Islam: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

23:37, 1 azaroa 2010ko berrikusketa

Ilargierdia eta berdea, Islamaren ikurrak

Islama (arabieraz لإسلام; al-'islām, "sumisioa") Muhammad profetak Arabian VII. mendean sortutako erlijioa da. Kronologikoki erlijio abrahamikoetan hirugarrena da, judaismo eta kristautasunaren ondotik, eta elementu asko jaso zituen aipatutako erlijioetatik.

Islamaren liburu sakratua Korana da (Alqur'an), horrek errezitazioa esan nahi du; bertan Muhammadek Jainkoarengandik jasotako errebelazioa azaltzen da. Hasieran, Profeta hil eta gero, errebelazioa ahoz aho igortzen zen idatzi gabe, eta hortik liburuaren izena.

Islama praktikatzen duen pertsonari musulman esaten zaio eta euren tenpluak meskitak dira.

Sinesmena

Hurrengoak dira Islamaren bost zutabeak:

Fede-aitorpena (shahadar): Allah da Jainko bakarra eta Muhammad da haren profeta

Otoitza (salat): egunean, bost aldiz otoitz egin behar dute Mekara begira, meskitatik muezinak dei egiten duenean. Ostirala da haien egun sakratua.

Limosnak ematea (zakat): txiroei lagundu behar diete guztiek. Ondarearen %2,5 behartsuei eman behar zaie.

Baraualdia (saum): Ramadan deiturikoa, 29 egunez, ez jan, ez edan, ez erre eta tratu sexualik ere ezin da eduki, eguzkia irteten denetik sartzen den arte. Amaieran, 3 jai egiten dira, behartsuei limosna emateko.

Erromesaldia (hajj): Mekara bizitzan behin joatea da, horretarako baliabideak izanez gero.

Hiri santuak

Hiri santuena Meka da, Saudi Arabian.

Historia

Islamaren hedatzea (632-750)

Muhammad profetaren heriotzaren ostean, islamaren buru edo kalifa Abu Bakr (632-634) bihurtu zen. Haren zuzendaritzapean Arabiar Penintsularen erdialdea musulmanen menpean geratu zen. Umar I.a bigarren kalifarekin (634-644), "fededunen burua" (amīr al-mu 'minīn) titulua hartuta, Siria, Jordania, Palestina eta Irak bereganatu zituzten islamdarrek 630. urterako. Egipto Utman hirugarren kalifak konkistatu zuen 645ean Bizantziar Inperiotik. Ali ondorengoarekin batera, lehendabiziko lau kalifa hauek islam garbiaren urrezko aroan gobernatu zuten buruak dira musulmanen ikuspuntutik.

Ali Muhammaden suhiaren agintaldia Utmanen heriotzaren gaineko zalantzekin hasi zen. Hori zela eta, borroka eta Lehen Gerra Zibil Islamdarra piztu ziren, Muawiya Siriako gobernadoreak bultzatuta. Kufa hirian otoitzen ari zela Ali hil zutenean, Muawiya I.ak boterea bereganatu, Omeiatar leinua sortu eta hiriburua Damaskon ezarri zuen. Aliren jarraitzaileak, azkenean, xii bilakatu ziren. Omeiarren urrezko aroa Abd al-Malik (685-705) kalifaren agintaldiarekin etorri zen. Izan ere, Erdialdeko Asia eta Iparraldeko Afrika azpiratzeaz gain, estatua arabiartu egin zuen, greziarren eta persiarren ordez, funtzionario arabiarrak jarri baitzituen.

Iberiar Penintsularen konkista 711n hasi zen, Guadaleteko batailan bisigodoak garaitzean. Hurrengo zortzi urteetan penintsula osoa bereganatu zuten, gehienetan tokian tokiko nobleziarekin izandako bake itunen bidez. Euskal Herrira ere iritsi ziren, Iruñean Gazteluko Plazako azken indusketek erakutsi duten moduan. Iparralderago ere joan ziren, harik eta Poitierseko guduan Karlos Martel frankoen buruzagiak garaitu zituen arte (732).

Konstantinopolis bera ere hartzen saiatu ziren (717). Porrot egindakoan, Omeiarren ospeak behera egin zuen. Azkenean, 750ean, Abasidar leinuak Omeiarrak boteretik kendu zituen eta hiriburua Bagdadera aldatu zuen. Ia-ia omeiarren klan osoa erail zuten, baina printze bat, Abd al-Rahman I.a, Iberiar Penintsulara heldu ahal izan zen, bizirik. Hor, Kordobako Emirerria sortu zuen (756), abasidarren inperiotik at. Musulmanen estatu batua bereizteko lehendabiziko pausoa izan zen hura, IX. mendean zehar desegin baitzen.

Politika

1956ko martxoaren 23an Pakistan munduko lehen islamiar errepublika bihurtu zen.

