Frantzia: berrikuspenen arteko aldeak

Frantzia
	Marseillesa
	Goiburua: Liberté, egalité, fraternité
; Frantziako bandera	; Frantziako armarria
Geografia
Hiriburua	Paris; 48°51′24″N 2°21′8″E
Azalera	643.801 km²; Ura %0,3
Punturik altuena	Mont Blanc (4.808,72 m)
Punturik sakonena	Lavalduc urmaela (−10 m)
Kontinentea	Europa, Afrika, Amerika, Ozeania eta Antartika
Mugakideak	Espainia, Andorra, Belgika, Luxenburgo, Alemania, Suitza, Italia, Monako, Brasil, Surinam eta Herbehereetako Erresuma
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika
Frantziako Errepublikako presidentea	Emmanuel Macron
Frantziako lehen ministroa	Gabriel Attal
Legebiltzarra	Frantziako Parlamentua
Epai autoritatea	Frantziako Kasazio Auzitegia, Estatu Kontseilua, Kontuen Auzitegia, Kontseilu Konstituzionala eta Errepublikako Justizia Gortea
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Asia Hego Ekialdeko Tratatuaren Erakundea; Australia Group (en) ; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; CERN; Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea; Energiaren Nazioarteko Erakundea; Eurocontrol (en) ; Europako Ekonomia Erkidegoa; Europako Espazio Agentzia; Europako Kontseilua; Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea; Europar Batasuna; European Air Transport Command (en) ; European Payments Union (en) ; Frankofonia; G20; G8; Garapeneko Afrikako Bankua; Garapeneko Asiako Bankua; Group on Earth Observations (en) ; Hegoaldeko Behatoki Europarra; Ikatz eta Altzairuaren Europako Erkidegoa; International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) ; International Civil Defence Organisation (en) ; Interpol; Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea; Itun Antartikoa; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Missile Technology Control Regime (en) ; Movement Coordination Centre Europe (en) ; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Nazioen Liga; Nuclear Suppliers Group (en) ; Open Government Partnership (en) ; Organisation for Joint Armament Cooperation (en) ; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Schengen eremua; Task Force for International Cooperation on Holocaust Education, Remembrance, and Research (en) ; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; Treaty on Open Skies (en) ; UNESCO; Visa Waiver Program (en) ; states with nuclear weapons (en) ;
Demografia
Biztanleria	67.749.632 (2021); 0 (2021)
Dentsitatea	105,23 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Standard French (en) , euskara, okzitaniera, katalan, bretainiera eta Alsaziera;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18; genero guztiak: 0; gizonezko: 18; emakumezko: 15
Emankortasun-tasa	1,99 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	29.418 (2014)
Derrigorrezko eskolaratzea	6-16
Bizi-itxaropena	82,27317 (2015)
Giniren koefizientea	33,1 (2012)
Giza garapen indizea	0,903 (2021)
Ekonomia
Moneta	Euro (€)
BPG nominala	2.582.501.307.216,4 $ (2017); 117.367.009.777,51 (2016)
BPG per capita	38.484 $ (2017); 1.614 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	2.954.850.214.163 nazioarteko dolar (2017); 150.575.918.325 (2016)
BPG per capita EAPn	44.032,898 nazioarteko dolar (2017); 2.090,271 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	1,2 % (2016)
Erreserbak	156.322.431.109 $ (2017); 10.456.382.395 (2016)
Inflazioa	0,7 % (2016); 0 (2016)
Historia
843	Verdungo Hitzarmena
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+33
ISO 3166-1 alpha-2	FR
ISO 3166-1 alpha-3	FRA
Ordu eremua	ikusi UTC−03:00 Guyana Frantsesa; : UTC+04:00 Réunion; : UTC+03:00 Mayotte; : UTC−10:00 Polinesia Frantsesa; : UTC+12:00 Wallis eta Futuna; : Europa Erdialdeko Ordua ; : Europe/Paris (en) Metropolitar Frantzia; : UTC+11:00 Kaledonia Berria; Udako ordutegi: Europa Erdialdeko Udako Ordua ; Udako ordutegi: UTC−02:00 Saint-Pierre eta Mikelune; Udako ordutegi: UTC−03:00 Guadalupe, Martinika; Udako ordutegi: UTC+02:00 Metropolitar Frantzia; ordutegi estandarra: UTC+01:00 Metropolitar Frantzia; ordutegi estandarra: UTC−04:00 Guadalupe, Martinika; ordutegi estandarra: UTC−03:00 Saint-Pierre eta Mikelune;
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.; 400 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Type E (en)
Internet domeinua	.fr, Point BZH, .re, .wf, .yt, .pm, .paris eta .alsace (en)
	service-public.fr

