Ehun (biologia)

Nerbio ehunaren ebaketa fina.

Ehun biologikoak zelula interkonektatu multzoa da, organismo batean antzeko funtzioa betetzen dutenak.

Ehunen azterketa eta ikasketari histologia deritzo eta, gaixotasun bati lotua badago, hispatologia.

Animalien ehunak

Animalien gorputzetan oinarrizko lau ehun mota daude, giza gorputzean eta organismo multizelular apalenetan barne. Lau mota hauek organo, egitura eta beste osagai guztiak osatzen dute.

• Epitelio ehuna - Zelula geruzez osatutako ehunak dira, organoak estaltzen dutenak azala eta hesteen barne estaldura bezala. Ehun hauek babeste, jariatze eta xurgatze funtzioa dute.
• Lotura ehuna edo Ehuste ehuna - Izenak berak adierazi moduan, dena batera eusten duten ehunak dira. Zientzialari batzuek odola lotura ehuntzat hartzen dute.
• Gihar ehuna - Giharrak osatzen dituen ehun uzkurkorra da, laburtu eta luzatzeko gaitasuna duena.
• Nerbio ehuna - Garuna, bizkarrezur-muina eta nerbio periferikoak osatzen duten zelulak dira.

ENDODERMOTIK SORTZEN DIREN EHUNAK

1. EHUN EPITETALAK Ehun epitelialen artean bi mota daude: estaldura epitelioak eta guruin epitelioak. Bien zelulek morfologia poliedrikoa dute eta eten gabe berritzen ari dira oso bizitza laburra dutelako.  Estaldura epitelikoak Gorputzaren kanpo eta barruko azalerak estaltzen dituzte. Odol hodirik ez duten zelula geruzaz osatuta daude eta izaera konjuntiboa duen mintz basal baten gainean dago. Estaldura epitelikoak lauak edo zilindrikoak kizan daitezke:

Lauak: zelula zapalduaz daude eratuak. Geruza bakar bat osatzen badute epitelio monoestratifikatu diretze, zenbait geruza osatzen badituzte epitelio lau pluriestratifikatuak. Epitelio lauek azalaren gainaldea, hestegorria, ahoko mukosa, bagina eta guruin batuzek hodiak estaltzen dituzte. Zilindrikoak: Geruza baten edo zenbait geruzetan kokatuta dauden zelula prismatikoz eratuta daude. Geruza baten bada epitelio zilindriko monoestratifikatu esaten zaie eta zenbaitetan bada epiteio zilindriko pluriestratifikatua.

 Guruin epitelioak Subsatantzia mota desberdinak jariatzen berezituta daude: mukia, izerdia, argizaria eta esnea. Epitelio horien zelulak pilatu egiten dira azpiko ehunean zelula kordoi bat hazi ondoren. Zelula masak zelukak biltzen eta euren azalerak lotzen dituen hodia duenean, zelulek guruin exokrinoak (kanpoaldekoak) eratzen dituzte. Guruin epitelioa azaleko epiteliotik askatzen denean eta zelula masak bere jariakina odol kapilarretan zuzenean isurtzen duenean, guruin endokrinoak edo barne jariaketakoak sortzen da. Azken hauek hormonak eratzen eta jariatzen dituzte.

2. NERBIO EHUNA

Nerbio ehuna da guztietan konplexuena. Berariazko hartzaileen bitartez estimuluak jasotzen, nerbio zentroetatara informazioa transmititzen, erantunak sortzen eta, euren jarduera egokitu dezaten, erantzun horiek organo eragileei bidaltzen berezituta daude. Organismo osoan zabalduta daude, sistema baten barruan antolatuta: nerbio sisteman. Bi elementu mota ditu: nerbio zelulak edo neuronak eta glia edo neuroglia zelulak.

Neurona guztiek gorputz neuronala edo perikarion izeneko gorputz zelularra eta zitoplasmako luzapenak dituzte. Gorputz neuronalek itxura bat baino gehiago izan dezakete: izar itxura, piramide itxura, esferikoa... Nukleo handia dute, neurofibrila ugari eta gorputz besikularrak edo Nisselen granuluak. Perikarionetik bi luzapen mota irteten dira:  Dentritak: laburrak, ugariak eta adar askokoak izaten dira normalean. Adarraren muturrera hurbiltzen diren neurrian, diametroa txikitu egiten zaie. Dentritek beste neurona batzuen nerbio kinada jasotzen dute.  Axoia edo neurita: luzapen bakarra izten da gehienetan, oso luzea, oso adar edo kolateral gutxi dituena, eta luzeera ososan diametro finkoa duena. Nerbio kinada gorputz neuronaletik kanpora bidali eta nerbio, muskulu edo epitelioko zelula batera transmititzeaz arduratzen da. Azken adarrak puxika antzeko zabaluneetan amaitzen dira, botoi terminaletan. Botoi horietan kinada beste zelula batzuetara transmititzen da neurotransmisore izeneko zelulen jariakinaren bitartez. Neuronen arteko loturak sinapsiak dira.

Funtzioaren arabera, neuronak bi eratakoak izan daitezke: sentikorrak, estimulua jasotzen dutenak, eta eragileak, erantzuna sortzen dutenak. Bi neurona mota horien artean nerbio kinada zuzentzen, erregulatzen eta aldatzen duten beste neurona batzuk egon daitezke. Ornogabeetan oso ugariak dira jariatzen neuronak, ornogabeetan ez dira hain ugariak, Neurona mota horiek odol hormonak askatzen dituzte.

NEUROGLIA EDO GLIAKOAK

Neuronak bete, eutsi eta isolatzeaz gain, ziur aski euren elikaduran partea hartzen dute (astrozitoak eta oligodendrozitoak), hau da, neuronen mantenimenduaz arduratzen dira. Nerbio ehunak garbitzen ere jarduten dute eta zaurituta edota hilda dauden neuronak digeritzen dituzte (mikroglia). Neurona bakoitzeko hamar glia daudela kalkulatzen da. Glia mota desberdinak:  Astrozitoak: neuronak inguratzen duten izar itxurako zelulak dira. Kapilarrekin lotzen diren hedapenak dituzte.  Oligodendrozitoak: Txikiagoak dira eta astrozitoek baino luzapen laburragoa eta gutxiago dituzte. Nerbio sistema zentraleko axoiak inturatzen dituen mielinazko zorroa eratzen dute.  Mikroglia zelulak: txikiak eta urriak dira. Luzapen laburrak dituzte eta, “arantza” txikiz estalita daudenez, itxura arantzatsua.  Schwannen zelulak: zapalak dira eta zitoplasman banda bikoitza dute, fina eta zurbila; mielinazko zorroaren alde bietan ezarrita dago. Substantzia hori lipidikoa da: batez ree molekula fosfolipidoekin, eta kolestero eta proteina loturekin osatua. Zelula horien oinarrizko funtzioa nerbio sistema periferikoko zuntzak estaltze da eat eruren degenerazio eta birsorkuntzan parte hartzea.

MESODERMOTIK ERATORRIKO EHUNAK

1. MUSKULU EHUNAK Muskulu ehuna gorputzaren mugimenduak kontrolatzen dituen ehuna da. Euren zelulen ezaugarri nagusia uzkurtzeko gauza izatea da, hau da, nerbio estimuluak hartzen dituztenean etzan egiten dira. Muskulu ehun edo zuntzak luzeak dira eta miofibrila ugari biltzen dituzte. Miofibrila horiek proteina uzkurgarrien miofilamentuz osatua daude, aktina eta miosina proteinez. Muskuluak uzkurtzen dira aktinazko filamentu finak miosinazko filamentu lodien gainean higitzen direnean. Muskulu zeluletako zelula mintzari sarkolema deritzo eta zitoplasmari sarkoplasma, horien nukleoek zatitzeko gaitasuna galdu dute. Hiru muskulu ehun mota bereizten dira:  Muskulu ehun lisoa: zelula fusiforme eta uninukleatuz eta ardatz nagusiaren paralelo diren miofibrilaz eratuta dago eta hauek ez dute zeharkako ildaskarik. Uzkurdura berezkoa, geldoa, erritmikoa eta luzea da. Bronkio, zain, arteria, urdail, heste eta umetokian daude muskulu horiek eta ugatza, listu guruinak eta gernu maskuria inguratzen dute.  Muskulu ehun ildaskatu edo eskeletikoak: uzkurdura arina, arritmikoa eta nahita egindakoa du. Burmuin et abizkarrezurreko nerbio sistemako nerbioek kontrolatzen dute. B ere zelulak zilindrikoak, oso luzeak eta multinukleatuak dira, eta zeharkako ildaskak diztuzten sortean biltzen dira. Sorta horiek banda iunak (anisotropoak edo A) edota banda argiak (isotropoak edo B) dituzte, zelula bakoitzaren miofibriletako ildasken adikzioaren arabera.  Muskulu ehun kardikoak edo miokardioak: Uzkurdura azkarra eta erritmikoa, eta borondatezkoa ez dena, dauka. Ornodunetan, bere zelulek zeharkako ildaskak dituzte ta luzeak eta abar ugariakoak dira. Miokardioetan zeharko edo ildaska ilunak ikusten dira bi zelulen arteko loturan. Bihotzean eta zirkulazio sisteman aurki dezakegu eta miokardioak bihotzeko paretetan.

