Atarrabia: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| 12. lerroa: | 12. lerroa: | ||
| garaiera = 434 |
| garaiera = 434 |
||
| azalera = 1.10 |
| azalera = 1.10 |
||
| biztanleria = |
| biztanleria = 10487 |
||
| bizt_urtea = |
| bizt_urtea = 2011 |
||
| dentsitatea = |
| dentsitatea = |
||
| distantzia = 4 |
| distantzia = 4 |
||
12:27, 31 urtarrila 2012ko berrikusketa
| Atarrabia | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Iruñerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Villava/Atarrabia | ||||||||||
| Alkatea | Pedro Gaztearena García (Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 31610 | ||||||||||
| INE kodea | 31258 | ||||||||||
| Herritarra | atarrabiar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°49′51″N 1°36′31″W / 42.830833333333°N 1.6086111111111°W | ||||||||||
| Azalera | 1,1 km² | ||||||||||
| Garaiera | 434 metro | ||||||||||
| Distantzia | 4 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 10.067 (2023:  45) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 9.151,82 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 38,75 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 23,79 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 81,22 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 1,06 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 12,95 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 18,70 (2018: %4,59) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.atarrabia.es/eu | ||||||||||
Atarrabia Nafarroako udalerria da, Iruñerrikoa. 2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 10.642 biztanle zituen. 1960ko hamarkadatik aurrera garatutako herria da, Iruñerriko gune metropolitarraren iparraldean. Itsasoaren mailatik 434 metrora kokaturik dago.
Euskarazko izena Atarrabia izan arren, gaur egungo izen arautua Villava/Atarrabia da, gaztelaniaz eta euskaraz.
Iruñerriko Mankomunitatea, zaborra bildu, ur-hornidura eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz arduratzen da, Iruñea inguruko gune metropolitarreko beste hainbat herritan bezala.
Inguru naturala eta kokapena
Atarrabiak azalera nahiko txikia dauka, 1,1 kilometro koadrokoa, eta, Iruñetik lau kilometrora dago, Iruñeko merindadearen hegoaldean eta Iruñerriko gune metropolitarrean. Herrira Iruñetik heltzeko, Vianako Printzearen plazatik abiatuta, Beloso aldapatik behera eginez, Atarrabiara heltzen da Serapio Uitzi etorbidetik.
Mugakide honako udalerri hauek ditu: Iparraldean Ezkabarte, ekialdean Uharte, hegoaldean Burlata eta mendebaldean Iruñea.
Klima eta landaredia
Atarrabiako klima azpimediterraniar epela da, prezipitazioak ugariak dira urte osoan zehar, baina uztaila eta abuztuan nahiko urriak dira, aldaketa termikoa ertaina da. Urteko batez-besteko tenperatura 12-13 gradukoa eta prezipitazioak 1.100 eta 1.200mm artekoak dira. Urteroko egun euritsuak 100-120 dira.
Udaberri eta udazkenetan ohikoak izaten dira ekaitzak. Orokorrean, Iruñean baino euri apur bat gehiago egiten du, Iruñerriko gune metropolitarraren iparraldean egoteagatik.
Historia
1184. urtean Villava edo "Villa noua" izeneko hiribildua sortu zuen Antso VI.a erregeak , Atarrabia herrixkaren ondoan. Bertako biztanleei Iruñako San Nikolas burgu berriko biztanleen foru bera eman zitzaien. Foru horiek 1256an berretsiak izan ziren. 1405. urtean Karlos III.a erregeari eman zitzaion San Andres eliza babestearen ardura. Erregeak Orreagako Monasterioari eman zion.
Atarrabia Frantziara edo Nafarroa iparraldera zihoazen merkatari eta bidaiarien ezinbesteko igarobidea izan zen Erdi Aro osoan zehar. Betidanik Zangozako merindadearen zati izan eta gero, XVII. mendean Iruñeko merindadearen zati bihurtu zen herria. Atarrabia batzar batek aukeraturiko alkate batek eta bi epaimahaikidek gobernatzen zuten. Gaztelak Nafarroa indarrez konkistatu eta gero, erregeorde batek izendatu zituen karguok.
