Zenote

Zenote sakratua Chichén Itzá hirian.

Zenote bat (gaztelaniatik cenote, eta hau maierazko dzonot edo ts'onot, "putzu") dolina mota bat da, harrizko ertz pikoak eta ur gezaz betea dagoena. Batez ere Yucatán penintsulan aurki daitezke, eta Karibeko uharte batzuetan ere bai.

Itxura biribilkarakoak, ingurune karstikoan sortzen dira. Hasieran, lur azpiko leize bat da, euri urak kareharrian eratua. Leizearen tamaina handitu ahala, lurrazaletik hurbildu eta sabaia erortzen da, kanpotik ikusgai bihurtuz. Gehien bat, itsas mailaren beheratzean sortu ziren, Pleistozenoko glaziazioen garaietan.

Espeleologoek aurkitu dutenez, Yucatán penintsulako zenote ugari elkarri lotuak daude, eta hauek itsasoarekin, lur azpiko ur sare konplexua sortuz.

Sailkapena

Hiru zenote mota daude:

• Irekia
• Erdiirekia
• Lurrazpikoa (leizea)

Sailkapen hau zenotearen adinarekin zerikusia du, zenote zaharrak guztiz irekiak baitaude eta gazteen sabai oraindik zutik baitiraute.

Zenoteak maia kulturan

Maiek azpimunduko jainkoekin harremanetan jartzeko bitartekotzat hartzen zituzten zenoteak, aho bat irudikatzen baitzuten. Ur gezako gordailutzat erabiltzeaz gain, gurtza lekutzat erabiltzen ziren, bertara eskaintzak eta giza sakrifizioak jaurtiz.

Iruditegia

• 
  Valladolideko zenotea
• 
  Chichén Itzáko zenote sakratua
• 
  Zenotea Quintana Roon
• 
  Murgila zenote batean

Ikus, gainera

• Chicxulub kraterra

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Zenote