ENDODERMOTIK ERATORRIKO EHUNAK

1. LOTURA EDO EHUSTE EHUNAK Animaliaren gorputz osoan zsehar oso zabaldua dauden ehunak dira eta beste ehunak eta organoak eutsi eta lotzeko funtzioa dute. Oso zelula gutxiz, bizirik ez duten zelula arteko subastantzia ugariz eta hiru zuntz motaz osatuta daude:  Zuntz kolagenoak: animalien organismoan ugarien dagoen proteinaz osaturiko zuntz ugarienak dira, hau da, kolagenoz. Luzetarako ildaskak dituzten sorta bihurgunetsuak eratzen dituzte. Zailak eta malguak dira, baina ez elastikoak.  Zuntz elastikoak elastina: izeneko proteinaz dago osatua. Aurrekoa baino finagoa dira eta ez dute ildaskarik. Sare irregular horiska eratzen dute. Oso elastikoak dira eta erresistentzia handia diote tiratzeari.  Zuntz erretikularra: oso delikatuak dira eta sare trinkoa osatzen dute. Prekolageno izeneko proteinaz osatuta daude. Ez dira oso elastikoa baina erresistentzia handia tiratzeari.

A. EHUN KONJUNTIBOA Ehunak eta organoak babesten eta lotzen dituen ehun tipikoa da. Eta ehun horien bitartez heltzen dira ehun eta organoetara nerbio eta odol hodiak. Biltzen dituen zelula desberdinak zuntzek zeharkatzen duten oinarrizko subastantzia ugari eta amorfo baten barrruan daude. Bi zelula motez eratua dago, fibrolasto (zelula finkoa) eta seudopodoa (mugikorra, zelula zaharrak jan). Ehun konjuntibo ugarienak hauek dira:  Konjuntibo laxoa edo areolarra: Hutsuneak betetzen ditu, epitelioak ezartzen diren oinarria da, odol hodiak eta hodi linfatikoak inguratzen ditu, eta larruazalean, mukosetan eta guruineta dago. Ehun horretan ugarieank izar itxura duten fibrozitoak eta histiozitoak edo makrofagoak dira. Azken hauek odol monozitoetik sortzen dira. Zuntz kolageno elastikoa eta erretikularrak dituzte. Matrize likatsua da. Ehun delikatua, malgua eta malgutasun gutxikoa da.  Konjuntibo lodiak: laxoaren osagai berberak ditu, baina zuntz kolagenoa askoz gehiago ditu. Ornodunetan larruazalaren sakoneko dermisean, kornean, organoen kapsuleta eta, batez ere, tendoietan dago. Trinkoak da, tiratzeei erresistentzia txikia eta malgutasun gutxikoa.  Konjuntibo elastikoa: ehun konjuntibo laxoz banaturik dauden zuntz elastikodun sorta sendoz osatuta dago. Ez dago oso zabalduta; bizkarrezurreko lotailuak horiak eta trakea, bronkio eta arterietako mintz elastikoak eratzen ditu.