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura Txantiloi:NA lotura

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:IconeIslam.png|thumb|250px|Ilargierdia eta [[berde]]a, Islamaren ikurrak]]
-'''Islama''' ([[arabiera]]z لإسلام; ''al-'islām'', ''"sumisioa"'') [[Muhammad]] profetak [[Arabia]]n [[VII. mendea]]n sortutako [[erlijio]]a da. Kronologikoki [[erlijio]] abrahamikoetan hirugarrena da, [[judaismo]] eta [[kristautasuna]]ren ondotik, eta elementu asko jasoko ditu aipatutako erlijioetatik.
+'''Islama''' ([[arabiera]]z لإسلام; ''al-'islām'', ''"sumisioa"'') [[Muhammad]] profetak [[Arabia]]n [[VII. mendea]]n sortutako [[erlijio]]a da. Kronologikoki [[erlijio]] abrahamikoetan hirugarrena da, [[judaismo]] eta [[kristautasuna]]ren ondotik, eta elementu asko jaso zituen aipatutako erlijioetatik.
-Islamaren liburu sakratua [[Koran]]a da (''Alqur'an''), honek errezitazioa esan nahi du; bertan [[Muhammad]]ek [[Jainkoa]]rengandik jasotako errebelazioa azaltzen da. Hasieran, Profeta hil eta gero, errebelazioa ahoz-aho igortzen zen idatzi gabe, eta hortik liburuaren izena.
+Islamaren liburu sakratua [[Koran]]a da (''Alqur'an''), horrek errezitazioa esan nahi du; bertan [[Muhammad]]ek [[Jainkoa]]rengandik jasotako errebelazioa azaltzen da. Hasieran, Profeta hil eta gero, errebelazioa ahoz aho igortzen zen idatzi gabe, eta hortik liburuaren izena.
 Islama praktikatzen duen pertsonari [[musulman]] esaten zaio eta euren tenpluak [[meskita]]k dira.
@@ 10. lerroa: / 10. lerroa: @@
 Hurrengoak dira Islamaren bost zutabeak:
-* Fede-aitorpena (''shahadar''): ''Allah da Jainko bakarra eta Muhammad da bere profeta''
+* Fede-aitorpena (''shahadar''): ''Allah da Jainko bakarra eta Muhammad da haren profeta''
 * Otoitza (''salat''): egunean, bost aldiz otoitz egin behar dute [[Meka]]ra begira, [[meskita]]tik muezinak dei egiten duenean. Ostirala da haien egun sakratua.
-* Limosnak ematea (''zakat''): txiroei lagundu behar diete guztiek. Ondarearen %2,5 behartsuei eman bere errentarako.
+* Limosnak ematea (''zakat''): txiroei lagundu behar diete guztiek. Ondarearen %2,5 behartsuei eman behar zaie.
-* Baraualdia (''saum''): [[Ramadan]] deiturikoa, 29 egunez, ez jan, ez edan, ez erre eta tratu sexualik ez eduki, eguzkia irteten denetik sartzen den arte. Amaieran, 3 jai egin, behartsuei limosna emateko.
+* Baraualdia (''saum''): [[Ramadan]] deiturikoa, 29 egunez, ez jan, ez edan, ez erre eta tratu sexualik ere ezin da eduki, eguzkia irteten denetik sartzen den arte. Amaieran, 3 jai egiten dira, behartsuei limosna emateko.
-* Erromesaldia (''hajj''): [[Meka]]ra bizitzan behin joatea, hortarako baliabideak izanez gero.
+* Erromesaldia (''hajj''): [[Meka]]ra bizitzan behin joatea da, horretarako baliabideak izanez gero.
 === Hiri santuak ===
@@ 26. lerroa: / 26. lerroa: @@
 === Islamaren hedatzea (632-750) ===
 [[Fitxategi:Age-of-caliphs.png|thumb|right|250px|Musulmanen hedapena 632tik 750ra.]]
-[[Muhammad]] profetaren heriotzaren ostean, [[islam]]aren buru edo [[kalifa]] [[Abu Bakr]] ([[632]]-[[634]]) bihurtu zen. Haren zuzendaritzapean [[Arabiar Penintsula]]ren erdialdea musulmanen menpean geratu zen. [[Umar I.a]] bigarren kalifarekin ([[634]]-[[644]]), "fededunen burua" (amīr al-mu 'minīn) titulua hartuta, [[Siria]], [[Jordania]], [[Palestina]] eta [[Irak]] bereganatu zituzten islamdarrek 630eko urteetan. [[Egipto]] [[Utman]] hirugarren kalifak konkistatu zuen [[645]]ean [[Bizantziar Inperio]]tik. [[Ali]] ondorengoarekin batera, lehendabiziko lau kalifa hauek islam garbiaren urrezko aroan gobernatu zuten buruak dira musulmanen ikuspuntutik.