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

09:04, 19 abendua 2011ko berrikusketa

Frantziako Errepublika Europako Batasunaren estatu bat da. Bere mugak hauek dira: mendebalderantz ozeano Atlantikoa , iparralderantz Mantxako kanala, Belgika, Luxenburgo, Alemania, Suitza eta Italia ekialderantz, eta Espainia, Andorra, Monako eta Mediterraneoa hegoaldean.

Paris da herrialdeko hiriburua.

Geografia

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako geografia»

Metropolitar Frantzia Europako mendebaldean dago. Frantziako estatuaren zati dira, halaber, Europatik kanpo diren hainbat lurralde: Ipar Amerikan, Antilletan, Hego Amerikan, Ozeano Indikoan, Ozeano Bareko hego eta iparraldean eta Antartikan.

Metropolitar Frantziaren mugak 2 970 km luze dira: Espainia (650 km), Belgika (620 km), Suitza (572 km), Italia (515 km), Alemania (450 km), Luxenburgo (73 km), Andorra (57 km) eta Monako (4,5 km). Guyanako mugak 580 km luze dira Brasilekin eta 520 km Surinamekin. Saint Martin uharteak (Antillak) 10,2 km luze den muga eraikigabea du Herbehereen uharte zatiarekin. Azkenik, Antartikan Frantziak beretzat duen Terre Adélie lurraldea (TAAF) muga du Australiak beretzat duen lurraldearekin.

Frantziako kostak lau itsasotara ematen dute (Ipar Itsasoa, Mantxako kanala, Ozeano Atlantikoa eta Mediterraneoa), lurraldea hedabide eta kultura bidegurutze paregabea eratuz.

Metropolitar Frantziak paisaia aniztasun handia du, ipar eta mendebaldeko ordoki zabalak, mendigune handiak hego-mendebaldean (Pirinioak) eta hego-ekialdean (Alpeak). Frantziako Alpeetan dago Mendebaldeko Europako punturik gorena, Mont Blanc, 4 810 m gora dena. Beste lurralde menditsu batzuk ere badira, hala nola, Erdialdeko Mendigunea, Jura, Vosges, Morvan, Armorikako mendigunea eta Ardenetako mendigunea.

Ibai handiek Frantzia zeharkatzen dute, garrantzitsuenak dira Loira, Rodano (iturburua Suitzan), Garona (iturburua Espainian), Sena eta, tarte batean behintzat, Rhin, Mosa eta Mosela.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako historia»

Egungo Frantziako mugak antzinako Galiakoak dira gutxi gorabehera. Garai horretan, galli izeneko zeltak (La Tene kultura) ziren Galiako biztanle gehienak, nahiz eta Akitanian, euskaldunekin (edo, hobe esanda, baskoiekin) erlazioa zeukaten herriak bizi. Galia Julio Zesarrek konkistatu zuen gupida gabe. Horrenbestez, Galian latina, frantses bilakatzekoa zena, eta Erromako kultura nagusitu ziren Galian. Kristautasuna II. eta III. mendeetan sartu zen.

