Usurbil

Usurbil
Gipuzkoa, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Donostialdea (Buruntzaldea)
Izen ofiziala	Usurbil
Alkatea	Luis Maria Ormaetxea Santsinena(EA)
Posta kodea	20170-20160
INE kodea	20073
Herritarra	usurbildar
Ezizena	baxurdek
Kokapena
Koordenatuak	43°16′00″N 2°03′00″W
Azalera	25,64
Garaiera	20 - 562
Distantzia	11 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	6.345 (2023) 179 (2022)
3.084 (%48,6)   (%48,7) 3.090
Dentsitatea	221,10 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 11,64
Zahartze tasa	% 22,59
Ugalkortasun tasa	‰ 40,64
Ekonomia
Jarduera tasa	% 81,12 (2011)
Genero desoreka	% 9,14 (2011)
Langabezia erregistratua	% 9,19 (2013)
Euskara
Hiztunen ehuneko (EAS)	% 67,1 (2010)
Kaleko erabileraren ehuneko (EAS)	% 54 (2016)
Etxeko erabileraren ehuneko (EAS)	% 58,7 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	antzinakoa 1371 Donostiatik bereizketa
Webgunea	http://www.usurbil.net www.usurbil.net

Usurbil Gipuzkoako Donostialdea eta Buruntzaldea eskualdeetako herria da.

Kokapena

Mendizorrotz eta Andatza mendien artean Oria ibaiak zeharkatzen duen ibarrean dago kokatuta Usurbil, itsasotik oso hurbil eta hamar kilometrotara Donostiatik. 24, 9 kilometro karratuko azalera du Ibaiaz behera jarraitzen badugu, berehala Orioraino iristen gara, han itsasoa topatuz. Gora aldera hartuta, berriz, Lasarte-Oria dugu, hirigune berri eta handia. Iparraldean Donostia, ekialdean Donostia eta Lasarte-Oria, hegoaldean Zizurkil eta mendebaldean Aia eta Orio ditu mugakide.

Usurbil bi garraiobide nagusik gurutzatzen dute: N-364 errepideak (Donostiara 11 eta Oriora 9 km) eta Eusko Trenbideetako burnibideak. Hauez gain, aipagarria da Bilbo-Behobia autopista. Egun, nahiz eta herria zeharkatu, ez du herrirako irteerarik. Duela urte gutxi N-1 errepidearekin lotzen dira Usurbil, Lasarte eta Donostiako mugak Irubiden eginiko errotondaren eta bide berrien bitartez.

Ibaiaren bi aldeetara banatzen dira herriko auzoak eta bere ertzetan dauden erriberetan nekazal lurrekin batera industriguneak sortu dira azken urteotan. Oria ibaia herriaren ardatz geografiko eta ekonomikoa izan bada betidanik, Donostia hiriburuaren gertutasunak ere izan du eragina herriaren garapen eta harremanetan azken mende honetan batik bat, eta gaur egun neurri handi batean bere aktibitate guztiak baldintzatzen ditu.

Hala ere, bi mendiren babesean (Andatza eta Mendizorrotz-Bordatxo) eta ibai emankorretan hazita, 5.400 biztanle inguru dituen herri honek bere bizitza eta izaera garatzeko ahaleginak egiten ditu ondoko hiri erraldoiaren arnasatik bereiztuz.

Industrian batez ere eta nekazaritzan lan eginez bizi da herriko populazioa. Euskal hiztunen kopurua deigarria gerta liteke bisitarirentzat inguruan Donostia eta Lasarte bezalako hirigune handiak izanda, %80ra iristen baita euskaraz hitz egiten dakitenen portzentaia. Hain zuzen, euskal tradizioetan eta kulturan oso errotuta dagoen herria dugu Usurbil, urtean zehar hainbat eta hainbat agerkari eta ospakizun antolatzen direlarik gure kultura eta hizkuntza suspertu eta landu nahian.

Historia

Hasiera-hasieratik Usurbil bere prehistorian Hernaniko lurra izan da; artzain-garaian alegia, orain dela milaka urte.

Garai hartan, artzain-garaian, Hernaniren mugak Urumea eta Oria ibaiak ziren. Bi ibaion arteko lur guztiak Hernaniko artzain lurrak ziren. Usurbil eta Orio ere, lurralde handi horretan sartzen ziren. Artean, sortu gabe zegoen Donostia.

