Joanes Etxeberri: berrikuspenen arteko aldeak
Artikulua Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko proiektuaren barruan aldatuko den abisua jartzea |
No edit summary |
||
| 24. lerroa: | 24. lerroa: | ||
{{DEFAULTSORT:Etxeberri, Joanes}} |
{{DEFAULTSORT:Etxeberri, Joanes}} |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Joanes Etxeberri]] |
||
[[Kategoria:Euskal Herriko medikuak]] |
|||
[[Kategoria:1668ko jaiotzak]] |
|||
[[Kategoria:1749ko heriotzak]] |
|||
[[ca:Joanes Etxeberri de Sara]] |
[[ca:Joanes Etxeberri de Sara]] |
||
21:43, 5 urria 2011ko berrikusketa
 |
Artikulu honetako edukia Lur entziklopedietatik hartuko den edukiarekin osatuko da. Ohar hau kendu arte ediziorik ez egitea gomendatzen da. Izan ere, ohar hau jarri aurreko bertsioaren gainean osatuko da artikuluaren edukia, eta, beraz, baliteke ondoren gehituriko edukia galtzea. Informazio gehiago, Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiaren orrian. |
Joanes Etxeberri (Sara, Lapurdi, 1668 - Azkoitia, Gipuzkoa, 1749) euskal idazlea izan zen[1].
Biografia
Etxeberrik lehenengo ikasketak Pauen jesuitekin egin zituen, jarraian Okzitaniako Tolosako Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. Medikuntzatik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari Saran ekin zion, momentu eta hartan bertan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zelarik. Hamaika seme-alabak izan zituzten eta haien artean Agustin, Mutrikuko mediku izanen zena, da aipagarriena. Gerora Hego Euskal Herrira joan zen, 1713ko abenduaren 11n Berako udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, 1716an berretsiko zuena. Baztango Elizondon ere lan egin omen zuen denbora batean baina betez ere Beran bizitu izan zen 1722ra arte. Urte hartan Hondarribiara joan zen horrezkero zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak, Etxeberri Hondarribitik aldegitera eraman zuen. 1725eko urrirako Azkoitiako mediku agertzen zitzaigun, bezeroen artean Loiolako josulagunak zeuzkan, haien artean Kardaberaz edota Larramendi zituelarik. Azkoitian jarraitu zuen medikulanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, 1749ko lehenengo erdialdean 81 urterekin zendu zelarik[2]. Euskaltzalea handia zen eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. Sarako erretorea buruzagi eta aitzindaritzat zeukan eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak euskararen ingurukoak izan ziren, bere garaian erlijiosoa ez zen idazle bakanetakoa, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra.
Lanak
Funtsean hiru lan idatzi zituen euskeraz:
- Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna[3](1718) Lapurtarren Biltzarrari egindako gutuna da. Bertan euskaraz, euskara Lapurdiko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako gramatika lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu.
- Escuararen hatsapenac[4]: saiakera elebiduna, euskaraz eta latinez idatzitako euskararen apologia-lana, Urkixok Zarauzko frantziskotarren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamena sutsua dugu eta Hegoaldeko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua.
- Euscal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco. Garai hartan kultur-hizkuntza latina zen oraindik. Horregatik euskaldunak, gaztelerazko edo frantsesezko ikasbideetara jo behar izaten zuten latinaz jabetzeko.
Bizi izan artean, lehenengo liburuxka bakarrik kaleratu zuen. Bigarrena eta hirugarrena ez ziren XX. menderarte kaleratu, nahiz eta Etxeberrik saiakerak egin hauek argitaratzeko. Haietako batzuk frantziskotarren Zarauzko komentuan egon ziren "galdurik".
Bazen laugarren obra bat ere; Hiztegia, euskaraz, latinez, frantsesez eta gazteleraz atondua. Larramendik ezagutu eta erabili zuen, baina badirudi betiko galdu zela.