Bera

Bera
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Bortziriak
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Bera
Alkatea	Josu Iratzoki Agirre (EAE-ANV)
Posta kodea	31780
INE kodea	31250
Herritarra	beratar
Geografia
Koordenatuak	43°16′42″N 1°40′57″W
Azalera	35,6 km²
Garaiera	56 metro
Distantzia	68 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	3.792 (2023:  21)
1.906 (%50,3) (2019)  (%48,3) 1.830
Dentsitatea	106,52 biztanle/km²
Zahartzea	% 19,47
Ugalkortasuna	‰ 68,59
Ekonomia
Jarduera	% 84,12 (2011)
Desberdintasuna	% 5,72 (2011)
Langabezia	% 7,58 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 62,60 (2018:  %-8,38)
Datu gehigarriak
Sorrera	1402an eskubideak jaso
Webgunea	http://www.berakoudala.net/ www.berakoudala.net

Bera Nafarroako iparraldean dagoen udalerri euskalduna da, Bidasoa ibaiaren bazterrean, Lapurdi eta Gipuzkoarekin mugan. Bortziriko herri nagusia da, eta eskualdea osatzen du Arantza, Etxalar, Igantzi eta Lesakarekin batera.

Nafarroako hiriburua (Iruñea) 68 kilometrotara du.

Itsas mailatik 56 metroko garaieran dago, eta 35.6 kilometro koadroko hedadura du.

2009tik UEMAko mankomunitate euskalduneko partaidea da.

Mugakideak

Iparraldetik Biriatu, Azkaine eta Urruñarekin egiten du muga; Sararekin ekialdetik; hegoaldetik Etxalarrekin; eta mendebaldean ditu Lesaka eta Irun.

Toponimia

Euskaltzaindian herriaren izena dokumentazio zaharrean nola heldu den aztertu zuten. Jose Maria Jimeno Jurio aritu zen dokumentu zaharrak aztertzen eta honako adibide hauek aurkitu zituen:

• Bera (1366)
• Tierra de Bera (1565, 1566)
• Bera de la montaña de Navarra (1622)
• Bera del Reino de Navarra (1622)

Mugalarreak direla-eta, Sara eta Berako Udalen arteko gutunetan ere adibide hauek ageri dira:

• Bera (1827)
• Vera (1827)

Horrela, datu horiek ikusirik Euskaltzaindiak Bera izena erabiltzea proposatu zuen.

Vera de Bidasoa 1916ko uztailaren 27ko Errege Dekretuaren bidez ezarri zuten. Hala ere, udaleko akta liburuetan behin agertu zen 1918an eta 1924ra arte ez zen berriz agertu.

Berako Udalak izen ofizial gisa Bera erabiltzea erabaki zuen 1989an.

Bera izenaren esanahi etimologikoari dagokionez, bi eskola tradizional daude. Lehenengoak toponimo hori euskaratik datorrela erraten duena eta bigarrenak jatorri erromantzea duena.

Koldo Mitxelenaren arabera, Bera izena euskarazko behera edo behere hitzetatik etorriko zen. Izen honek euskal toponimo aunitz osatzen ditu. Bitxia bada ere Bera da Nafarroako udalerri baxuena; hau da, garaiera ttikiena duena. Baina kontuan izan behar da Nafarroa Garaiko edota Nafarroako Foru Erkidegoko mugak eta Nafarroak garai batean izan zituenak ez direla berdinak, asko aldatu direla. Erraterako, XIX. mende hasieran ondoko bi udalerri, Irun eta Hondarribia, Nafarroaren zati izan ziren hiru urtez.

Bertze eskola batek gaztelaniazko vera (ur-bazterra) hitzetik zetorrela uste du, preseski bere kokalekua aipatzen du. Bidasoa ibaiaren ur bazterretan. Joan Corominas filologoak uste zuen hau zela Bera izenaren jatorria. Gainera, uste zuen "Vera" izena zuten Espainiako herri guztiak ibai bazterretan kokatuak zeudela eta Erromatar hiriak izan zirela.

Julio Caro Baroja filologo eta antropologo ospetsuak Berako herriarekin lotura handia izan zuen eta toponimoa aztertzean zalantza zuen ea behere hitzatik zetorren herriaren izenaren jatorria; nolanahi ere, aukera hori ez zuen baztertzen. Caro Barojak bertze balizko jatorri bat eman zuen erratean Bera Erdi Aroan izen berezia zela, eta Erdi Aroko bertze euskal izen bat zegoela Beraxa, hainbat toponimotan agertzen zena (Barasoain, Beasain, Orexa).