B. EHUN KARTILAGINOSOA Osaketari dagokionez zelula arteko substantzia amorfo, solido, elastiko eta gogorra duenez, trinkotasun zurruna du. Ez du odol hodirik, hodi linfatikorik eta berbio hodireik. Oinarri-oinarrian azalera artikulatuen euskarri edota estaldura moduan jokatzen du. Enbrioien eskeletoa kartilagosiaz dago osatua. Kartilago ehuneko zelulak kondrozitoak eta euren zuntzak, kolagenoak eta elastikoak, dira. Kopurua osatzen duten kartilagoaren arabera da. Kondrozitoak obalo formakoak dira eta luzapen finak dituzte, matrizean husuneak betetzen dituzte, zulo izenekoak, eta batetik zortzira egon daitezke. Ornodunetan hiru kartilago mota ageri dira:  Kartilago hialinoak:zelula gutxi ditu eta zenbait zuntz kolageno. Sudur trenkada, saihetseko kartilakoeta. Fetoaren eskeletoa  Kartilago elastikoak: elastina zuntz ugari ditu. Epligotia eta ugaztun batzuen, gizakiena esaterako, belarriko kartilagoa eratzen du.  Kartilago haritsuak edo fibrokartilagoak: zuntz kolagenoz ia bakarrik osatuta dagoen matrizea du. Zelula lerrokatuta ditu. Orno arteo diskoak, pubiseko sinfisia eta meniskoak eratzen ditu. Kartilagoaren muga perikondria da. Eremu horretatik luzatzen da kondorbalstoen jardueraren ondorioz.

C.- EHUN ADIPOSOA Ehun adiposoa konjuntibo laxoaren antzekoa da, baina nagusi ditu zelula adiposoak edo adipozitoak. Zelula horiek esferikoak dira eta ez dute luzapenik. Koipe neutroak gordetzen dituzten bolumen handiko tanta batean ehun adiposo horiaren kasuan; eta ehun adiposo arrearen kasuan, berriz, tanta txikiago eta ugariagoetan gordetzen dituzte.

Ehun adiposo arrea oso ugaria da hibernazioa egiten duten ugaztuenetan, kiroptero eta karraskarietan. Ornodun homeotermoetan energia erreserba moduan eta isolatzaile termiko moduan jokatzen dute; organo jakin batzuk finkatzen ditu, giltzurruna esaterako, eta gorputzaren ingurua modelatzen du larruazalaren azpian geruza jarraituaeratzen duelako: panikula adiposoa. Hezur luzeetako hezun muin edo muin horia eratzen du.

D.- HEZURRETAKO EHUNA Ehun konjuntibo guztietan orokorrean da, zelula ar teo substantzia, hezur matrizea, kaltzifikatu egiten delako. Horrek pisu handia jasateko gaitasuna ematen dio okertu eta apurtu gabe. Ornodunek bakarrik dute eta euren barruko eskeletoko hezurrak eratzen ditu. Hezurraren azkeneko itxura ematen parte hartzen duten hiru zelula mota ditu:  Osteozitoak:matrizeko barrunbe edo zuloetan kokatuta daude.  Osteoblastoak:matrizearen atal organikoa eratzen dute.  Osteoklastoak:hezur subastantzia apurtzeaz arduratzen dira. Matrizearen pisuaren %50 materia ezorganikoz osatua dago, batez ere hidroxiapatitozko kristal itxura duten fosfato kaltzikoz. Karbonatu kaltzikoa ere badute. Matrizearen atal organikoa, osteina, zuntz kolagenoz eta subastantzia amorfos osatuta dago.

Bi hezur ehun edo hezur mota bereizten dira: trinkoa eta harroa edo erretikularra.  Hezur trinkoa: mamitsua eta gogorra da eta matrizean ez du barrunberik. Hezurren kanpoko geruza osatzen du. Hezur luzeen atal zilindrikoa, diafisia ia oso-osoan hezur trinkoa da.  Hezur harroa edo erretikularra: trabekula mehezko “sarea”da. Trabekula horiek hezur muiez beterik dauden barrube ugari elkarrekin lotzen dituzte. Hezur muin mota bi daude: gorria edo hematopoitikoa, odol zelululak eratzen dituena; eta horia, ehun adiposos osatuta dagoena. Hezur ehun harroak hezur luzeen muturretako barualde, episia, eta hezur labur eta lauen erdigunea betetzen ditu.

