Sagarrondo: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

13:48, 12 maiatza 2012ko berrikusketa

Taxotaula bat irakurtzeko era

Sagarrondoa

Sagarrondo loretua

Sailkapen zientifikoa

Erreinua:	Plantae
Dibisioa:	Magnoliophyta
Klasea:	Magnoliopsida
Ordena:	Rosales
Familia:	Rosaceae
Generoa:	Malus
Espeziea:	Malus domestica

Sagarrondoa (Malus domestica) sagarrak ematen dituen fruta-arbola da.

Orain dela 15.000 urte inguru sortu zela uste da, Kaukaso aldean. Europara erromatarrek ekarri zuten. Jatorri amerikarreko barietateak badaude ere, kontinente hartan kolonizatzaileen bitartez nagusiki zabaldu zen sagarrondoa. Gaur egun 1.000 barietate baino gehiago daude, espezie artean egin diren nahasteen ondorioz.

Erabileraren arabera, lau sagarrondo-mota bereizten dira: jateko sagarrak ematen dituztenak, sagardotarakoak, makatz edo basatiak (mentu-oin gisa erabiliak) eta apaingarriak. Sagarrondo kultibatuak (jateko eta sagardotarako sagarrak ematen dituztenak eta apaingarriak), oro har, txertatu egin ohi dira, eta sagarrondo-barietate desberdinak nahiz mentu-oinak hibridazioz lortzen dira.

Sagar mota bakoitzak duen itxuraren, ahogozoaren, heltzen den garaiaren, edo zabaldu zen lekuaren arabera, izen asko eta oso desberdinak hartu izan ditu euskaraz: udare edo madari-sagarra, urdin-sagarra, San Juan-sagarra, San Ignazio-sagarra, Santio-sagarra, Errezil-sagarra, Azpeiti-sagarra, ibarbi-sagarra, gazi-handia, mandaka, geza-zuria, garratxa, errege-sagarra, golden sagarra, besteak beste. Lehen ezagutzen ziren zenbait mota ez dira inon aurkitzen eta beste batzuk, berriz, desagertzeko arriskuan daude.

Ezaugarriak

Hosto erorkorreko zuhaitz txikia da: 2-10 m garai izan daiteke. Adaburu zabala du sagarrondoak, eta adar asko ditu.

Zurtoina – Azala

Enbor zuzena, leuna eta grisa -zeharka zartatua─ du sagarrondoak.

Hostoak

Sagarrondoaren hostoak obalatuak edo eliptikoak dira, eta meheki horzdunak. Txortena luzea dute.

Loreak

Loratzea apirilean edo maiatzean izaten da. Loreak ─zuriak edo arrosak─ korinbotan elkartuta daude, eta hostoak baino lehen sortzen dira.

Fruituak

Sakontzeko, irakurri: «Sagar»

Sagarrondoaren fruitua ─sagarra─ pomo motakoa da. Munduan gehien kultibatzen den fruitua da sagarra.

Habitata

Gaur egun, klima epeleko hainbat herrialdetan kultibatzen dira sagarrondoak. Euskal Herriko lurralde hezeetan dugun fruta-arbolarik ugariena eta hedatuena da sagarrondoa. Gaur egun, sagastiak utziegiak daude Euskal Herrian^{[erreferentzia behar]} ─ez dira behar bezala zaintzen─: sagarrondoetan, askotan, mihurak sortzen dira ─landare bizkarroiak─, eta hori utzikeriaren adierazlea da.

Erabilera

Sagarrondoaren zura gogorra eta erresistentea da, eta, hori dela eta, ebanisterian eta zurgintzan estimatua. Zuraren kolore arrea eta ehundura fina dela eta, oso preziatua da tailatzeko.

Sutarako ere egur ona du sagarrondoak.

Sagarrek garrantzi handia dute giza elikaduran, eta gordinik, konpotan, zukuan edo sagardo moduan kontsumi daitezke.

Gaitzak

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.

Ikus, gainera

Sagar

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Sagarrondo

@@ 21. lerroa: / 21. lerroa: @@
 Sagar mota bakoitzak duen itxuraren, ahogozoaren, heltzen den garaiaren, edo zabaldu zen lekuaren arabera, izen asko eta oso desberdinak hartu izan ditu euskaraz: ''udare ''edo ''madari-sagarra, urdin-sagarra, San Juan-sagarra, San Ignazio-sagarra, Santio-sagarra, Errezil-sagarra, Azpeiti-sagarra, ibarbi-sagarra, gazi-handia, mandaka, geza-zuria, garratxa, errege-sagarra, golden sagarra,'' besteak beste. Lehen ezagutzen ziren zenbait mota ez dira inon aurkitzen eta beste batzuk, berriz, desagertzeko arriskuan daude.
-==Ezaugarriak==
+== Ezaugarriak ==
 Hosto [[erorkor]]reko zuhaitz txikia da: 2-10 m garai izan daiteke.
 [[Adaburu]] zabala du sagarrondoak, eta adar asko ditu.
-===Zurtoina – Azala===
+=== Zurtoina – Azala ===
 [[Enbo]]r zuzena, leuna eta grisa -zeharka zartatua─ du sagarrondoak.
-===Hostoak===
+=== Hostoak ===
 Sagarrondoaren hostoak obalatuak edo eliptikoak dira, eta meheki horzdunak. [[Txorten]]a luzea dute.
-===Loreak===
+=== Loreak ===
-[[File:Appletree bloom l.jpg|left|none|thumb|310px|Sagar loreak.]]
+[[Fitxategi:Appletree bloom l.jpg|left|none|thumb|310px|Sagar loreak.]]
 Loratzea apirilean edo maiatzean izaten da.
 [[Lore]]ak ─zuriak edo arrosak─ korinbotan elkartuta daude, eta hostoak baino lehen sortzen dira.
-===Fruituak===
+=== Fruituak ===
 {{sakontzeko|Sagar}}
 Sagarrondoaren fruitua ─[[sagar]]ra─ pomo motakoa da.
 Munduan gehien kultibatzen den fruitua da sagarra.
-==Habitata==
+== Habitata ==
 Gaur egun, klima epeleko hainbat herrialdetan kultibatzen dira sagarrondoak.
@@ 50. lerroa: / 50. lerroa: @@
 Gaur egun, sagastiak utziegiak daude Euskal Herrian{{erref behar}} ─ez dira behar bezala zaintzen─: sagarrondoetan, askotan, [[mihura]]k sortzen dira ─landare [[bizkarroi]]ak─, eta hori utzikeriaren adierazlea da.
-==Erabilera==
+== Erabilera ==
-[[File:Apple tree in winter Baztán.jpg|thumb|300px|right|Sagarrondoa neguan ([[Baztan]]).]]
+[[Fitxategi:Apple tree in winter Baztán.jpg|thumb|300px|right|Sagarrondoa neguan ([[Baztan]]).]]
 Sagarrondoaren [[zur]]a gogorra eta erresistentea da, eta, hori dela eta, [[ebanisteria]]n eta [[zurgintza]]n estimatua. Zuraren kolore arrea eta ehundura fina dela eta, oso preziatua da tailatzeko.
@@ 59. lerroa: / 59. lerroa: @@
 Sagarrek garrantzi handia dute giza elikaduran, eta gordinik, [[konpota]]n, [[zuku]]an edo [[sagardo]] moduan kontsumi daitezke.
-==Gaitzak==
+== Gaitzak ==
 * ''[[Pseudococcus viburni]]''
@@ 76. lerroa: / 76. lerroa: @@
 {{Commons|Malus domestica}}
 [[Kategoria:Fruitu arbolak]]