Geografia

Klima

Klima atlantiarra da bertakoa: hezea, euri ugarirekin, tenperatura epelak urte sasoi guzietan, aldaera ttikiak dituela. Banaz bertzeko tenperatura 14-15 gradukoa da, prezipitazio handiekin, urtean 170 egunez egiten baitu euria (1.600 eta 1.800mm bitartean).

Beran, itsasoaren mailatik 50 metrora, Nafarroako gobernuaren jabetzakoa den estazio meteorologikoa dago.

Auzoak

Hauexek dira herriko hamar auzo nagusi, alfabetikoki ordenaturik:

1. Altzate.
2. Dornaku.
3. Garaitarreta.
4. Illekueta.
5. Kaule.
6. Suspela.
7. Suspelttiki.
8. Xantelerreka/Elzaurdia (Ibardin).
9. Zalain.
10. Zia.

Landaredia

Herriaren inguruko hariztiak aspaldi desagertu ziren, artzain, ikazkin eta zuhaitzen mozketengatik. XIX. mendearen amaieran, inguruko herri askotan bezala, Japoniatik ekarritako pinu lariziar (Pinus nigra) eta haritz amerikarrak birlandatu ziren. Birlandatutako basoen azalera 1.200 hektareakoa da gaur egun.

Larrun

Larrun mendiak Bera hegoaldean dauka, herria kaskora igotzeko abiapuntua izaki.

Historia

• 1402. Nafarroako errege Karlos III.a Leialak Lesaka eta Berako herritarrei hainbat pribilegio eman zizkien bere lurra gipuzkoarren eta lapurtarren aitzinean defenda zezaten.
• 1606. Lorenzo de Hualde Berako elizako erretore izendatu zuen Altzate eta Urtubiko jaunak. Pertsona hau Valle Alvarado inkisidorearen laguntzaile izateagatik nabarmendu zen. Sorginkeriagatik beratar aunitz salatu zituen, Logroñoko auzi inkisitorialak (1610) biltzen duen moduan.
• 1610. urte aldera, Baionatik artoa sartu zen, atlantiar ereduko nekazaritza sisteman oinarrizko landaketa izan dena.
• 1638. Saint-Simon dukearen tropek, Altzate eta Urtubiko jaunaren gidaritzapean, Bera erre zuten.
• 1793-1795. Konbentzio Gerra. Lehen aldian, 1794ko uztailera arte, Espainiako tropek okupatu zuten Bera. Bigarrenean, 1794ko uztaila bukaeratik aitzinera, frantsesek hartu zuten herria, eta bertan izan ziren guda bukatu arte, 1795eko ekainean.
• 1813-1814. 1813ko abuztuaren hasieran, tropa aliatuak, Wellington dukea buru zutela, Bortziriak, Urdazubi eta Donezteben finkatu ziren, Soult mariskal frantsesarenei jarraiki. 1813ko azarora arte egon ziren bertan, heriotze krisi nabarmena eraginez.
• 1830. Urriaren 20an, Espoz y Mina generalak Beran pasa zuen muga, konstituzio liberala absolutismoaren aitzinean aldarrikatzeko asmoarekin.
• 1838. Lehen Gerra Karlistan, apirilaren 4an, liberalek herria utzi zutenean Berako eliza erre zuten, kalte nabarmenak eraginez.
• 1872. Borboiko Karlos Beratik sartu zen, Amadeo Saboiakoaren aurkako gerra aldarrikatzeko. Bigarren Gerra Karlistan, Santa Kruz apaizak zenbait borrokaldi eragin zuen Beran.

Nafarroa Oinez

• 1983an Berak lehen aldiz burutu zuen Nafarroa Oinez besta.
• 1994an beratarrek bigarren aldiz prestatu zuten Nafarroa Oinez.
• 2006ko urriaren 15ean hirugarren aldiz antolatu zuten Nafarroa Oinez besta herrian.