Hernani handi haren mugakideak Oiartzun eta Zizurkil ziren, bi artzain-herri berak ere. Era berean, Oiartzun Astigarrarekin egiten zuen muga sortaldetik eta Zizurkilek Aiarekin sartaldetik. Oria ibaiaz beste aldean dauden Zubieta eta San Esteban-Urdaiaga ez ziren Hernaniko lurrak, Zizurkilgo lurrak baizik. Urteak aurrera egin ahala, ordea, bi auzo horiek ere Hernani eta Usurbil lurretan sartuko ziren; nekazari-garaian, alegia, zubiak egin eta mugak ibaietatik mendietara igo zirenean. Usurbilen historia bere bost auzoen historian biltzen da. Hasieran San Esteban eta Zubieta Usurbilgo lurretatik at gelditzen zirela esan dugu; baina, haiek ere gero sartu ziren. Erdi Aroan Donostiaren menpe egon zen, baina 137iean Enrike II.a erregeak "Belmonte de Usurbil" izenaz hiribildu-titulua eman zion. Hiribildua Kalezar aldean eraiki zen. Baina, lehengo ohituraz nonbait, Herriko Batzarrak Elizalden egiten ziren, Paris etxeko hariztian. Usurbildarren Salbatore eliz nagusia ere Elizalden zegoen. Aginagarrentzat ere egokiago zegoen Elizalde hura... Azkenik, Elizalden egin ziren Herriko plaza eta Herriko Etxea ere; eta horrela gelditu zen Elizalde, gaur egungo kaxkoa.

Usurbil, Donostiaren juridizioan, beste lehenagoko errege batek jarri zuen; Nafarroako errege Santxo "Jakintsuak", 1811. urte inguruan. Urte horietan berak sortu zuen Donostia, itxas-portutarako , hau da, Baionarekin itxas-salerosketa egiteko. Eta bere Donostia hura indartu beharraren beharrez, Hondarribiatik Oriorainoko Juridizioa eman zion. Donostiako alkatea Juridizio handi horren alkate eta epailea zen, lapur eta gaizkileak zigortzeko eta herritarren eskubideak erabaki eta zaintzeko. Inguru horretan guztiak ez zen beste alkaterik, nahiz eta herri bakoitzak bere ondasunen jabetza beti bere esku izan. Juridizioa, Donostiaren eskuetan zegoen.

Juridizio hori izan zen urte hartan erregeak Usurbili oparitu ziona; bere alkatea izateko eskubidea, alegia. Eta horren osagarri bezala, Kalezarko bizkarrean herribildu bat egiteko eskubidea. Gainerako, herri-eskubide guztiak ere eman zizkion. Eskubide horien aitormena erregeak usurbildarrei orain dela seiehun urte egin zuen eskutitz baten bitartez, uztailaren 11ean.

Ahaide Nagusien arteko borroketan Usurbilek ganboarren aldean parte hartu zuen Atxegako leinuaren bidez. Ahaide Nagusiak elkarren aurkako gerra gogorrean ari izan ziren urte askoan, bi taldetan banaturik: oinaztarrak eta ganboarrak, biak elkarren etsai, biak zein baino zein gogorrago. Noizko kontuak diren hauek adierazten duten data jakinik ez dago. Baina, badago Usurbilgo lehenengo batailaren data: 1380. urtea. Aipatu bezala, Usurbilek ganboarren alde egin zuen, Atxegako leinuaren bidez. Atxega ondasun handi-ugariren jabe zen Usurbilen eta Aginagan: etxeak, baserri onak, errotak, lur-sailak... Atxegako jaunaren indarrak mende luzez eduki zituen Usurbilgo herria eta bertako jauntxoak. 1486an sute handi batek hiribilduaren erdia suntsitu zuen. XV, XVI eta XVII. Mendeetan, udaletxearen eta saltegien kokapena zirela medio, auziak izan zituen Aginaga auzoarekin eta zenbait akordio eta hitzarmen egin behar izan zituzten harresiez kanpoko eta barneko biztanleek.

XVII eta XIX mendeen artean Orioren ertzeko Mapil untziola izan zen industria nagusia. Orio eta Zizurkilekin Andatzabeko Batasuna eratu zuen 1826an, Gipuzkoako Batzarretara hiruren artean ordezkari bakar bat bidaltzeko. 1875ean, Bigarren Karlistadan, setiaturik eduki zuten hiru hilabetetan. 1907an udaletxea eta udal-artxibategia erre egin ziren.

Artea

Atxega jauregia XVII. Mendekoa da, barrokoa. Bi mailadi ditu kanpoaldean, sarrerako atearen bi aldeetara. Monumentu izendatuta dago.

Saroe jauregiak fatxada barrokoa du eta bertan armarri handi bat. Sarrerako bi arkuak burdina landuzko sarez babesturik daude. Garai batean Murillloren eskolako margoak egon ziren bertan, baina Lehen Karlistadan suntsitu egin zituzten. Jauregia monumentua izendatua dago. San Esteban auzoko Urdaiaga baserria izen bereko familiaren oinetxea izan zen. Ustez Erdi Arokoak diren leiho trilobulatuak, erdi-puntuko arkua, modiloiak, etab. ditu.