XIV. mende eta XV. mendeak izurri eta pobreziaz beteriko mendeak izan ziren Atarrabiarrentzat. Hauek gaindituta, egoerak hobera egin eta biztanleria hazten joan zen. 1545ean udaletxea, eliza berria eta errota nagusia eraiki ziren. Nekazaritza eta abeltzantzarekin loturiko iharduera nagusiak nagusi zirelarik XVIII. mendearen amaieran, irina egiteko errotak eraiki ziren.
Karlistadaren eta Frantziako Iraultzaren ondorioz egondako gerrateen ondorioz Atarrabiako herria erabat suntsiturik geratu zen. Horrez gain, Orreagako Monastegiaren ondasunen desamortizazioa burutu zuen Espainiako gobernuak. Behin gerrateak gaindituta industrializazio xume bat hasi zen. 1841. urtean papergintzaren sektoreko Papelera Española lantegia eraiki zen. Honekin batera beste hainbat sektore ezberdinetako lantegiak eraiki ziren, likoregintza, orgagintza, ardogintza, zurgintza eta abar.
XX. mendearen hasieran azpiegitura eta garraiobideek hobera egin zuten Zangozaraino zihoan Irati trenbide elektrikoaren inaugurazioa gertatzean. Mendea igaro ahala industria ezberdinak garatu zirenean, biztanleria haziz joan zen, sortutako lan aukera berriek erakarrita. Industria berriak agertu ziren horrela, plastikogintza eta lantegi mekanikoak. XX. mendearen erdialdetik hasita, Atarrabiako biztanleria hamarkoiztu egin zen.
Gaur egun, Atarrabia Iruñerriko udalerria da, Nafarroako hiriburu Iruñari erabat lotua.
Demografia
| 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 976 | 918 | 1.202 | 1.540 | 1.524 | 1.933 | 2.486 | 3.225 | 4.446 | 6.216 | 7.528 | 9.575 | 10.295 |
2008ko erroldaren arabera, 969 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %9,48a (Nafarroako batez-bestekoaren azpitik).
Ekonomia
Atarrabiako jarduera ekonomiko nagusia zerbitzuak eta industria dira. XX. mendean zehar nekazaritza alde batera utzi eta industriak garrantzia hartu zuen. Gaur egun, herrian industrialde bat bada, eta etxebizitza guneekin nahasten diren enpresa bakan batzuk. Azken urteetako hazkunde demografikoak eraikitzeko libre geratzen ziren orubeak agortzea ekarri du. Horrela, hurrengo hamarkadan herrian dauden enpresa gehienek beste kokaleku bat topatu beharko dute.
Atarrabiako industrialdeko enpresa gehienak altzariaren sektorekoak dira.
Industrialdea
N-121A errepidearen ondoan kokatua, industrialdeak 100.500 metro koadroko azalera dauka. Atarrabiako hirigintza-plangintza orokorrak dioenaren arabera, erabilera industrialekoa da gunea, merkataritza eta ostalaritza erabilera osagarriak direla. Eraikinek izan dezaketen altuera gehienekoa sei metro da. 1998ko iraileko datuen arabera, industrialdean 46 enpresa daude, eta 58 sailetatik bederatzi bakarrik zeuden betetzeke.
Industrialdea N-121A errepidearen kokatua egoteaz gain, Iruñerriko PA-30 ingurabide autobidearen hegoaldean dago.
Politika
Nahiz eta 1980ko hamarkadan Atarrabiako herritarrek erreferendum baten bidez ikurriña udaletxeko balkoi nagusian egotea onartu, Nafarroako gobernuak egindako Zeinuen legeak, kentzera behartu zituen udaleko arduradunak. Ondoren, alkateak udaletxearen ondoan, masta jarri zuen ikurriña jarri ahal izateko, baina gobernuak kentzera ere behartu zuen.