Demografia

Berako biztanleria

1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2006
2.572	2.646	2.600	2.628	2.637	2.409	2.360	2.437	2.686	3.532	3.502	3.527	3.727

2008ko erroldaren arabera, 215 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %5,84 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Euskara

Sakontzeko, irakurri: «Iparraldeko goi nafarrera»

Kultura

Kultur elkarteak

• Gure Txokoa elkartea
• Uxua emakume taldea
• Ertz arte gunea
• Espidobaita elkartea
• Lamixine BAT
• Berako abesbatza
• Bidasoa Ikerketa Zentroa
• Antzerki eta Eskola
• Lagunak adinekoen elkartea
• Inti Kausay
• Uhartean Antzerki Eskola
• Kaxerna Gaztetxea

Musika taldeak

Musikaren esparruan tradizio luzeko herria izan da Bera. Herrian jaio edo bizitako musikarien artean aipatzekoak dira Isidoro Fagoaga (Bera, 1893 - Donostia, 1976) tenorea, Mikel Irazoki (M-ak, Bizkarhezurra, Miguel Bose...) eta Fernan Irazoki (M-ak, Fito y los Fitipaldis...) anaiak, Joseba Irazoki (Maixa ta Ixiar, Xabier Montoia band, Onddo, Do, On Benito...), Iñigo Telletxea eta Igor Telletxea (Xabier Montoia band, Anje Duhalde, Triki ta ke...) anaiak, Javier Perez de Azpeitia pianojolea, Petti bakarlaria, Xabier Erkizia (Gutariko bat, Voodoo Muzak, Café Teatro, Billy Bao...) soinu artista, Josu Goia kantaria, Beñardo Goietxe (Morau eta Agotak, Noise Hole, Mugaldekoak...), Mikel Etxegarai (Gutariko bat, Voodoo Muzak, Mengele Quartet, Bizarra..) eta beste asko.

Azken hamarkadaotan, "Onddo", "Borrokan", "Gutariko Bat", "Noise Hole", "On Benito" eta "Sexty Sexers" bezalako taldeak sortu dituzte herrian, pop eta rock esparruetan. Aipagarria da baita ere 2000. urtetik aitzinera urtero ospatzen den ERTZ jaialdia, Bertze Musikei eskainitako ekitaldia.

Politika

2007ko udal hauteskundeak

Berako alkatea Eusko Abertzale Ekintza alderdiko, Josu Iratzoki Agirre da 2007ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko hamaika zinegotzietatik lau lortu zituen, ezker abertzalearen zerrendak. Baliogabeko botoak 75 izan ziren (emandako guztien %3,82) eta 125 boto zuri izan ziren (botoen %6,63). Abstentzioa %34,72koa izan zen.

Berako Udala

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
EAE	596	4
EA	485	3
EAJ	366	2
Aralar	314	2

Udaletxea

Udaletxea 1774 eta 1776 urteen artean eraiki zen estilo barrokoan. Hiru zatitan banaturiko eraikin handi eta sendoa da. Beheko solairuan, sei arkudun ataria dago, alboetan harlanduen bidez estalduraraino iristen direnak. Eraikineko beste bi zatiek, simetria gordetzen dute eta margozturiko dinteldun hutsalez osaturik daude. Udala alkatea eta hamar zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Herriko Etxea Plaza, 1

Bestak eta ospakizunak

• Inauteriak: Hausterre asteazkenaren aitzineko egunetan ospatzen dira inauteriak:
  • Ortzegun gizena: Goizean haurrak ateratzen dira puska biltzea egitera zingar-arraultze eskean. Arratsaldean, aldiz, Inudeak eta artzaiak dantzatzen ibiltzen dira.
  • Larunbata: Kaldereroen konpartsa.
  • Igandea: Inudeak eta artzaiak konpartsa. Mutilak neskaz janzten dira, eta neskak mutilaz. Dantzariekin batera hainbat pertsonaia bitxi agertzen dira, musikariekin batera.
  • Astelehena: goizean Zingar-arraultze eskea egiten da baserrietan eta karriketan. Inauterietako egun handia.

• Besta Berri eguna: Gorpuzti egunez prozesioa egiten da. Txistulariek Alkate soinua jotzen dute, Berako doinua, besta honetarako bereziki egina. Prozesioaren ibilbidean maindire bat zabaltzen da bidearen erditik, eta honen bazterretan iratzea zabaltzen da. Paretetan, aldiz, loreak eta adaxkak paratzen dira. Herriko bandera dantzatzen da egun horretan.

• Ekobera: ekainean produktu ekologikoen azoka egiten da.