+[[Muhammad]] profetaren heriotzaren ostean, [[islam]]aren buru edo [[kalifa]] [[Abu Bakr]] ([[632]]-[[634]]) bihurtu zen. Haren zuzendaritzapean [[Arabiar Penintsula]]ren erdialdea musulmanen menpean geratu zen. [[Umar I.a]] bigarren kalifarekin ([[634]]-[[644]]), "fededunen burua" (amīr al-mu 'minīn) titulua hartuta, [[Siria]], [[Jordania]], [[Palestina]] eta [[Irak]] bereganatu zituzten islamdarrek 630. urterako. [[Egipto]] [[Utman]] hirugarren kalifak konkistatu zuen [[645]]ean [[Bizantziar Inperio]]tik. [[Ali]] ondorengoarekin batera, lehendabiziko lau kalifa hauek islam garbiaren urrezko aroan gobernatu zuten buruak dira musulmanen ikuspuntutik.
-Ali Muhammaden suhiaren agintaldia Utmanen heriotzaren gaineko zalantzekin hasi zen. Hori zela eta, borroka eta [[Lehen Gerra Zibil Islamdarra]] piztu ziren, Muawiya Siriako gobernadoreak bultzatuta. Kufa hirian otoitzen ari zela Ali hil zutenean, [[Muawiya I.a]]k boterea bereganatu zuen [[Omeiatar leinua]] sortuz eta hiriburua [[Damasko]]n ezarriz. Aliren jarraitzaileak, azkenean, [[xii]] bilakatu ziren. Omeiarren erpina [[Abd al-Malik]] ([[685]]-[[705]]) kalifaren agintaldiarekin etorri zen. Izan ere, [[Erdialdeko Asia]] eta [[Iparraldeko Afrika]] azpiratzeaz gain, estatua arabiartu zuen, greziarren eta pertsiarren ordez, funtzionario arabiarrak jarri baitzituen.
+Ali Muhammaden suhiaren agintaldia Utmanen heriotzaren gaineko zalantzekin hasi zen. Hori zela eta, borroka eta [[Lehen Gerra Zibil Islamdarra]] piztu ziren, Muawiya Siriako gobernadoreak bultzatuta. Kufa hirian otoitzen ari zela Ali hil zutenean, [[Muawiya I.a]]k boterea bereganatu, [[Omeiatar leinua]] sortu eta hiriburua [[Damasko]]n ezarri zuen. Aliren jarraitzaileak, azkenean, [[xii]] bilakatu ziren. Omeiarren urrezko aroa [[Abd al-Malik]] ([[685]]-[[705]]) kalifaren agintaldiarekin etorri zen. Izan ere, [[Erdialdeko Asia]] eta [[Iparraldeko Afrika]] azpiratzeaz gain, estatua arabiartu egin zuen, greziarren eta persiarren ordez, funtzionario arabiarrak jarri baitzituen.
 [[Iberiar Penintsula]]ren konkista [[711]]n hasi zen, [[Guadaleteko bataila]]n [[bisigodo]]ak garaitzean. Hurrengo zortzi urteetan penintsula osoa bereganatu zuten, gehienetan tokian tokiko nobleziarekin izandako bake itunen bidez. [[Euskal Herria|Euskal Herrira]] ere iritsi ziren, [[Iruñea]]n [[Gazteluko Plaza]]ko azken indusketek erakutsi duten moduan. Iparralderago ere joan ziren, harik eta [[Poitierseko gudua]]n [[Karlos Martel]] [[frankoak|frankoen]] buruzagiak garaitu zituen arte ([[732]]).
-[[Konstantinopolis]] bera ere hartzen saiatu ziren ([[717]]). Porrot egindakoan, Omeiarren ospeak behera egin zuen. Azkenean, [[750]]ean, [[Abasidar leinua]]k Omeiarrak boteretik kendu zituen, hiriburua [[Bagdad]]era mugituz. Ia-ia omeiarren klan osoa erahil zuten, baina printze bat, [[Abd al-Rahman I.a]], bizirik Iberiar Penintsulara heldu ahal izan zen. Hor, [[Kordobako Emirerria]] sortu zuen ([[756]]), abasidarren inperiotik at. Musulmanen estatu batua bereizteko lehendabiziko pausua izan zen hori, [[IX. mendea]]n zehar desegin baitzen.
+[[Konstantinopolis]] bera ere hartzen saiatu ziren ([[717]]). Porrot egindakoan, Omeiarren ospeak behera egin zuen. Azkenean, [[750]]ean, [[Abasidar leinua]]k Omeiarrak boteretik kendu zituen eta hiriburua [[Bagdad]]era aldatu zuen. Ia-ia omeiarren klan osoa erail zuten, baina printze bat, [[Abd al-Rahman I.a]],  Iberiar Penintsulara heldu ahal izan zen, bizirik. Hor, [[Kordobako Emirerria]] sortu zuen ([[756]]), abasidarren inperiotik at. Musulmanen estatu batua bereizteko lehendabiziko pausoa izan zen hura, [[IX. mendea]]n zehar desegin baitzen.
 == Politika ==