E.- ODOL EHUNA Odol ehuna edo hemotopoietikoa oso berezitua dagoen ehun konjuntiboa da eta plasma (sueroa eta fibriejenoa –proteina batzuk, plaketekin batera lan egiten dutenak, sare moduan -) %55 izenekok zelula arteko substantzia likiadoa du. Bere korpuskuluak goblulu gorriak, globulu zuriak eta plaketak dira.  Globulu gorriak, eritrozitoak edo hematiak eten gabe eratzen ari dira eritoblasto nukleatuetatik abiatuz hezurretako muin gorrian. Bertan sintetizatzen da hemoglobina, koloro berezi hori ematen dien proteina. Ahurbiko disko baten itxura du eta ugaztunetan, ez dute nukleorik eta ziplasmako organulurik. Itxura ahurbiko eboluzioan zehar izandako moldaketa da eta itxura horri esker eritrozitoak askoz azalera handiagoa lortu du gasen trukaketa egin ahal izateko. Zitoplasmaren mintza os elastikoa denez, eurena baino diametro txikiagoa duten kapilarrak zeharkatzeko tolestu egin daitezke globuuak.  Globulu zuriak bost eratakoak izan daitezke: neutrofiloak, eosinofiloak, basofiloak, linfozitoak eta monozitoak.  Lehenengo hirurek granulu bereziak erakusten dituzten zitoplasman koloratzaile jakin batzuekin koloreztatzen direnean. Hori dela eta, granulozito edo leukozito granular ere esaten zaie. Mugimendu ameboideak egireko gaitasuna dute eta , horri esker, odola utzi eta ehunetar igaro daitezke. Ehunetan fagoziosia egin dezakete, beraz faogzito ere esaten zaie. Linfozito eta monozitoek ez dute granulazioreik erakuste koloreztatzen direna eta, horregatik, agranulozito esaten zaie.  Plaketak megakariozitoetak askatutako nukleo gabeko zitoplama zatiak dira. Megakariozitoak heuzr muineko zelula erraldoiak dira. Ugaztuen izaten dituzte plaketak. Ornoduenta tronbozitoaek betezu dute pkaleten funtzia. Tronbozitoak nuleorik ganbeko zelula fusiformeka dira.

Landare ehunak

Landare ehun tipikoak honako multzo hauetan sailkatzen dira euren jatorri eta funtzioaren arabera:

• Ehun enbrionarioak edo meristemoak: meristemo primario eta sekundarioak.

• Ehun zehaztu edo helduak:
  • Parenkimak
  • Ehun babesleak
  • Ehun mekanikoak edo euste ehunak
  • Ehun eroaleak
  • Jariatze ehunak

1.-MERISTEMOAK

Meristemoak landare baskularrek bakarri dituzten ehunak dira. Hazkundea zuzentzen dute, euren zelulek banatzeko eta berezitzeko gaitasun handia dutelako. Jardute unearen eta landarean duten kokapenaren arabera, primario edo apikalak eta sekundario edo albokoak izan daitezke.

Zelula meristematikoak txikiak eta poliedrikoak dira, nukleo handi bat dute eta ez dute bakuolarik edo oso txikiak dituzte. Pareta zelularra gina eginkizun konkretua mitosi asko egiten du.  Meristemo primario edo apikalak zelula enbrionarioetatik sortu dira zuzen-zuzenean; sustraiaren eta zurtoinaren muturretan kokatuta daude eta landarearen luzetarako hazkundea zuzentzen dute. Etengabe zatitzen ari da.  Meristemo sekundario edo alboetakoak zatitzeko gaitasuna berreskuratu duten zelula helduetatik sortzen dira. Alboetan daude kokatuak eta lodierako hazkundea zuzentzen dute. Bi motatakoak daude: Kanbiuma eta felogenoa. A. Kanbium: xilema (izerdi landugabea garraiatu) sekundarioaren eta floema (izerdi landua garraiatu) sekundarioaren artan dago eta berak sortzen ditu bai bata eta bai bestea. Zurtoin eta sustraietan dago eta zelula zilindrikoak edo zerrendak (kanbium faszikularra) osatzen agertzen da. B. Felogenoa edo kanbium subertsua zurtoin eta sustraien azalean kokatua dago, kanpoaldetik hurbil. Kanpoalderantz suber edo kortxo izeneko ehun babeslea eratzen du eta barrualderantz, felodermis edo kortex sekundarioa izeneko parenkima kortikala. Zilindro oso bat edo arku itxura zerrenda longitudinalak eratzen agertzen da.

