Erg (basamortua): berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

00:31, 11 uztaila 2011ko berrikusketa

Erga basamortu bateko lurralde hareatsua da. Arabierazko `arq (عرق, "duna-zelaia") hitzetik dator, Sahara basamortuko toki horiek izendatzeko erabiltzen dena. Hamada edo basamortu harritsuaren aurkakoa da.

Saharako mendiguneetan urtaro euritsuan erortzen diren euriek potentzia handiko uharrak eratzen dituzte, mazeletatik materialak erauzi eta lautadara eramaten dituztenak, sakonune endorreikoetan galdu aurretik. Han, milaka urtetan zehar, haizearen eta uraren arteko ekintza bateratuak higakin hauek eraldatzen ditu. Modu horretan bi egitura ezberdin sortuko dira: erga, hareazkoa, eta rega, haizeak daraman hareak leundutako harriek eratzen duten harkadia.

Harea harkaitzen meteorizazioaren emaitza da, harriak zatikatuak izaten baitira oso tamaina txikikoak izateraino. Basamortuetan meteorizazioa mekanikoa izaten da: egunaren eta gauaren artean oso aldaketa termiko handiak izaten dira (egunez bero handia eta gauez hotza) eta horrek materialen dilatazioa eta uzkurketa eragiten du. Ziklo hauen ondorioz, harriak zartatu eta puskakatu egiten dira^[1]. Ondoren, haizeak harea altxatu eta harkaitzen aurka talka eginarazten dio, pixkanaka partikula berriak erauziz, urratzea deritzon prozesu batean. Haizeak harea distantzia handitara eraman dezake eta leku horietan metatu, dunak sortuz. Dunak ergaren ezaugarri bereizgarriak dira.

Ergak bi hemisferioetako 20 eta 40 paraleloen artean daude. Erg aktiboak urtean, batezbeste, 150 mm euri baino gehiago jasotzen ez duten lurraldeetara mugatzen dira. Handienak, Iparraldeko eta Hegoaldeko Afrikan, Mendebaldeko eta Erdialdeko Asian eta Australia erdialdean daude. Hegoamerikan, Peruko kostaldera eta Argentinako iparmendebaldera mugatzen dira. Iparramerikan Altarreko Basamortu Handia besterik ez dago, Mexikoko Sonorako basamortuan, iparralderantz Arizonako Yumako basamorturaino eta Kaliforniako hegoekialdeko Algodones Dunes-eraino hedatzen dena. Nebraskako Hareazko Muinoak, landaretzak finkatutako erg bat dira.

Erreferentziak

↑ [1] Euskadi.net: Geosferaren dinamika

[1] [1] Euskadi.net: Geosferaren dinamika

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 [[Fitxategi:Morocco_Africa_Flickr_Rosino_December_2005_84514010.jpg|thumb|Erg bateko dunak, [[Maroko]]n.]]
-'''Erg'''a, [[basamortu]] bateko lurralde [[harea]]tsua da. [[Arabiera]]zko erg (عرق) hitzetik dator, [[Sahara]] basamortuko toki horiek definitzeko erabiltzen dena. [[Hamada]] edo basamortu harritsuaren aurkakoa da.
+'''Erga''' [[basamortu]] bateko lurralde [[harea]]tsua da. [[Arabiera]]zko `arq (عرق, "''duna-zelaia''") hitzetik dator, [[Sahara]] basamortuko toki horiek izendatzeko erabiltzen dena. [[Hamada]] edo basamortu harritsuaren aurkakoa da.
-Saharako [[mendigune]]etan urtaro euritsuan erortzen diren euriek potentzia handiko uharrak eratzen dituzte, mazeletatik materialak erauzi eta lautadara eramaten dituztenak, [[arro endorreiko]]etan galdu aurretik. Han, milaka urtetan zehar, [[higakin]] hauek antzaldatzen dituen haize eta uraren arteko ekintza bateratua gertatzen da. Modu horretan bi eraketa ezberdin sortuko dira: ''erg''a, hareazkoa, eta ''reg''a, haizeak daraman hareak leundutako harriek eratzen duten harkadia.
+Saharako [[mendigune]]etan urtaro euritsuan erortzen diren euriek potentzia handiko uharrak eratzen dituzte, mazeletatik materialak erauzi eta lautadara eramaten dituztenak, [[sakonune endorreiko]]etan galdu aurretik. Han, milaka urtetan zehar, haizearen eta uraren arteko ekintza bateratuak [[higakin]] hauek eraldatzen ditu. Modu horretan bi egitura ezberdin sortuko dira: ''erg''a, hareazkoa, eta ''reg''a, haizeak daraman hareak leundutako harriek eratzen duten harkadia.
-[[Harea]] hau, harkaitzen [[meteorizazio]]aren ondorioa da, zatituak izaten baitira oso tamaina txikikoak izateraino. Basamortuetan meteorizazioa mota mekanikokoa da. Tenperatura kontraste zakarrek materialak uzkurtu eta dilatatzera behartzen dituzte eta hauek zatitu egiten dira. Ondoren, haizeak harea altxatu egiten du eta harkaitzekin talka eginarazi, pixkanaka partikula berriak erauziz, [[abrasio]] deritzon prozesu batean. Haizeak harea distantzia handitara eraman dezake, eta metaketak sortu. [[Duna]]k, harea metaketak dira, eta ergaren eraketa ezaugarri bat da.
+[[Harea]] harkaitzen [[meteorizazio]]aren emaitza da, harriak zatikatuak izaten baitira oso tamaina txikikoak izateraino. Basamortuetan meteorizazioa mekanikoa izaten da: egunaren eta gauaren artean oso aldaketa termiko handiak izaten dira (egunez bero handia eta gauez hotza) eta horrek materialen dilatazioa eta uzkurketa eragiten du. Ziklo hauen ondorioz, harriak zartatu eta puskakatu egiten dira<ref>[http://www.euskadi.net/r33-2732/es/contenidos/informacion/publicaciones/eu_989/adjuntos/04UD.pdf] Euskadi.net: Geosferaren
+dinamika</ref>. Ondoren, haizeak harea altxatu eta harkaitzen aurka talka eginarazten dio, pixkanaka partikula berriak erauziz, [[urratze]]a deritzon prozesu batean. Haizeak harea distantzia handitara eraman dezake eta leku horietan metatu, [[duna]]k sortuz. Dunak ergaren ezaugarri bereizgarriak dira.
-Ergak, bi hemisferioetako 20 eta 40 paraleloen artean daude. Erg aktiboak, urtean, bataz beste, 150 mm euri baino gehiago jasotzen ez dituzten lurraldeetara mugatzen dira. Handienak, [[Afrika]] iparraldean eta hegoaldean, [[Asia]]ko mendebalde eta erdialdean eta [[Australia]] erdialdean daude. [[Hegoamerika]]n, [[Peru]]ko kostaldera eta [[Argentina]]ko iparmendebaldera mugatzen dira. [[Iparramerika]]n, [[Altarreko Basamortu Handia]] bakarrik dago, [[Mexiko]]ko [[Sonorako basamortua]]n, iparralderantz hedatzen dena, [[Arizona]]ko [[Yumako basamortua|Yumako basamorturaino]], eta [[Kalifornia]]ko hegoekialdeko Algodones Dunes. [[Nebraska]]ko Hareazko Muinoak, landaretzak finkotutako erg bat dira.
+Ergak bi hemisferioetako 20 eta 40 paraleloen artean daude. Erg aktiboak urtean, batezbeste, 150 mm euri baino gehiago jasotzen ez duten lurraldeetara mugatzen dira. Handienak, [[Iparraldeko Afrika|Iparraldeko]] eta [[Hegoaldeko Afrika]]n, Mendebaldeko eta [[Erdialdeko Asia|Erdialdeko]] [[Asia]]n eta [[Australia]] erdialdean daude. [[Hegoamerika]]n, [[Peru]]ko kostaldera eta [[Argentina]]ko iparmendebaldera mugatzen dira. [[Iparramerika]]n [[Altarreko Basamortu Handia]] besterik ez dago, [[Mexiko]]ko [[Sonorako basamortua]]n, iparralderantz  [[Arizona]]ko [[Yumako basamortua|Yumako basamorturaino]] eta [[Kalifornia]]ko hegoekialdeko [[Algodones Dunes]]-eraino hedatzen dena. [[Nebraska]]ko Hareazko Muinoak, landaretzak finkatutako erg bat dira.
+== Erreferentziak ==
-[[Kategoria:Basamortuak]]
+<references/>
+[[Kategoria:Forma geografikoak]]
+[[Kategoria:Basamortuak]]
+[[Kategoria:Arabiar jatorriko hitzak]]
 [[bg:Ерг (земна форма)]]