Zibilizazio: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-XIV. mendea +XIV. mendea)
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-XVII. mendea +XVII. mendea)
15. lerroa: 15. lerroa:
Orain dela 6.000 urte inguru lehenengo proto[[estatu]]ak sortu ziren [[Mesopotamia]]n, [[Antzinako Egipto]]n eta [[Indus haraneko Zibilizazioa|Indus haranean]]. Hauek defendatzeko [[militar]]rak sortu ziren eta horrekin batera [[gobernu]] [[burokrazia|burokratikoak]] eta administrazioa. Estatuen artean kooperazioa eta konpetentzia sortu zen [[gerra]]k sortuz. Orain dela 2000 eta 3000 urte artean [[Persia]]rrek, [[Txina]]tarrek eta [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] konkistaren bitartez inperio erraldoiak sortu zituzten, lehenengo [[inperio]]ak sortuz. [[Erlijio]] garrantzitsuak sortu ziren [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]], [[Judaismo]]a kasu eta [[Hinduismo]]a Hego [[Asia]]n.
Orain dela 6.000 urte inguru lehenengo proto[[estatu]]ak sortu ziren [[Mesopotamia]]n, [[Antzinako Egipto]]n eta [[Indus haraneko Zibilizazioa|Indus haranean]]. Hauek defendatzeko [[militar]]rak sortu ziren eta horrekin batera [[gobernu]] [[burokrazia|burokratikoak]] eta administrazioa. Estatuen artean kooperazioa eta konpetentzia sortu zen [[gerra]]k sortuz. Orain dela 2000 eta 3000 urte artean [[Persia]]rrek, [[Txina]]tarrek eta [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] konkistaren bitartez inperio erraldoiak sortu zituzten, lehenengo [[inperio]]ak sortuz. [[Erlijio]] garrantzitsuak sortu ziren [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]], [[Judaismo]]a kasu eta [[Hinduismo]]a Hego [[Asia]]n.


[[Erdi Aroa]]ren erdialdean ideia berri eta iraultzaileak sortu ziren. [[Txina]]n [[inprenta]] eta [[iparrorratz]]a asmatu zituzten eta [[Islamaren Urrezko Aroa]] izan zen zientzialari ugarirekin. Europan [[klasizismo|klasikoen]] berraurkikuntzak eta [[inprenta]]k [[Pizkundea]] sortu zituen [[XIV. mendea]]n. [[Amerika]]n [[inka]], [[maia]] eta [[azteka|aztekek]] zibilizazio handiak sortu zituzten. Hurrengo 500 urtetan [[inperialismo]]aren garapenak [[Amerika]], [[Asia]] eta [[Afrika]]ko leku ugari Europarren kontrolpean utzi zituzten, [[independentzia]]ren aldeko mugimenduak sortzen. [[Zientzia Iraultza]] [[XVII. mende]]an eta [[Industria Iraultza]] [[XVIII. mende|XVIII.]] eta [[XIX. mendea]]n [[garraiobide]] ugari sortu zituen, [[trenbide]]a eta [[auto]]a kasu. [[Energia]] lortzeko bideak ugaritu ziren, [[argindar]]ra eta [[ikatz]]a gisa. Gobernuetan ere berrikuntzak egon ziren, [[demokrazia parlamentario]]a eta [[Komunismo]]a bezala.
[[Erdi Aroa]]ren erdialdean ideia berri eta iraultzaileak sortu ziren. [[Txina]]n [[inprenta]] eta [[iparrorratz]]a asmatu zituzten eta [[Islamaren Urrezko Aroa]] izan zen zientzialari ugarirekin. Europan [[klasizismo|klasikoen]] berraurkikuntzak eta [[inprenta]]k [[Pizkundea]] sortu zituen [[XIV. mendea]]n. [[Amerika]]n [[inka]], [[maia]] eta [[azteka|aztekek]] zibilizazio handiak sortu zituzten. Hurrengo 500 urtetan [[inperialismo]]aren garapenak [[Amerika]], [[Asia]] eta [[Afrika]]ko leku ugari Europarren kontrolpean utzi zituzten, [[independentzia]]ren aldeko mugimenduak sortzen. [[Zientzia Iraultza]] [[XVII. mendea]]n eta [[Industria Iraultza]] [[XVIII. mende|XVIII.]] eta [[XIX. mendea]]n [[garraiobide]] ugari sortu zituen, [[trenbide]]a eta [[auto]]a kasu. [[Energia]] lortzeko bideak ugaritu ziren, [[argindar]]ra eta [[ikatz]]a gisa. Gobernuetan ere berrikuntzak egon ziren, [[demokrazia parlamentario]]a eta [[Komunismo]]a bezala.


Aldaketa horiek direla eta gizakiak geroz eta elkarlotuagoa eta [[globalizazioa|globalizatuagoa]] den mundu batean bizi dira. Gertakari honek zientzia, artea eta teknologiaren garapena baimentzen duen bitartean kulturen desgerpena, [[arma]] oso suntsikorrak eta [[kutsadura]] ere errazten du.
Aldaketa horiek direla eta gizakiak geroz eta elkarlotuagoa eta [[globalizazioa|globalizatuagoa]] den mundu batean bizi dira. Gertakari honek zientzia, artea eta teknologiaren garapena baimentzen duen bitartean kulturen desgerpena, [[arma]] oso suntsikorrak eta [[kutsadura]] ere errazten du.

18:43, 8 maiatza 2011ko berrikusketa

Zibilizazioa, eskuarki, gizarte konplexuei ematen zaien izena da. Gizarte horietan, nekazaritza intentsiboa, lan-banaketa konplexua eta hiriak osatzeko populazio aski daude.

Definizio txikienean, zibilizazioa gizarte konplexua da. Antropologistek hiru gizarte mota bereizten dituzte:

  • Gizataldeak: gizarte nomadak edo erdi-nomadak izaten dira, eta normalean elikadura ehizatik eta bilketatik lortzen dute. Erabakiak hartzerakoan, taldeko kide guztien artean berdintasuna nagusitzen da.
  • Tribuak: herri txikietako gizarteak izaten dira, nekazaritza eta abeltzaintza menperatzen dituztenak. Batzuetan buruzagiak agertzen dira, zeinek erabakitzeko prozesua zailago bilakatzen duen.
  • Zibilizazioa: nekazaritza eta abeltzaintzaz gain, merkataritza konplexuagoa daukate gizarte hauek, artisau espezializatuak baitaude. Nolanahi ere, hiriak dituzte ardatz zibilizazioek. Boterea beti elite batek dauka.

Historia

Nekazaritzaren asmakuntzak gizakiak sedentario bilakatu zituen eta herri eta hiriak sortzen hasi ziren.

Antropologo gehienen ustez Homo sapiens Afrikako sabanan sortu zen orain dela 200.000 urte Homo erectusen eboluzioaz. Orain dela 40.000 urtetik Eurasia eta Ozeanian bizi zen eta gutxienez 10.000 urte dira Amerikan bizi dena.[1] Eurasian bizi zen Homo neanderthalensisa eta Homo erectusa desplazatu zituzten.

Orain dela 10.000 urte arte gizaki guztiak ehiztari-biltzaileak ziren (gaur egun ere batzuk aurki daitezke). Normalean talde nomada txikietan bizi ziren. Neolitikoan nekazaritza sortu zen eta horrekin batera gehiegizko janariaren produkzioa. Gizakiak egonkortu ziren eta lehenego herriguneak sortu. Horrek animalien domestikazioa eta metalgintza ekarri zuen. Nekazaritzak komertzioa eta kooperazioa handiagotu zituen gizarte konplexuagoak sortzen. Herriak zibilizazio bilakatu ziren Ekialde Hurbilean, Mesopotamia inguruan.

Orain dela 6.000 urte inguru lehenengo protoestatuak sortu ziren Mesopotamian, Antzinako Egipton eta Indus haranean. Hauek defendatzeko militarrak sortu ziren eta horrekin batera gobernu burokratikoak eta administrazioa. Estatuen artean kooperazioa eta konpetentzia sortu zen gerrak sortuz. Orain dela 2000 eta 3000 urte artean Persiarrek, Txinatarrek eta Erromatarrek konkistaren bitartez inperio erraldoiak sortu zituzten, lehenengo inperioak sortuz. Erlijio garrantzitsuak sortu ziren Ekialde Hurbilean, Judaismoa kasu eta Hinduismoa Hego Asian.

Erdi Aroaren erdialdean ideia berri eta iraultzaileak sortu ziren. Txinan inprenta eta iparrorratza asmatu zituzten eta Islamaren Urrezko Aroa izan zen zientzialari ugarirekin. Europan klasikoen berraurkikuntzak eta inprentak Pizkundea sortu zituen XIV. mendean. Amerikan inka, maia eta aztekek zibilizazio handiak sortu zituzten. Hurrengo 500 urtetan inperialismoaren garapenak Amerika, Asia eta Afrikako leku ugari Europarren kontrolpean utzi zituzten, independentziaren aldeko mugimenduak sortzen. Zientzia Iraultza XVII. mendean eta Industria Iraultza XVIII. eta XIX. mendean garraiobide ugari sortu zituen, trenbidea eta autoa kasu. Energia lortzeko bideak ugaritu ziren, argindarra eta ikatza gisa. Gobernuetan ere berrikuntzak egon ziren, demokrazia parlamentarioa eta Komunismoa bezala.

Aldaketa horiek direla eta gizakiak geroz eta elkarlotuagoa eta globalizatuagoa den mundu batean bizi dira. Gertakari honek zientzia, artea eta teknologiaren garapena baimentzen duen bitartean kulturen desgerpena, arma oso suntsikorrak eta kutsadura ere errazten du.

Erreferentziak

  1. Templeton, Alan (2002). "Out of Africa again and again" Nature 416: 45 - 51.