EHUN HELDUAK

1. PARENKIMAK

Parenkimak landareen ehun betegarri garrantzitsuenak dira, hau da, landareei masa ematen diete. Ehun helduen artean espezializazio mailarik txikiena du. Landarean egiten duten funtzioaren arabera bost mota bereizten dira: klorofilakoa, erreserbakoa, aeriferoa, akuiferoa eta eroalea. a. Klorofilikoak edo fotosintesikoak: landareen atal berde guztietan dago. Kloroplasto asko duten zelulek eratzen dute eta euren zeregina fotosintesia egitea da. Bi parenkima klorofiliko mota daude euren itxura eta zelulan duten kokapenaren arabera: hesitua eta lagunar edo harroa. b. Erreserbako parenkima: landarearentzako beharrezkoak diren substantziak biltzen berezituta dauden zelulek osatzen dute. Argitara ez dauden organoetan dago, tuberkulu, bihotz...adibidez. Kokapenaren arabera: Kortikalak edo muinekoak c. Parenkima aerifero edo aerenkimak duten ezaugarri nabarmena zelula artean hutsarte handiak daudela da. Hutsarte horietan garraiatzen eta pilatzen dira gasak. d. Parenkima akuiferoa ura biltzeko egokituta dauden zelulek osatzen dute. Zurtoinaren barrualdeko eremuetan eta leku eta klima hezeetakoak diren landareetan . e. Parenkima eroaleak hodi eroaleen artea betetzen duten zelula multzoak osatzen dute. Laguntzen dion hodi eroalearen arabera, parenkima xilema eta parenkima floema daude.

2. EHUN EROALEAK

Ehun eroaleak landareak dituen ehunik konplexuenak dira. Ehun horien zelulek landareen ehun guztien artean bereizte mailarik handiena dute eta landarearen gorputz osoan barrena elikagai disolbatuak garraiatzen berezituta daude. Eboluzioari dagokionez, pteridofitoetan agertzen dira, hau da, lehorrera guztiz egokitzea lortu zuten lehenengo landareetan

Bi ehun eroale mota daude: xilema eta floema. Biek osatzen dute landarearen sistema baskularra edo eroalea.  Xilema, egun egurtsu edo egurra, landareetako ura eta gatz mineral disolbatuak (izerdi landugabea) garraiatzen dituen ehun eroalea da. Bi xilema mota daude: xilema primarioa, hasierako meristemotik sortua eta xilema sekundarioa: kanbiumaren jardueraren ondorioz sortzen da lodieran hazkunde sekundarioa duten landareetan. Osatzen duten zelulak hauek dira: elementu eroaleak edo trakeakoak, xilema zuntzak eta parenkima laguntzearen zuntzak. Landare egurtsuetan, xilema zaharrak garraioan parte hartzen du eta hazkundearen landarearen euskarri modura jokatzen duen ehuna bihurtzen da: egurra. Arbola bati adina zehazteko, urtero udaberrian eta udan sortzen diren xilema eraztunak zenbatzen dira, esklerizatu.  Floema, ehun bahea, ehun liberiarra edo liberra fotosintesian sintetizatu diren substantzia (izerdi landua) garraiatzen dituen eta landarearen organo guztietara banatzen duen ehuna da. Bi floema mota daude: floema primarioa, hasierako meristemotik sortua eta floema sekundarioa, kanbiumaren jardueraren ondorioz sortzen dena lodieraren hazkundean. Flemak, xileramerreantzera, zenbait zelula mota ditu: elementu baheak, zelula laguntzaileak , parenkimak, zuntzak eta esklereidak. Landare angiospermoetan zelula lagungarri nukleodunak ageri dira hodietara lotuta plasmodeoen bitartez.

3.- EHUN BABESLEAK

Ehun babesleen funtzioa landarearen kanpoko azala estali eta babeslea, edo landarearen barrualdean ehun batuk eta beste batzuk banatzea du. Zelulen artean ez dute hutsarterik. Lau ehun babesle mota daude: epidermisa, exodermisa, endodermisa eta suberra.

