Dominikar Errepublika

Dominikar Errepublika
Quisqueyanos valientes
flag of Dominican Republic (en) coat of arms of the Dominican Republic (en)
Geografia
Hiriburua	Santo Domingo 18°28′35″N 69°53′36″W
Azalera	48.670,82 km²
Punturik altuena	Pico Duarte (en)
Punturik sakonena	Lake Enriquillo (en) (−45 m)
Kontinentea	Ipar Amerika
Mugakideak	Haiti, Venezuela, Ameriketako Estatu Batuak eta Turks eta Caicos uharteak
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika demokratikoa
Dominikar Errepublikako presidentea	Luis Abinader (en)
Dominikar Errepublikako presidentea	Luis Abinader (en)
Legebiltzarra	Dominikar Errepublikako Kongresua
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean (en) Alliance of Small Island States (en) Ameriketako Estatuen Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Caribbean Forum (en) Central American Bank for Economic Integration (en) Frankofonia International Regional Organization for Agricultural Health (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	10.403.761 (2013) 127.140 (2012)
Dentsitatea	213,76 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi gaztelania
Erabilitako hizkuntzak	ikusi gaztelania eta Dominican Sign Language (en)
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	2,48 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	355.283 (2015)
Bizi-itxaropena	73,861 (2016)
Giniren koefizientea	39,6 (2020)
Giza garapen indizea	0,767 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	75.931.656.814,657 $ (2017) 3.588.689.166,3216 (2016)
BPG per capita	7.052 $ (2017) 259 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	172.957.186.977 nazioarteko dolar (2017) 10.615.687.602 (2016)
BPG per capita EAPn	16.063,641 nazioarteko dolar (2017) 818,577 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	6,6 % (2016)
Erreserbak	6.872.905.749 $ (2017) 738.678.465 (2016)
Inflazioa	1,7 % (2016) −0,6 (2015)
Historia
Sorrera data: 1844
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+1809, +1829 eta +1849
ISO 3166-1 alpha-2	DO
ISO 3166-1 alpha-3	DOM
Ordu eremua	ikusi UTC−04:00 : America/Santo_Domingo (en)
Elektrizitatea	110 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) eta NEMA 5-15 (en)
Internet domeinua	.do
dominicanrepublic.com

Dominikar Errepublika Erdialdeko Amerikako estatua da, Antilla Handietan, Ozeano Atlantikoaren eta Karibe itsasoaren artean. Haitirekin bat, Hispaniola uhartea osatzen du, ekialdeko bi herenak hartzen dituela.

Hiriburua Santo Domingo da. Hiri garrantzitsuak: Santiago de los Caballeros eta San Francisco de Macoris.

Geografia

Erdialdeko mendialdea ipar-ekialdetik hego-ekialdera luzatzen da; iparraldean Montecristi mendikatea dago, eta hegoaldean Bahoruco mendikatea. Erdialdeko mendialdearen eta Bahoruko mendikateen artean, Neiba ibarra dago. Ibairik garrantzitsuenak Iparraldeko Yaque, Hegoaldeko Yaque eta Yuna dira.

Klima tropikala da. Baso tropikaletako landareak dira nagusi. Sabanak hedadura handia du.

Gobernua eta administrazioa

Konstituzioa 1966ko azaroan onartu zen, eta 1994an berrikusi. Dominikar Errepublika 29 probintziak eta barruti batek osatzen dute: Azua, Baoruco, Barahona, Dajabón, Distrito Nacional, Duarte, Elias Pina, El Seibo, Espaillat, Hato Mayor, Independencia, La Altagracia, La Romana, La Vega, María Trinidad Sanchez, Monseñor Nouel, Monte Cristi, Monte Plata, Pedernales, Peravia, Puerto Plata, Salcedo, Samana, Sánchez Ramírez, San Cristobal, San Juan, San Pedro de Macoris, Santiago, Santiago Rodríguez, Valverde.

Biztanleria

Hispaniola uhartea arawak indiarren gune nagusietako bat zen, Antillen barnean, espainiarrak iritsi aurretik (1492). Kolonizazioak sekulako txikizioa eragin zuen indiarrengan, lapurretak, eritasunak eta lan behartua zirela-eta. Indiarrak desagertuta, espainiarrek esklaboak eraman zituzten Afrikatik; alabaina, esklabotasunak ez zuen sekula izan han uhartearen mendebaldeko partean, frantsesen mende, izan zuen neurria. Dominikar Errepublikako biztanleak, beraz, europar kolonoen eta amerikar esklaboen mestizaje luze baten ondorengoak dira. Badira, bestalde, talde txinatarrak eta japoniarrak, eta Haititik, eta orobat Kubatik, Jamaikatik eta Guadalupetik, milaka heldu dira etorkinak, nahiz eta 1930-1961 urteetan, Rafael Leónidas Trujillo y Molina diktadorearen garaian, politika arrazista bultzatu zen, Europatik biztanle zuriak erakartzeko helburua zuena.

