Epidemia: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

01:07, 27 abendua 2011ko berrikusketa

Londresen 1854an izandako izurritea John Snow doktoreak aztertu zuen, eta mapa hau egin zuen, historian izan den lehenengo azterketa epidemiologikoa. Puntuek hildakoak adierazten dituzte; gurutzeek, berriz, gaixoek edandako uraren jatorri ziren putzuak.

Izurritea, izurria edo epidemia lurralde eta denbora berean biztanleen zati handi bati erasotzen dion gaixotasuna da. Lekuan lekukoa izan daiteke (munduko leku zehatz batean) edo orokorragoa. Hainbat kontinentetakoa edo mundu osokoa denean, pandemia hitza erabiltzen da. Beste mota bateko eritasunekin loturik egon daitekeen arren, termino hau gaixotasun infekziosoekin erabiltzen da batez ere.

Bereziki, Yersinia pestis (Yersinen baziloa) edo Pasteurella pestis baziloek eragindako gaixotasunetarako erabili da izurrite izena. Izurriak gizakiak eta animaliak (karraskariak, batez ere) jotzen ditu. Karraskariak dira baziloaren bizitoki nagusia. Arratoien arkakusoaren (Xenopsylla cheopis) eta, batzuetan, gizakiaren arkakusoaren (Pulex irritans) bitartez kutsatua izaten da. Izurriak gizonaren birikak joz gero, airearen bitartez ere kutsa daiteke.

Gaixotasunaren agerbideak

Hiru era nagusitan ageri da eritasuna gizakiarengan: zorne izurria, odol izurria eta biriketako izurria.

Zorne izurria da maiztasun handienekoa, eta zorne pikor handiak sorrarazten ditu larruazalean.

Odol izurria bat-batean agertu eta oso azkar hedatzen da eriarengan. Hori da erarik larriena.

Biriketako izurria oso kutsakorra da, eta birika ehun osoa jotzen du.

Odol izurriak eta biriketakoak jotako gehienak hiltzen dira.

Izurria endemikoa den lurraldeak

Izurria eritasun endemikoa da Tibeten, Indian, Mesopotamian, Erdialdeko Afrikan, Hego Ameriketako zenbait lurraldetan eta Ipar Ameriketako mendebalean. Sendagaiak: estreptomizina eta kloranfenikola. Eritasuna endemikoa den lurraldeetan, txertoak erabiltzen dira, eragin handikoak, baina immunitate aldi murritzekoak.

Izurriteen adibideak

Ikus, gainera

Epidemiak Euskal Herrian

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+[[Fitxategi:Snow-cholera-map.jpg|thumb|[[Londres]]en 1854an izandako izurritea [[John Snow]] doktoreak aztertu zuen, eta mapa hau egin zuen, historian izan den lehenengo azterketa epidemiologikoa. Puntuek hildakoak adierazten dituzte; gurutzeek, berriz, gaixoek edandako uraren jatorri ziren putzuak.]]
-{{ lurlanean }}
-'''Izurritea''', '''izurria''' edo '''epidemia''' [[gaixotasun]] baten agerraldi ustekabekoa da, denbora tarte mugatu batean agertzen dena.
-Lekuan lekukoa izan daiteke (munduko leku zehatz batean) edo orokorragoa. Mundu mailakoa denean, [[pandemia]] hitza erabiltzen da.
+'''Izurritea''', '''izurria''' edo '''epidemia''' lurralde eta denbora berean biztanleen zati handi bati erasotzen dion [[gaixotasun]]a da. Lekuan lekukoa izan daiteke (munduko leku zehatz batean) edo orokorragoa. Hainbat [[kontinente]]takoa edo mundu osokoa denean, [[pandemia]] hitza erabiltzen da. Beste mota bateko eritasunekin loturik egon daitekeen arren, termino hau [[gaixotasun infekzioso]]ekin erabiltzen da batez ere.
+Bereziki, ''Yersinia pestis'' ([[Yersinen baziloa]]) edo ''Pasteurella pestis'' baziloek eragindako gaixotasunetarako erabili da ''izurrite'' izena. Izurriak gizakiak eta animaliak ([[karraskari]]ak, batez ere) jotzen ditu. Karraskariak dira baziloaren bizitoki nagusia. [[Arratoien arkakuso]]aren ''(Xenopsylla cheopis)'' eta, batzuetan, [[gizakiaren arkakuso]]aren ''(Pulex irritans)'' bitartez kutsatua izaten da. Izurriak gizonaren [[birika]]k joz gero, airearen bitartez ere kutsa daiteke.
-Beste mota bateko eritasunekin lotuta egon daitekeen arren, termino hau [[gaixotasun infekzioso]]ekin erabiltzen da batez ere.
+== Gaixotasunaren agerbideak ==
+Hiru era nagusitan ageri da eritasuna gizakiarengan: [[zorne]] izurria, [[odol]] izurria eta biriketako izurria.
+* '''Zorne izurria''' da maiztasun handienekoa, eta zorne pikor handiak sorrarazten ditu larruazalean.
+* '''Odol izurria''' bat-batean agertu eta oso azkar hedatzen da eriarengan. Hori da erarik larriena.
+* '''Biriketako izurria''' oso kutsakorra da, eta birika ehun osoa jotzen du.
+Odol izurriak eta biriketakoak jotako gehienak hiltzen dira.
+== Izurria endemikoa den lurraldeak ==
+Izurria eritasun [[endemiko]]a da Tibeten, Indian, Mesopotamian, Erdialdeko Afrikan, Hego Ameriketako zenbait lurraldetan eta Ipar Ameriketako mendebalean. Sendagaiak: [[estreptomizina]] eta [[kloranfenikol]]a. Eritasuna endemikoa den lurraldeetan, txertoak erabiltzen dira, eragin handikoak, baina immunitate aldi murritzekoak.
 == Izurriteen adibideak ==
@@ 20. lerroa: / 34. lerroa: @@
 [[ar:وباء]]
 [[be:Эпідэмія]]
-[[be-x-old:Пошасьць]]
 [[bg:Епидемия]]
 [[bs:Epidemija]]
@@ 37. lerroa: / 50. lerroa: @@
 [[fr:Épidémie]]
 [[gl:Epidemia]]
-[[hr:Epidemija]]
 [[ht:Epidemik]]
 [[hu:Járvány]]
@@ 77. lerroa: / 89. lerroa: @@
 [[vi:Dịch bệnh]]
 [[zh:流行病]]
+== Erreferentziak ==
+{{ lur | data=2011/12/27}}