 Epidermisa: landareen gorputza estaltzen duen zelula geruza jarraitua eta, gehienetan, bakarra da. Kanpokoalde guztia (sustraiak izan ezik) substantzia iragazkor batez bustia dago: kutina. Kutina kutikula izeneko geruza garden bat eratzen du eta geruza horri esker epidermisak ez ditu ur eta gasak iragazten. Kutikularen gainena argizaria ezar daiteke. Bere zelulek ez dute kloroplastorik. Epidermiseko zelula batzuk luzatu edo zatitu egin daitezke eta ileak edo trikomak eratu. Funtzio desberdinak dituzte ile horiek: zurgatu, babestu, eutsi.  Exodermisa: landare gimnospermo eta angiospermo helduek sustraietan duten ehun berezia da. Aldez aurretik dagoen ehun baten (gehienetan parenkima bat) zelula suberifikatu egiten direlako sortzen da. Zelula biziek osatzen dute.  Endordermisa: normalean zelula biziduen geruza bakar batez osaturiko barnealdeko ehun bat da. Sustraietan ehun eroaleak eta parenkima periferikoak banatzen dituen zilindroa eratzen du. Zelula gazteek laguntza bat eramaten dute horma erradial eta zeharkakoetan: Casparyren banda. Zurtoinetan nekez azaldu. Kambium eta Felogenoa babestu eta separatzen du.  Suberra: Felogenoaren eta sustrai zaharren ondorioz sortzen da. Hilda eta airez beterik dauden zelulak elkarren o ondoan ezartzen dira euren artean hutsarterik utzi barik eta horrela, ura eta gasari iragazten uzten ez dien geruza osatzen dute. Iragazkortasun hori dela eta, suberra duten landareetan gas eta ur trukaketa egiteko lentizelak erabitlztzen dira: zelula bizen kordoiak dira, kortxoko zelulen artean sartuta daude eta barruko ehun biziak kanpokoekin lotzen dituzte. Suberra orbainketa ehuna ere bada. Artelatzean oso garatua dago eta hortik dator zuhaitz horren izen zientifikoa : Quercus suber . Kortxoa

EHUN MEKANIKO EDO EHUSTE EHUNAK

Ehun mekanikoek, eusteko ehun ere esaten zaie eta organo helduen erresistentzia maila ziurtatzen dute. Bi ehun mekaniko meta bereizten dira: kolenkima eta esklerenkima.  Kolenkima: zelula bizi mota bakarrez osatuta dago, hauek nahiko luzangak dira, kloroplastodunak eta hormen lodiera homogeneoa da. Zelula biziez osatuak daude. Kolenkima arruntena kolenkim angeluarra da. Zelulak lodiagoak dira zelula horetako batzuk biltzen diren angeluan. Flexio eta zapaltzeen aurrean erresistentzia eta malgutasuna erakusten dute, bai hazten ari diren organoetan, bai zurtoineko, pezilolio eta hostoetako nerboetako diren organoetan, bai zurtoineko, pezioloko eta hostoetako berbioetako atal gazteetan. Elkarren atzena dauden zilndro multzoak dira, azaleti kokoatuta daude, zurtoin eta pezioloetan, zainetan zehar eta hostoetan  Esklerenkima: hazteari utzi dioten organismo helduetako erresistentzia mekanikoa kontrolatzen duen ehuna da. Zelulak hilik daude estruktura gogorrak osatuz, azien kanpoko aldea (intxaurren kanpokoa). Kolenkimak ez bezala, os ohorma lodi eta gogorreko zelula ditu (lignifikatuak). Zelula horiek heldutasunera iristen direnean hil egiten dira. Bi zelula mota daude: zuntzak eta zelula petreoak edo esklereidak.

EHUN JARIATZAILEAK

Beste ehun batzuen barruan sakabanatuta dauden zelula multzoak dira; beste ehun horiek landarearentzak alferrekoak diren sustantziak sortzen dituzte eta iraizte pro duktutzat hartzen dira. Substantzia horiek kanporatu egin daitezke, guruin ehunak, edo bakuloetan pilatu, ehun jariatzaileka eta iraitz ehunak. Jariatzse jarduera zelula bakarrarena ere izan daiteke. Garrantzitsuenak:  Latex hodiak: hodietan biltzen diren zelula multzoak dira. Presioan dagoen eta ur, goma, erretxina (kautxu) eta alkaloidez eraturiko latez zurixka beteriko bakuola ugari dituzte.  Erretxina hodiak: landare osoa zeharkatzen dituzten eta gurin zelulen jariakna jasotzen duten hodiak dira. Ohizkoak dira konifera askotan eta guztiz ugariak erretxina pinuan  Lisina poltsa: oli esentzialez beteriko zelula arteko espazioak dira. Jariatze produktzu zamaturik dauden eta mintzak deseginda diutzten ehunen hutsune (poltsa) eraturik, zelula multzoetatik datoz. Ugariak fruitu garratzen azaletan (limoia, naranja...)  Guruin zelulak: edo halako zelula multzoek, kanpora jariatzen dituzte egiten dituzten substatnziak. Talde honetako nektarioak eta jariatze biloak, digestiozkak eta erresumingarriak.