Salbatore eliza XVI-XVII mendeetan eraiki zen. Nabe bakarra eta gurutze-gangak ditu, guztia harlanduzkoa. Abside poligonala du eta arrosetoi gotiko batek burutzen du. Zoruan herriko familien hilobiak gordetzen dira. Oinaldeko dorrea, barrokoa, Azpeitiko F. Ibero arkitektoak eraiki zuen XVIII. Mendean, Etxebeste militarraren dirulaguntzaz.

Parisen, 1907. urtean, Cavaillé-Coll tailer ospetsuetan eraikitako Mutin Cavaillé-Coll organo erromantikoa dago Salbatore elizan. Hasiera batean, 1921. urtean Usurbilera ekarri zen arte, Lapurdiko Bidarte herriko Ilbarritz auzoan dagoen jauregi batean kokatua egon zen. Garai hartako Paris, Bordele eta beste lekuetako zenbait organo-jole ospetsuek ezaguna zuten. Gaur egun, munduko organo ospetsuen katalogoetan Usurbil herriari goraipamena ematen dion musika tresna da.

Bestalde, San Esteban ermitak, berrikuntza ugari egin zaizkion arren, Erdi aroko ezaugarriak gordetzen ditu oraindik. XVI. Mendeko Ama Birjinaren taila bat dago. Azkenik, herriko frontoiko frontisaren atzealdean Zumeta pintorearen zeramikazko murala dago. 16 x 9 metroko murala da.

Inguruak

Barrendegi honetatik Usurbil, Jaizkibel eta Ayako harkaitzengain dauden bista bikainak miretsi ahal izango dituzu.

Baselizara heltzeko errepidea jarraituz, Andatzako gorunera iristen da, leku ageriz hornitua, une atseginez gozatuko duzun lekuak. Toki honetan historiaurreko hondarrak (trikuharriak) daude, nahiz eta kokatze zailekoak izan.

Beste txango gomendagarri bat Mendizorrotz Mendirako igoera da, nondik Usurbileko udalerriaz gain, Donostiako sarrera osoa, Orio, Bizkaiko itsasbazterra eta Frantziakoaren zatia behatu ahal izango dituzun.

Auzoak

• Zubieta
• Kale Zahar
• Santuenea
• San Esteban edo Urdaiaga
• Txokoalde
• Aginaga (Angulengatik ezaguna)
• Atxegalde
• Kaleberri

Jaiak

• Otsailak 4: Santa Ageda bezperako eskea.
• Otsailak, inauteri larunbata.
• Apirilak: Aberri Eguna- ekitaldia udaletxe aurrean.
• Apirileko azken larunbatean: Erle Eguna, animalitxo honen inguruko eguna; azoka, erakusketak, eztia...
• Maiatzaren lehen igandea, Andatza Eguna, mendira igo eta erromeri jaia.
• Maiatzak 15: San Ixidro, nekazarien eguna.
• Maiatzaren azken aurreko igandea, Sagardo Eguna; sagardoaren inguruko jaia.
• Ekaineko lehen igandean: Udarregi Ikastolaren eguna.
• Ekaineko bigarren igandean: UEMA festa.
• Ekainak 24, San Juan, Kalezarreko jaiak.
• Uztailak 2, Santixabel, Herriko jaiak.
• Uztailak 25 eta 31, Santiago eta San Inazio, Zubietako Jaiak.
• Abuztuak 3, San Esteban, Urdaiagako jaiak.
• Abuztuak 16, San Roke, Kalezarko jaia.
• Irailean Endika Abril Errebote txapelketa Zubietan.
• Irailean Piper Eguna: produktu honen inguruko festatxoa, piperrak dastagai...
• Irailak 27: Gudari Eguna, herriko hiru gudariei omenaldia.
• Urriak 4: San Praixku eguna, Aginagako jaiak.
• Azaroak 1: Artisau azoka.
• Azaroak 22: Santa Zezili eguna.
• Abenduak 11: Usurbilgo herria Udalbiltzan sartu zeneko eguna, jai eguna herriko udaletxean.
• Abenduak 16: Santo Tomas Azoka.
• Abenduak 24: Olentzero.
• Abenduak 26: San Esteban Txiki, egun osoko festa Urdaiagan.
• Abenduak 28: Inuxente Eguna, Barrikotea frontoian.

Musika

Zumarte Musika Eskola da usurbilgo haur eta gazteei musika irakatsi eta hainbat ekintza musikal antolatzen dituen herriko talderik garrantzitsuena.

Usurbilen hainbat musika talde egon dira: Negu Gorriak (Kaki Arkarazo), SEN (Haritz harreguy), Larrua Truk, suSmo, DesperVicio, Mendeku itXua, D3, ParaFlipin, BTK Batukada Taldea eta EPOK besteak beste.

Kanpo loturak

• Gipuzkoako Aldundiaren webgunean herriaren inguruko informazioa
• Noaua kultur elkartea