K. o. IV. mendean, Rhin ibiaitik tribu germaniar ugari sartu ziren Erromatar Inperioren barnera. Horietako bat frankoak ziren, Frantzia izena sortu zutenak. Galiako lurralde gehiena bere mendean hartutakoan, Klovis I.a erregea katoliko bihurtu zen 498an. Hortaz, Frantziak Elizako alabarik zaharrena titulua jaso zuen.

Erdi Europa gehiena errege frankoen agindupean zegoen, baina Verdungo Hitzarmenaren bidez (843), Karolingiar Inperioa hirutan banatu zen. Mendebaldeko erresumatik sortzekoa zen egungo Frantzia, erregeek jarraipena eman baitzioten. Karolingiar leinuak 987 arte jarraitu zuen Parisko tronuan. Urte horretan, Hugues Capet, Kapetar leinukoa, errege bihurtu zen. Bere ondorengoek, kapetarrek, zein Valois eta Borboi leinukoek Paris ondoko lurraldetik bere agindupeko lurrak zabaldu zituzten gerra ugariren bidez, batzuetan erresuma oso ahul egon arren (Ehun Urteko Gerran edo Erlijio Gerretan esaterako). Nagusitasunaren erpina Louis XIV.arekin etorri zen.

Nolanahi ere, Louis XIV.aren heriotzatik 74 urte pasa zirela (1789), erregeen eta nobleen bidegabekeriaren aurrean Frantziako Iraultza sortu zen. Monarkia desagertuta, boterea Napoleon Bonaparteren esku geratu zen. Bere agindupean, Frantziak Europako erresuma guztiak garaitu zituen, eta kontinenteko lurralde zabala bere mende geratu zen.

Edonola ere, Waterloo porrotaren ostean, monarkia berezarri zen. Baina 1830eko iraultzak eta 1848ko iraultzak erregimen aldaketa ekarri zuten. Bigarren Errepublika Bigarren Inperio bilakatu zen aurki. Osabari gertatu zitzaio bezala, Napoleon III.ak bataila bat galduta (bere kasuan 1870eko Franko-Prusiar Gerra) boterea ere galdu zuen.

Porrot hori gainditu nahian, Lehen Mundu Gerra etorri zen (1914-1918), zeinek Bigarren Mundu Gerra (1939-1945) eragin zuen hein handi batean. Bietan garaile atera arren, galerak izugarrizkoak izan ziren. Bigarrenaren ostean, 1920ko eta 1930eko hamarkadetan munduko azaleraren %8.6 izatera iritsi zen Inperio Koloniala desegiten hasi zen. Frantzia Europako Batasunean saiatu da antzinako nagusitasuna berreskuratzen. Izan ere, Alemania etsai zaharrarekin batera EBko benetako bihotza eta motorra osatzen du.

Banaketa administratiboa

Eskualde eta departamenduak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziaren banaketa administratiboa», «Frantziako eskualde» eta «Frantziako departamendu»

Frantzia eskualdetan banatua dago eta eskualde bakoitza departamenduetan.

Akitania (Bordele) Bertan kokatua dago Ipar Euskal Herria
Alsazia (Estrasburgo)
Auvernia (Clermont-Ferrand)
Borgoina (Dijon)
Bretainia (Rennes)
Erdialdea (Orléans)
Franche-Comté (Besançon)
Ile-de-France (Paris)
Korsika (Aiacciu)
Languedoc-Roussillon (Montpellier)
Limousin (Limoges)
Lorrena (Metz)
Erdialdeko Pirinioak (Tolosa Okzitaniakoa)
Nord-Pas-de-Calais (Lille)
Normandia Garaia (Erruan)
Normandia Beherea (Caen)
Pays de la Loire (Nantes)
Pikardia (Amiens)
Poitou-Charentes (Poitiers)
Proventza-Alpeak-Côte d'Azur (Marseilla)
Rhône-Alpeak (Lyon)
Xanpaina-Ardena (Châlons-en-Champagne)

Hiri nagusiak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako hiri nagusien zerrenda»

Paris: 11.174.743 biztanle (1999).
Lyon: 1.648.216.
Marseilla: 1.516.340.
Lille: 1.143.125.
Toulouse: 1.108.214.
Niza: 933.080.
Bordele: 925.253.
Nantes: 711.120.
Estrasburgo: 612.104.
Toulon: 564.823.