Udal hauteskundeak
2007an Atarrabiako alkate kargurako Pello Gurbindo Jiménez aukeratu zuten. Hauteskunde haietan Nafarroa Bai izan zen boto gehien jaso zituen alderdia, guztira sei zinegotzi eskuratuz. UPNk bost zinegotzi lortu zituen, Eusko Abertzale Ekintzak hiru zinegotzi, PSNk bi, eta Ezker Batuak zinegotzi bakarra. Baliogabeko botoak 37 izan ziren (emandako guztien %0,68) eta 83 boto zuri izan ziren (botoen %1,52). Abstentzioa %28,47koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Nafarroa Bai | 1.833 | 6 |
| UPN | 1.432 | 5 |
| EAE | 1.018 | 3 |
| PSN | 620 | 2 |
| NEB | 299 | 1 |
| CDN | 159 | 0 |
2011ko udal eta foru hauteskundeen ondoren Atarrabiako alkatea Pedro Gastearena da. Bildu izan zen boto gehien jaso zituen alderdia, guztira bost zinegotzi eskuratuz. Bigarren alderdia Atarrabia Bai izan zen (5 zinegotzi), UPNk lau zinegotzi lortu zituen, eta PSN, Nafarroa Bai 2011 eta Nafarroako Ezker Batuak (I-Eko zerrendarik ez zen egon) bana zinegotzi lortu zituzten. Baliogabeko botoak 50 izan ziren (emandako guztien %0,97) eta 170 boto zuri izan ziren (botoen %3,32). Abstentzioa %32,49koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Bildu | 1.266 | 5 |
| Atarrabia Bai[3] | 1.255 | 5 |
| UPN | 1.144 | 4 |
| PSN | 460 | 1 |
| NaBai 2011 | 322 | 1 |
| NEB | 272 | 1 |
| PP | 227 | 0 |
Udaletxea
Udaletxea Kale Nagusian dago, elizaren plazaren ondoan, eta Atarrabiako herriaren erdigunean. Lau zatitan banatutako adreiluzko eraikina da. XX. mendearen amaieran, eraberritze lanak burutu ziren, eta 239 milioi pezeta gastatu zituen udalak Nafarroako udalak emandako diru-laguntzari esker. Udala alkatea eta hamabi zinegotzik osatzen dute.
- HELBIDEA: Kale Nagusia, 22
Atarrabiako alkateen zerrenda
| 1979-1983 | José María Arrasate Oloritz | Indep. |
| 1983-1987 | Emilio Carrasco Maya | PSN |
| 1987-1991 | Vicente Sabalza Martínez | Indep. |
| 1991-1995 | Vicente Sabalza Martínez | Indep. |
| 1995-1996 | Hilario Erantsus Olleta | UPN |
| 1996-1999 | Alfonso Ukar Zaratiegi | UPN |
| 1999-1999 | Peio Monteano Sorbet | EA |
| 1999-2003 | Alfonso Ukar Zaratiegi | UPN |
| 2003-2007 | Alfonso Ukar Zaratiegi | UPN |
| 2007-2011 | Peio Gurbindo Jiménez | NaBai |
| 2011-2015 | Pedro Gaztearena García | Bildu |
Ondarea
San Andres eliza
Antzinako San Andres eliza XVI. mendearen bigarren erdian hasi ziren eraikitzen, zehazki 1563. urtean. Eraikuntza lanak XVII. mendera arte ez zituzten amaitu. Gaur egun, eraikina kokatzen zen toki berean eliza moderno bat ageri da, 1960ko hamarkadan jatorrizko elizaren arrastoen gainean eraikia. Historialarien ustetan, Erdi Aroan eliza erromaniko bat izan zen herrian, San Andres zubiaren ondoan, eta Ultzama kalea gurutzatzen den tokian.
Antso VI. jakitunaren monumentua
Atarrabiako kale nagusian dago, udaletxearen ondoan. Egitura 1984an jarri zen, herriak Antso VI.a erregearengandik forua jaso zuela 800 urte bete zirela ospatzeko. Aezkoako eskulturgile batek egin zuen eta bloke baten gainean dagoen Antso VI.aren gorputza irudikatzen du. Harrian, latinez, gaztelaniaz eta euskaraz idatzitako testua ageri da.
Bestelako eraikinak
Serapio Uitzi kalea eta Atarrabiako Kale Nagusian, XX. mende hasierako eraikin eta jauregiak ikus daitezke. 1911. urtean "Besta Jira Bello" izeneko eraikina altxatu zen Iruñeko familia burgesen ekimenez, bertan kasino eta jatetxe moderno bat ezartzeko asmoarekin. 1915ean Dominikoek eraikina erosi zuten.
Jaiak eta ospakizunak
- Nafarroaren eguna, abenduaren 3an ospatzen da, Frantzisko Xabierkoaren egunean alegia.
- Zuhaitzaren eguna, martxoko bigarren larunbatean antolatzen da. Egun horretan, herriko ikasleek zuhaitzak landatzen dituzte eta hormirudi berde bat margotzen dute. Oro har, haur eta gazteei zuzenduriko ekitaldia da.