• Sanesteban bestak: herriko zaindariaren bestak abuztuaren 2tik 6ra arte izaten dira (abuztuaren 3a, Sanesteban eguna). Musika, dantzak, herri kirolak, kukaina eta mota guzietako ikuskizunak izaten dira. Zaindariaren egunean, San Estebanen ohoretan meza nagusia izaten da, eta ondotik Berako bordon dantza eta makil dantza dantzatzen da. Arratsaldean, berriz, Berako aurreskua.

• Lurraren Eguna: urriko 4. igandean, Gure Txokoa Elkarteak antolatua, eskulangileak, gasna eta sagardo lehiaketak, bertako produktuen erakusketa, musika, dantzariak eta abar biltzen dituen besta eguna.

• Olentzeroa: abenduaren 24an Olentzerori kantatzen zaio. Arratsaldean haurrak ateratzen dira Olentzero eta bertzelako eguberri-kantak abestuz. Ilunabarrean helduen txanda izaten da.

• Urtezaharra
  • Glin-glan: Urtezahar arratsaldean, haurrak auzoz auzo ibiltzen dira, etxeko atarietan Glin-glan, glin-glan, duenak ez duenari eman kantuarekin eskean. Fruitu lehorrak, goxokiak, frutak eta abar botatzen dira leihoetatik.
  • Diostesalbea: Urtezahar ilunabarrean kopla kantuan ibiltzen dira urte zaharra agurtuz, eta urte berria opatuz.

Ikastetxeak

• Udal Haur Eskola (0-3 urte)
• Ricardo Baroja eskola publikoa: Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza (3-12 urte)
• Labiaga ikastola: Haur Hezkuntza, Lehen Hezkuntza eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako lehen zikloa (3-14 urte)
• Jesusen Bihotza ikastetxea: Haur eta Lehen Hezkuntza (3-12 urte)
• Toki Ona institutua: Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza, Batxilergoa eta Heziketa Zikloak (12-18 urte)
• Uxane-Aspace helduentzako lanerako ikastegia

Kirola

Kirol instalazioak

• Toki Ona Udal Kiroldegia
• Udal Igerilekuak
• Matzada Futbol zelaia
• Eztegara Udal Pilotalekua
• Altzateko pilotalekua

Kirol elkarteak

• BYDH (Txirrindularitza)
• Toki Ona Bortziriak Saskibaloi elkartea
• Club Ciclista Beratarra
• Gure Txokoa KE
• ADO'S txirrindulari elkartea
• Bortziriak pilota elkartea
• Manttale mendi lasterketa taldea
• Larun eta Larunttiki mendi taldea
• Agerra mendi taldea
• Berako Kenpo Kai elkartea
• Ehiza eta arrantza elkartea

Kirol ekitaldiak

Urtean zehar hainbat kirol ekitaldi egiten dira; esater baterako:

• "La Miguel Indurain" zikloturista martxa (Club Ciclista Beratarra)
• Berako mendi maratoi erdia (Manttale Kirol Elkartea)
• Berako mendi itzulia (Agerra Mendi Taldea)
• Berako herri krosa (Ricardo Baroja Guraso Elkartea)
• Lizuniagako igoera (Gure Txokoa Elkartea)
• Txirrindularitza probak; adibidez, Jon Irazoki Memoriala (Gure Txokoa Elkartea)
• Bera Herriko ziklo krosa (Gure Txokoa Elkartea)
• Felix Errandonea memoriala (Gure Txokoa Elkartea)

Beratar ezagunak

• Pio Baroja (1872-1956), idazlea.
• Isidoro Fagoaga (1893-1976), tenorea.
• Genaro Zelaieta (1954-2008), Real Sociedadeko futbolaria.
• Inaxio Errandonea (1964-), pilotaria.
• Xabier Zubieta Erkizia (1973-2007), mendizalea.
• Luis Mari Pikabea Zubieta (1973-2007), mendizalea.
• Julen Zelaieta (1980-), bertsolaria (2008ko nafarroako txapelduna).
• Patxi Vila (1975-), txirrindularia.
• Jon Bru (1977-), txirrindularia.
• Petti (1974-), abeslaria.[1]

Kanpo loturak

• Berako Udalaren webgunea
• Bortzirietako Hiri Hondakinen Mankomunitatea
• Bortzirietako Euskara Mankomunitatea
• Irache Kontsumitzaileen Elkartea
• "Ttipi-ttapa" eskualdeko euskarazko hedabidea
• Xorroxin inguruneko irratia
• Toki Ona Institutua
• Berari buruzko informazioa Nafarroako Turismo webgunean.

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa