
Mpumalanga : antzinako Transvaal ekialdea.
Limpopo : antzinako Transvaal iparraldea.

Txantiloi:Hego Afrikako lurralde banaketa

Hegoafrikar ezagunak

Henry Hare Dugmore (1810-1896), misiolaria eta xhosazko itzultzailea.
John Ronald Reuel Tolkien (1892-1973), idazlea.
Pieter Botha (1916-2006), apartheid sistemaren sustatzailea eta herrialdeko buruzagia izandakoa (1978-1989).
Nelson Mandela (1918-) politikaria, giza eskubideen aldeko ekintzailea eta herrialdeko presidentea izandakoa (1994-1999).
Desmond Tutu (1931-) apezpikua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
Miriam Makeba (1932-2008), abeslaria.
Frederik de Klerk (1936-) herrialdeko presidentea izandakoa (1989-1994).
John Maxwell Coetzee (1940-), idazlea.
Joseph Shabalala (1941-), musikaria.
Thabo Mbeki (1942-), herrialdeko presidentea izandakoa (1999-2008).
Mark Shuttleworth (1973-), informatikari eta enpresaburua.
Charlize Theron (1975-), aktorea.
Benny McCarthy (1977-), futbolaria

Erreferentziak

↑ 38. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).
↑ Terminologia Bankua. Euskalterm (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).
↑ Hegoafrika sarrera. Elhuyar Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Hegoafrika

Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
(Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
Hegoafrikari buruzko erreportajea Argia astekarian.

Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura

[1] 38. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).

[2] Terminologia Bankua. Euskalterm (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).

[3] Hegoafrika sarrera. Elhuyar Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).

[1]

[2]

[3]

@@ 117. lerroa: / 117. lerroa: @@
 * {{eu}} [http://www.jalgi.com/atlasa/estatuak.html Jalgi.com atlasa] datuak, mapak eta irudiak
 {{CIA|sf}}
+* [http://www.argia.com/argia-astekaria/2238/hegoafrika/osoa Hegoafrikari buruzko erreportajea Argia astekarian.]
 {{Afrikako herrialde eta lurralde aurkibidea}}

i e a Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Mendebaldeko Afrika	Benin \| Burkina Faso \| Cabo Verde \| Boli Kosta \| Gambia \| Ghana \| Ginea \| Ginea Bissau \| Liberia \| Mali \| Mauritania \| Niger \| Nigeria \| Senegal \| Sierra Leona \| Togo
Iparraldeko Afrika	Aljeria \| Egipto \| Hego Sudan \| Libia \| Maroko \| Sudan \| Tunisia \| Mendebaldeko Sahara
Erdialdeko Afrika	Angola \| Burundi \| Kamerun \| Afrika Erdiko Errepublika \| Txad \| Kongoko Errepublika Demokratikoa \| Kongoko Errepublika \| Ekuatore Ginea \| Gabon \| Ruanda \| Sao Tome eta Principe
Ekialdeko Afrika	Burundi \| Komoreak \| Djibuti \| Eritrea \| Etiopia \| Kenya \| Madagaskar \| Malawi \| Maurizio \| Mozambike \| Ruanda \| Seychelleak \| Somalia \| Tanzania \| Uganda \| Zambia \| Zimbabwe
Hegoaldeko Afrika	Botswana \| Lesotho \| Namibia \| Hego Afrika \| Swazilandia
Menpeko lurraldeak	Indiako Ozeanoko uharte sakabanatuak \| Mayotte \| Réunion (Frantzia) \| Pantelleria (Italia) \| Madeira (Portugal) \| Kanariar Uharteak \| Ceuta \| Melilla \| Espainiar subiranotasuneko lurrak (Espainia) \| Santa Helena, Ascension eta Tristan da Cunha (Err. Bat.) \| Sokotra (Yemen)
Eztabaidatuak	Saharako Arabiar Errepublika Demokratikoa