- Atarrabiaren eguna, iraileko lehen igandean ospatzen da.
- Herriko-jaiak: Errosarioko Ama Birjinaren omenez ospatzen dira. Urriko lehen igandearen bezperan jaurtitako zuziriarekin hasten dira eta astebete irauten dute. Iruñerriko udalerrietako azken jaiak dira.
- San Andres eguna, azaroaren 30ean ospatzen da. Herriko patroiaren omenezko hainbat ekitaldi antolatzen dira, besteak beste, santuaren omenezko meza nagusia. Mezan udalbatza osorik izaten da.
Garraiobide eta azpiegiturak
Iruñerriko PA-30 ingurabide autobideak udalerria iparraldetik zeharkatzen du, Atarrabia gune-metropolitarreko gainontzeko udalerriekin batuz. Horrez gain, N-121A errepideak ere inguruko Arre, Burlata eta Uharterekin elkartzen ditu Atarrabia.
Iruñerriko Hiri Garraioa
Garraio publikoari dagokionez, Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioaren laugarren eta zazpigarren lineek Atarrabia Iruñarekin eta inguruko herriekin komunikatzen du. Laugarren linearen kasuan sei minutuoro igarotzen dira, eta zazpigarren lineako autobusak hamar minuturo.
| Línea | Ibilbidea | Ordutegia | Maiztasuna | Oharrak |
|---|---|---|---|---|
 |
Barañain - Atarrabia | 06:23 - 22:29 | 6´ | |
 |
Atarrabia - Txantrea - Barañain | 06:25 - 22:29 | 10´ | |
| N5 | Labriteko Jaitsiera - Uharte | 30´ |
Autobuses Artieda
Horrez gain, Nafarroako ipar-ekialdeko hainbat herri Iruñearekin batzen dituen Autobus Artieda konpainiaren linea batek geltokia dauka Atarrabian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizberri - Mezkiritz - Lintzoain - Erroibar - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Konpainia berdinaren bigarren lineak (Eugi eta Iruñea bitartekoa), geltokia dauka herrian. Ibilbidea honakoa da.
- Eugi - Urtasun - Saigots - Zubiri - Urdanitz - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Condaren lineak
Conda autobus konpainiaren Otsagabia eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:
- Otsagabia - Ezkaroze - Orontze - Espartza Zaraitzu - Sartze - Gorza - Galoze - Nabaskoze - Irunberri - Artieda - Artaxo - Agoitz - Urrotz - Lintzoain - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Konpainia berdinaren beste linee batek Irunberri eta Iruñea batzen ditu, Irunberritik aurrera aurreko lineak duen ibilbide berarekin.
Orbaizeta eta Iruñea batzen dituen lineak ere Agoitz zeharkatzen du, eta honako ibilbidea egiten du:
- Orbaizeta - Orbara - Aribe - Garralda - Orotz-Betelu - Artzibar - Agoitz - Urrotz - Lintzoain - Eguesibar - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Hirugarren linea batek Agoitz eta Iruñea batzen ditu, hiru zerbitzu baino ez ditu eguneko eta Agoitz eta Iruñea batzen ditu Eguesibarra, Urrotz eta Lizoainibar zeharkatuz.
Hezkuntza
- Paz de Ziganda Ikastola
- Atargi ikastola Publikoa
Aretoak
- Totem musika aretoa.
Jakingarriak
Iruñerriko biztanleek "Atarrabiar" deitzen diete Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioaren autobusei.
Atarrabiar ezagunak
- Miguel Indurain (1964-) txirrindularia azken aldiotako atarrabiar ezagunena da, Nafarroa eta Euskal Herri osoko inoizko hoberena, Frantziako Tourra bost aldiz irabazi zuena.
- Hilario Eransus (1927-1996), herriko medikua.
- Domingo Iturgaitz (1932-), mosaiko eta mural egilea.
- Atarrabiako Petri (1280-1347), fraide frantziskotarra.
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Atarrabia Baiko zerrendaburu 2007an Nafarroa Bairen zerrendan alkate aukeratutako Peio Gurmindo zen.
Ikus, gainera
Kanpo loturak
- Atarrabiako udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Atarrabiari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Fermin Tirapu kalearen ikuspegia Google Street View-n.
- Paz de Ziganda Ikastolari buruzko erreportajea Argia astekarian.
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |