Giacomo Casanova

Giacomo Casanovaren erretratua

Giacomo Girolamo Casanova (Venezia, 1725ko apirilaren 2a – Dux, gaur egungo Duchcov (Txekiar Errepublika), 1798ko ekainaren 4a) abenturazale italiarra izan zen.

Emakumeak limurtzen trebea izateagatik, maitale eta abenturazale prototipo gisa ezaguna da, batez ere bere autobiografiaren ostean (Histoire de ma vie (‘Nire bizitza’), bere bidaiak eta abenturak kontatzen dituen lana). Bere emakume limurtzaile irudia hain paradigmatikoa izan da, ezen Don Juan-ekin konparatua izatera iritsi den (bat egiteraino benetako gizona izan zena eta literaturako pertsonaia), baina, antza, bien arteko desberdintasuna ondorioetan dago: emakumeak oroitzapen goxoekin lagatzen zituen Casanovak eta Don Juan-ek ez, bildumatzaile hutsa zelako.

Casanova ez da pertsonaia ilustratutzat hartzen, Erregimen Zaharreko ideiak baitzeuzkan, eta ukatu egiten zitzaion nobleziaren parte izatea izan zen beti bere helburua.

Biografia

Gaztaroa

Komediante edo aktoreen semea zen. Bere ama Zaretta Farussi deitzen eta bere aita Gaetano Casanova. 8 urte zituela galdu zuen aita eta bere ama Europa osoan zehar ibili zen aktore lanetan. Giacomo-z gain beste 4 ume izan zituzten, eta ez zuten nahi izan haietako inor aktorea izan zedin.

Horrela, Gozzi abadeak emandako apaiz irakaskuntza jasotzen ari zela ikusi zen Giacomo mutiko argia zela.

Garai hartan egindako lan intelektualen artean, latinez idatzitako pentametro bat itzuli zuen eta Zuzenbideko bi tesi idatzi zituen: bata Zuzenbide Zibilekoa eta bestea Zuzenbide Kanonikokoa.

Malipiero senatari veneziarra izan zuen Filosofia eta Zientzien irakasle, baina senatariaren gustuko emakumearekin harremanak izan zituelako haserretu egin ziren.

Abentura handien garaia

21 urterekin bere amak Erromara eraman zuen, Acquaviva kardinalaren zerbitzuan egon zedin eta fraide gisa bizi izan zen. Dena den, emakumeekin izandako aferengatik bota egin zuten postu hartatik.

Orduz geroztik, Europa osoan bidaian hasi zen: Korfu eta Konstantinoplara egin zuen lehen bidaia, baina Veneziara bueltatu zen ondoren.

Bien bitartean biolin jolea izan zen, baina ofizioa utzi egin zuen, maila baxukoa zela iritzi baitzuen. Ondoren, Matteo Bragadin patrizio veneziarraren mediku bihurtu zen: bihotzeko atake batetik sendatu zuen patrizioa eta ordainetan diru asko ordaindu zion, magia eta kabala irakaspenak emateaz gain. Inkisizioaren belarrietara iritsi ziren horren berriak eta ihes egin behar izan zuen bere jaioterritik.

1749 eta 1752 urte bitartean, Milan, Cremona, Cesena, Parma, berriz Milan, Genova, Lyon, Paris eta Dresde hirietan ibili zen. Urte horietan, benetan maitatu zuen emakumea ezagutu zuen: Henriette. Bederatzi hilabetez elkarrekin egon ostean banatu ziren, baina emakumeak beti izan zuen gogoan eta Casanova gaixo izan zenean zain zezaten arduratu zen.

1753an berriro itzuli zen Veneziara, baina eskandalu berri baten arduradun bihurtu zen: Bernis abadearen, Frantziako enbaxadariaren eta bi mojen arteko ménage à quatrea. Ondorioz, preso hartu eta Piombi kartzelan (‘berunen presondegian’) sartu zuten 1755 moral kaxkarragatik, magia egiteagatik eta atzerritarrekin tratua izateagatik. Hurrengo urtean ihes egin zuen, kartzelan ezagututako monje batekin, eta 18 urtez atzerrian bizi izan zen.

Parisera joan zen eta han Luis XV.arekin, Madame Pompadourrekin eta gortearekin harreman onak izan zituen. Esan ohi da, estatu frantsesaren loteriaren sortzaileetako bat izan zela 1757. Misio ezkutuak egin zituen gortearentzat eta Voltaire-ekin tratuak izan zituen, baina ezadostasun politikoek banandu zituzten. Dena den, berriro istiluak izan zituen: haurriltzea egiteagatik, oihalgintzan iruzur egiteagatik eta kanbio-letrak faltsutzeagatik ihes egin behar izan zuen.

Horrela, leku batetik bestera ibili zen Europan zehar eta noblea zela esaten hasi zen, Chevalier d'Seingalt izena hartuta.

Ondoren Zurichera joan zen eta monasterio batean sartu zen. Erroman Klemente XIII.a Aita Santuaren kondekorazio bat jaso zuen.

Gero, Prusiako Frederiko II.a Handiaren faborea jaso zuen eta bere armadako kadeteen agintea jaso zuen. San Petersburgon Katalina Handia ezagutu zuen. Polonian herrialdean gertatutako bortxakeria politikoari buruzko historia-lan bat idatzi zuen. Madrilen plan bat egin zuen Sierra Morenan kolonia bat sor zezaten Espainian bizi ziren suitzar eta alemaniarrek. 1768an, Bartzelonan 42 egunez preso hartu zuten armadako Kapitain Jeneralaren emaztearekin izandako afera zela eta.

Bidaia etengabe hauetarako dirua, berarekin maiteminduta zegoen emakume batek ematen zion: Madame D'Urfék. Emakume horrek uste zuen Casanova magia eta alkimian aditua zela: Casanovak ama izan zitekeela promes egin zion 70 urte baino gehiago zituen arren eta bizitza luzatzeko toniko baten gaindosia hartuta hil zen, Casanovan guztiz sinetsita.

Ondoren, Italia aldean ibili zen berriro, emakumeak limurtzen (Napolin besteak beste). 1771n Homeroren Iliada itzuli zuen eta Ahuntz artilea izeneko liburua idatzi zuen (gogoeta honekin: emakumeen pentsatzeko ahalmenean uteroak eragina ote duen ala ez kontuan hartzea). Berriro Veneziara joatea lortu zuen, hiriak agindutako misio bat egin ostean, baina eleberri batean Carlo Grimani nobleari kalte egiteagatik (zorretan zela esan ziolako, liburuan ezkontzaz kanpoko semea zela argitaratu zuen) bidali egin zuten berriro 1783an.

Azken urteak

Berriro bidaia etengabeak egin zituen eta bizileku izan zituen: Viena, Bolzano, Augsburgo, Akisgran edo Aachen, Spa, Paris, berriz Viena, Dresde, Berlin eta Praga —Wolfgang Amadeus Mozart ezagutu zuen bertan eta, diotenez, bere Don Giovanni opera Casanovak kontatu zizkion gauzetan oinarrituta dago neurri batean—.

1785an Waldstein kondearen laguna egin zen, masoi-zaleak baitziren biak eta Casanovari Bohemiako Dux bibliotekaren arduradun izatea eskaini zion. Baina Casanova ez zen zoriontsu eta, terapia gisa, bere autobiografia idazten hasi zen. Ez zuen lan hori amaitu, 73 urterekin hil baitzen 1798an (27 urtetako hutsunea dauka liburuak). Bere azken esaldien artean honakoa zegoen: «Bizitzan zehar egin dudana, ona izan ala txarra izan, libreki egin dut, gizon librea bainaiz».

Casanovaren lanen balioa

Giacomo Casanova-ren lanen balio literario eta historikoaz asko eztabaidatu da. Idazle, historialari, filosofo eta matematikari gisa saiatu zen arren, ez zuen lortu arrakasta edo izen handirik, ez bizi zela ez hil ostean.

Bere idatziak helburu jakinak lortzeko idatzi zituen sarri (Veneziara bueltatzeko onespena lortzeko, adibidez, 1768an Bartzelonan preso zela idatzitakoa; Katalina II.a Errusiakoarengandik edo Frederiko II.a Prusiakoarengandik onurak lortzeko idatziak bezala, etab.).

Icosameron lanak arrakasta literarioa eman behar izango zion, baina ez zen hala gertatu. Aldiz, Storia della mia fuga dai Piombi lanarekin lortu zuen, argitalpen bat baino gehiagorekin eta azkarrekin, italieraz nahiz frantsesez.

Asko idatzi zuen, bere bizitzaren une batzuetan horretaraxe bakar-bakarrik aritu zelarik, baina bereizi egin behar da, nahitaez, autobiografiaren eta beste lanen artean.

Horrelaxe adierazi zuen, jada garai hartan Charles-Joseph de Lignek. Printze honek zioen, Casanovak miresmena lortzen zuela bere bizitzari buruzko kontakizunekin (ahozkoak izan ala idatziak izan), ostera, aspergarria izaten zela bestelako kontuez ari zenean. Casanovak, aldiz, ez zuen sekula hori horrela zenik onartu nahi izan.

Horregatik, bere lan handia Histoire de ma vie (‘Nire bizitza’) izan zen, eta ez zuen amaitzerik izan, berandu hasi zuelako idazten. Gainera, garairako argitara ezina zen ia, garai hartako ohiturez eta pertsona ezagunez zioen gauzengatik. Eskuizkribua Heinrich Brockhausek eskuratu zuen 1821ean eta 1826 eta 1838 artean argitaratu zen, baina Jean Laforguek moztuta (pasarte “gogorrak” kendu zituen eta egilearen ideologia ere aldatu zuen editore honek: Erregimen Zaharreko kontserbadorea zen Casanova, ia jakobinoa bihurtu zuen). Argitalpen osoa egiteko, azkenik, Brockhaus etxeak Parisko Plon etxearekin bat egin zuen 1960-1962 artean argitaratu zen Angelika Hübscher editorearen eskutik.

Lanak

Bere autobiografian ez da lanik aipatzen, baina 43 lan idatzi zituen eleberri, libelo, poesia-lan, gutun bilduma eta memoriak kontuan hartuta. Horietatik, batzuek ahaztuak izan dira eta beste batzuek 15 argitalpen izatera iritsi ziren.

• Epistolarioak ehunka gutun jasotzen ditu: lagunei, aktoreei, gobernariei, abadeei, kardinalei, irakasleei, militarrei eta abarrei zuzendutakoak dira eta maitasunaz, ekonomiaz, politikaz, diplomaziaz edo literaturaz dihardute. Lehena Piombi espetxetik ihes egin zuenean idatzia da (1765ean) eta azkena hil baino hiru egun lehenagokoa.
• Amelot Houssaieren «Veneziar gobernuaren Historia» lanari ezeztatuz egindako erantzuna (1769), Veneziako buruzagien onespena berreskuratzeko idatzi zuen.
• La Poloniako gorabeheren Historia (1772), historialari gisa zituen akatsak ikusten zaizkio lan honetan.
• Likantropo baten eskutitza (1773), bere lanik onenetako bat da, emakumea gutxiesten dutenei egindako trufa da, eta oso era argian idatzita dago.
• Pentsalariaren bakarrizketa (1786), frantsesez idatzi zuen lan hau. Magiaren eta, bereziki, Cagliostroren aurka egin zuen liburuan.
• Ikosameron (1787), bi anaien gorabeherak kontatzen dituen eleberri fantastikoa Voltaire-en Micromegas lanaren eta Jonathan Swiften Gulliverren bidaiak lanaren bidetik.
• Frantses Iraultzari buruzko gogoetak (1793–1794), Bastilla erori zenetik, errege-erreginak erori ziren arte gertatutakoa kontatzen du. Munduaren amaiera gisa deskribatzen du, bere ikuspegi zaharra eta iraultzaren kontrakoa agertuz.
• Nire Bizitza (1725–1786), Casanovaren bere lanik onena eta ezagunena, dudarik gabe. Lan hori frantsesez idatzi zuen hedapen gehiago izan zezan (garai hartan frantsesa Europa osoan zen kultura hizkuntza). XVIII. mendeko noble eta burgesen eguneroko bizitza ezagutzeko lan izugarri baliotsua da, baita beste maila baxuago pertsonena ezagutzeko ere. Bere garaiko pertsonaia esanguratsuenak ezagutu zituen gorte eta saloietan eta bere liburuan ageri dira: Rousseau, Voltaire, Madame Pompadour, Mozart, Katalina II.a Errusiakoa, Frederiko II.a Prusiakoa eta abar.

Filmak

Urtea	Filma	Zuzendaria	Casanovaz egin zuen aktorea
2005	Casanova (TV)	Sheree Folkson	David Tennant
2005	Casanova	Lasse Hallström	Heath Ledger
2004	Casanova (TV)	Richard Blank	Robert Hunger-Bühler
1990	Casanova	Morten Lorentzen
1987	Casanova (TV)	Simon Langton	Richard Chamberlain
1981	Casanova (TV)	Kurt Pscherer	Walter Koeninger
1976	Casanova di Federico Fellini	Federico Fellini	Donald Sutherland
1971	Casanova	Mark Cullingham y John Glenister	Frank Finlay
1934	Casanova	René Barberis	Ivan Mozzhukhin
1928	Casanova		Michael Bohnen
1927	Casanova	Alexandre Volkoff	Ivan Mozzhukhin
1918	Casanova	Alfréd Deésy	Alfréd Deésy

Kanpo loturak

• Giacomo Casanova E-Libro.net web-gunean