Haiti: berrikuspenen arteko aldeak

Haiti
	La Dessalinienne
	Goiburua: Liberté, egalité, fraternité
; flag of Haiti (en)	; Coat of Arms of Haiti (en)
Geografia
Hiriburua	Port-au-Prince; 18°32′33″N 72°20′19″W
Azalera	27.750 km²
Punturik altuena	Pic la Selle (en) (2.674 m)
Punturik sakonena	Karibe itsasoa (0 m)
Kontinentea	Ipar Amerika
Mugakideak	Dominikar Errepublika, Ameriketako Estatu Batuak eta Turks eta Caicos uharteak
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika
Haitiko presidentea	Ariel Henry
Haitiko Lehen Ministroa	Claude Joseph (en)
Legebiltzarra	Haitiko Parlamentua
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak; Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean (en) ; Alliance of Small Island States (en) ; Ameriketako Estatuen Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Caribbean Development Bank (en) ; Caribbean Disaster Emergency Management Agency (en) ; Frankofonia; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; International Civil Defence Organisation (en) ; Interpol; Karibeko Komunitatea; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	10.981.229 (2017); 663.768 (2013)
Dentsitatea	395,72 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses ; Haitiko kreolera ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Haitian Vodoun Culture Language (en) , frantses eta Haitiko kreolera;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	3,033 (2014)
Derrigorrezko eskolaratzea	6-11
Bizi-itxaropena	63,33 (2016)
Giniren koefizientea	41,1 (2012)
Giza garapen indizea	0,535 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	8.408.150.517,9768 $ (2017); 437.501.386,74268 (2016)
BPG per capita	765 $ (2017); 31 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	19.972.602.022 nazioarteko dolar (2017); 599.849.208 (2016)
BPG per capita EAPn	1.818,795 nazioarteko dolar (2017); 32,849 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	1,4 % (2016)
Erreserbak	2.410.456.438 $ (2017); 236.230.046 (2016)
Inflazioa	12,5 % (2016); 1,2 (2015)
Historia
	Sorrera data: 1804ko urtarrilaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+509
ISO 3166-1 alpha-2	HT
ISO 3166-1 alpha-3	HTI
Ordu eremua	ikusi UTC−05:00 ; : America/Port-au-Prince (en) ;
Elektrizitatea	110 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) eta NEMA 5-15 (en)
Internet domeinua	.ht
	primature-haiti.net

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

01:10, 21 maiatza 2011ko berrikusketa

Haiti Karibe itsasoan kokatutako estatua da, Hispaniola uhartearen mendebaldeko herenak eta beste hainbat uharte txikik osatua (La Gonâve, La Tortue, Les Cayemites, Île à Vache, La Grande Caye eta Navasse). Dominikar Errepublikarekin bat Hispaniola uhartea osatzen du. Frantziaren kolonia izandakoa, Ameriketan independentzia lortu zuen bigarren estatua da (AEBen ostean), 1802an lortu ere. Haren antzinatasuna gorabehera, Ameriketako estaturik pobreena da.

Hiriburua Port-au-Prince da.

Izena

Tainoen hizkuntzan Ayiti hitzak Mendi garaietako lurraldea^[1] edo Mendia itsasoan^[2] esan nahi zuen.

Frantziarrek Hispaniola uhartea okupatu zutenean, espainiarrek erabiltzen zuten izena, Santo Domingo, frantsestu eta Saint-Domingue izena eman zioten. 1630 eta 1664 artean izena ez zen ofiziala izan, Colbertek colonie de Saint-Domingue Mendebaldeko Indietako Konpainiari atxiki zion arte. Saint-Domingue izena berretsia izan zen Ryswickeko itunean (1697) eta Basileakoan (1795), Hispaniolako mendebaldea izendatzeko. Garai hartan, "Antilletako perla" (La perle des Antilles) ezizena ere bazuen.

1804ko urtarrilaren 1ean, herrialdearen independentzia aldarrikatuaz bat, Jean-Jacques Dessalinesek jatorrizko izen tainoa eman zion: Haïti-Bohio-Quisqueya. Kreoleraz Ayiti izena du.

Geografia

Haitiren gehiengoak Hispaniola uhartearen mendebaldeko herena hartzen du, Dominikar Errepublikarekin mugan, Karibe itsasoaren eta Atlantikoaren artean. Luze-zabaleran 27.750 km² ditu, zeinetatik 27.560 km² lurra den eta 190 km² ura. Herrialdearen kosta 1.771 km luze da. Uharte nagusiaz gain, beste hainbat uharte txikiagok osatzen dute Haiti, hala nola, La Gonâve, La Tortue, Les Cayemites, Île à Vache, La Grande Caye eta La Navasse.

Uharte nagusia oso menditsua da, deforestazioak soildua, higadura handikoa. Kostaldean ordoki txikiak daude eta erdigunean goi ordoki bat. Mendi garaiena Chaine de la Selle da (2.680 m) eta aintzira handiena Etang Saumâtre, hegoaldean dagoen ur gaziko lakua. Ibai nagusia Artibonite da.

Hiri populatuena Port-au-Prince hiriburua da, 2 milioi biztanlerekin, eta bigarrena Cap-Haïtien, 800.000 biztanlerekin.

Klima

Bertako klima tropikala da. Euri urtaroak apiriletik ekainera eta urritik azarora dira. Urakan garaia ekainetik azarora izaten da.

Haitik eurite eta urakan ugari jasaten ditu. Jeanne urakanak, 2004koak, 1.160 hildako eta 1.250 desagertu eragin zituen. Ekaitz horren eraginak biztanleen bizimodu zaila okertu egin zuen: 170.000 pertsona inguruk ura eta elikagai falta zuten eta banana landaketa ugari deuseztu ziren.

Banaketa administratiboa

Haiti 10 departamendutan banatua dago. Hauek 41 barrutitan eta 133 udalerritan azpibanatzen dira. Hauek dira departamenduak:

Politika

Haiti errepublika presidentzialista da, zuzenean aukeratutako lehendakariarekin. Bozkatzeko eskubidea herritar guztiek daukate, 18 urtetik aurrera. Konstituzioa 1987an onartu zen, Frantziakoan eta Estatu Batuetakoan oinarritua. Urte batzuz egonean izan ondoren, 1994an berrezari zen guztiz.

Botere legegilea bi ganberatan gauzatzen da: Senatua eta Diputatuen Ganbera. Betearazlearen burua errepublikako lehendakaria da, egun René Garcia Préval, Jean-Bertrand Aristide aurreko lehendakariaren aldekoa. Gobernuburua Jean-Max Bellerive lehen ministroa da.

Lehendakariak ezin du lehen ministroa kaleratu, baina Senatuaren bozketa baten ostean egin daiteke, emaitza baiezkoa bada^[3].

Haitiar ezagunak

François Duvalier (1907–1971), diktadorea.
Félix Morisseau-Leroy (1912-1998), idazlea eta kreoleraren sustatzailea.
Jean-Bertrand Aristide (1953-), presidentea.
Wyclef Jean (1971-), abeslaria.

Erreferentziak

↑ Santo Domingo, haiti eta Hispaniola artikuluak in Dictionnaire universel d'histoire et de géographie (Marie-Nicolas Bouillet, 1878) eskuragai gallica gunean
↑ Izen berezien Petit Robert (2007).
↑ Le nouvelliste Haïti, 2009-10-25.

Ikus, gainera

2010eko Haitiko lurrikara

Kanpo loturak

Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
(Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika eta Karibea	Estatu burujabeak: Ameriketako Estatu Batuak • Antigua eta Barbuda • Bahamak • Barbados • Belize • Costa Rica • Kuba • Dominika • Dominikar Errepublika • El Salvador • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Mexiko • Nikaragua • Panama • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Trinidad eta Tobago Dependentziak: Groenlandia (Danimarka) • Guadalupe ∙ Martinika ∙ Saint Barthelemy ∙ Saint Martin ∙ Saint Pierre eta Mikelune (Frantzia) • Aruba · Holandarren Antillak (Herbehereak) • Aingira · Bermuda · Birjina uharte britainiarrak · Kaiman uharteak · Montserrat · Turkak eta Caicoak (Erresuma Batua) • Puerto Rico · Birjina Uharte Estatubatuarrak (Ameriketako Estatu Batuak)	Hego Amerika	Estatu burujabeak: Argentina • Bolivia • Brasil • Txile • Kolonbia • Ekuador • Guyana • Paraguai • Peru • Surinam • Uruguai • Venezuela Dependentziak: Guyana Frantsesa (Frantzia) • Falklandak (Erresuma Batua)

Txantiloi:NA lotura

[1] Santo Domingo, haiti eta Hispaniola artikuluak in Dictionnaire universel d'histoire et de géographie (Marie-Nicolas Bouillet, 1878) eskuragai gallica gunean

[PetitRobert-2] Izen berezien Petit Robert (2007).

[3] Le nouvelliste Haïti, 2009-10-25.

[1]

[2]

[3]

@@ 15. lerroa: / 15. lerroa: @@
 | gobernu_mota = [[Errepublika]]
 | tituluak = Presidentea<br />Lehen Ministroa
-| izenak = [[René Préval]]<br />[[Jean-Max Bellerive]]
+| izenak = [[Michel Martelly]]<br />[[Jean-Max Bellerive]]
 | subiranotasun_mota = Independentzia
 | subiranotasunaren_gertaerak = - Aldarrikatua<br />- Onartua