Sintaxi

Sintaxia (grezieratik συν- syn-, batera, eta τάξις táxis, antolaketa) edo joskera hizkuntzalaritzako atal bat da, esaldien egitura finkatzen dituzten arauak aztertzen dituena. Sintaxia arau horiek izendatzeko ere erabiltzen da, hizkuntzaren sintaxia esapidean adibidez.

Gramatika arduratzen da sintaxiaz.

Historia

Sintaxi da, perpausa osatzean, hitzen artean dauden harremanen zientzia. Apolonio Diskolok (II. mendea) eman zion izena, baina bere jatorria koka dezakegu subjektu eta predikatuaren arteko desberdintasunean (Aristotele) edo morfologia greziarrean, zeren hitzak perpausaren ataletan sailkatzeak eramaten gaitu funtzio sintaktikoak mugatzera. Horrela agertzen da bere jaiotzetik banatzeko logikako sintaxia eta analisi morfologikoko zailtasuna. Nahiz eta haien arteko mugak ezeztatu, haien arteko lotura izendatzeko morfosintaxi terminoa erabiltzen da.

Logikari dagokionez, esan behar da Erdi Aroan zehar, analisi sintaktikoari lotuta egon dela, XVII. mendeko Arrazionalismoarekin eta Grammaire générale et raisonée delakoarekin amaitzen duen tendentzia bat, Port-Royalekoa deitua (1660), konfiguratuz. Tendentzia hau konparatismoaren hasieran krisian hasten da, eta, nola gure egunetan oraindik mantentzen da eskolako gramatiketan, linguisten kezka desagertzen da, datuak batzearekin batera kezkatuta.

Aurkikuntza fonologikoaren zabalkuntza ez doa jarrera honen aurka eta hizkuntza familiarren ikasketak indartzen du. Ordea, irizpide metodikoak hartzen dira, enpirismo orokorra dela eta, zeren deskripzio sintaktikoa gutxitzen uzten du.

Hortik, fonologiak arnastuta, berehalako osagai difusioa sortzen da. Testu eta esaldien analisia egin behar da, mailaka, eta unitateei izena jarri behar zaie, esaldi edo perpausaren barruan betetzen duten paperaren arabera, honela, deskripzio fonematiko batera iritsi arte. Metodo hau hartu dute "gramatika sortzaile" bezala, hau da, hizkuntzaren ekoizpena arauen bidez.

Kanpo loturak

• Euskararen sintaxiarekin erlazionatutako arauak Euskaltzaindiaren web gunean