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako politika»

Frantzia errepublika bat da, eta "zatiezina, laikoa, demokratikoa eta soziala" 1958ko konstituzioaren arabera (V. errepublika).

Alderdi politikoak

PCF Frantziako Alderdi Komunista ( Parti Communiste Français )
VF Berdeak ( Les Verts )
PS Frantziako Alderdi Sozialista ( Parti Socialiste Français )
PRG Ezkerreko Alderdi Erradikala ( Parti Radical de Gauche )
MRC Mugimendu Errepublikar eta Hiritarra ( Mouvement Républicain et Citoyen )
UDF Frantziar Demokraziaren aldeko Batasuna ( Union pour la Démocratie Française )
UMP Herri Mugimenduaren aldeko Batasuna ( Union pour un Mouvement Populaire )
RPF Frantziaren aldeko Bateratzea ( Rassemblement pour la France )
RIF Frantziaren Independentzia eta Burujabetzaren aldeko Bateratzea ( Rassemblement pour l'Indépendance et la Souveraineté de la France )
MPF Frantziaren aldeko Mugimendua ( Mouvement pour la France )
FN Fronte Nazionala ( Front National )
LCR Liga Komunista Iraultzailea (Ligue communiste révolutionnaire)
LO Langile Borroka (Lutte ouvrière)
PT Langileen Alderdia (Parti des Travailleurs)
CPNT Ehiza, Arrantza, Natura eta Tradizioak (Chasse - Pêche - Nature - Traditions)
Les Verts Berdeak
MNR Nazio Mugimendu Errepublikarra (Mouvement national républicain)
Abertzaleen Batasuna

Agintariak

Ekonomia

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako ekonomia»

Biztanleria

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako biztanleria»

Hizkuntzak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako hizkuntzak»

Frantsesa da Estatuko hizkuntz ofizial bakarra. Hala ere, honetaz gain, bertako hizkuntza gutxitu hauek mintzatzen dira ere bai: Alsaziera, Bretainiera, Euskara, Kataluniera, Korsikera eta Okzitaniera, tartean.

Hauei gehitu behar diegu gero eta ugariago diren etorkinek erabilitakoak: Arabiera, Berberea eta Afrikako hainbat hizkuntza, besteak beste.

Euskal Diaspora

Sakontzeko, irakurri: «Euskal Etxeak»

Kultura

Kirolak

Futbola

Frantziako Futbol Liga Txapelketa modu profesionalean 1932an sortu zuten, gizonezko mailan bi liga nagusitan banatuta. AS Saint-Etienne da txapelketa gehien eskuratu duen kluba (2007 arte 10 bider).

Frantziako futbol selekzio nazionalak 1904an jokatu zuen lehenengo partida ofiziala, Belgikaren aurka. Palmaresari dagokionez, Munduko Futbol Txapelketa behin irabazi dute (1998an) eta Europakoa birritan (1984 eta 2000n). Futbolari onenetarikoak:

Errugbia

Frantziako selekzioak Sei Nazioen Torneoa 4 aldiz irabazi ditu 2007 arte.

Errugbilari onenetarikoak:

Serge Blanco (1958-)
Sébastien Chabal (1977-)

Txirrindularitza

Herrialde honetan 1903tik burutzen dute uztailero munduko lasterketarik ospetsuena, Frantziako Tourra alegia.

Txirrindulari onenetarikoak:

Beste batzuk

Ikus, gainera

Eskualdunen Biltzarra: Rue de Palais de l'Ombriere, 7. Bordeaux.
Pariseko Eskual Etxea - La Maison Basque de Paris: Avenue Gabriel Peri, 59. Saint Ouen-Paris.