Biztanle gehienbat hirietan bizi dira (% 65), 1970eko hamarraldian oldeka jo baitzuten landa-ingurunetik hirietara. Santo Domingon, San Pedro de Macorisen eta La Romanan daude gehienbat bilduak, herrialdearen hegoaldean, eta Santiago de los Caballerosen, iparraldean. Antilletan oro har gertatzen den bezala, biztanleria gaztea da (% 35 hamabost urtetik beherakoak dira). Gobernua jaiotza-kopurua arautzen saiatu zen, baina hazkunde naturalaren tasak (% 1,9 urteko) aski altuak dira oraindik ere. Dominikar askok alde egin du atzerrira lan bila, eta, aldi berean, legez kanpoko langile asko iristen da Haititik Dominikar Errepublikara.

Ekonomia

Dominikar Errepublika Karibeko eskualdeko herrialde pobreenetako bat da: 1995. urtean, biztanleko Nazio Produktu Gordina 1.442 dolarrekoa zen, eta 2010ean 5.638 dolarrekoa. Ekonomia ahula da, eta tradizionalki nekazaritzan oinarritu izan da; mendekotasun hori orekatua izan da eskulangintzak hartu duen indarrarekin, eta, batez ere, turismoarekin. Horri esker, zerbitzuen sektoreak gain hartu dio nekazaritzari XXI. mendearen hasieran.

azukre-kanabera

Garapen ekonomikoak, ordea, egiturazko oztopo handiak ditu; adibidez, elektrizitatearen hornikuntza, bai partikularren kasuan, bai enpresenean. Bestalde, kostatu zaio 1970eko hamarraldian izan zen ekonomiaren beherakada izugarriaren ondorioak gainditzea. Bi faktorek eragin zuten beheraldi hura: batetik, azukrearen esportazioaren sarreren jaitsialdi ikaragarriak, eta, bestetik, energia-gastuen igoera handia. Herrialdeak kiebra jo zuen ia. Horri erantsi behar zaio aginpidearen ustelkeria sistematikoa, eta agintari politikoek amerikar multinazionalekiko duten mendekotasuna. Errepublikak Nazioarteko Diru Funtsaren eskakizunak bete behar izan ditu, egiturazko berrikuntza garrantzitsuak, funtzionario publikoen gehiegizko kopurua murriztea besteak beste. Baina neurri horien aplikazioak eragin sozial beldurgarriak izan ditu, bizimodu garestiaren eta miseriaren kontrako altxamenduak ekarri dituena. Biztanleriaren erdia baino gehiago langabezian dago eta enplegu txarretan, eta kanpoko zorra izugarria da. 1998. urtean, hondamen handiak eragin zituen zikloi batek.

Dena den, 1990eko hamarkadaren bukaeran, ekonomia hazkunden hasi zen eta inflazioa murriztuz joan zen, baina 2002an berriro errezesioan sartu zen, banku nagusietako batek porrot egin zuenean.

Esportazio gai nagusiak azukrea eta ferronikela dira. Errepublikak petrolioa, kontsumo-gaiak eta elikagaien parte handi bat inportatzen ditu. Merkataritza-harremanei dagokienez, Estatu Batuak dira kide nagusia, eta ondoren, askoz atzerago, Mexiko eta Japonia. 1998an Karibeko Komunitatearekin (Caribecom) truke libreko hitzarmen bat izenpetu zuen. Azukre-kanabera da esportatzen den nekazaritzako gai nagusia, banana, kakao eta kafearen aurretik.

Industriak biztanle aktiboen % 25etik gora hartzen ditu. Ferronikelaren ekoizpenean oinarritzen da batez ere, eta, askoz garrantzi gutxiago badute ere, urre eta zilarraren erauzketan ere bai. Eskulangintza hiriburuan dago batez ere bildua, eta hazkunde handia izan du azken urteotan. Lantegi txikiak dira, eta nekazaritza-ekoizpenen eraldaketan daude espezializatuak. Herrialdeko paisaia ikusgarriek erakarrita, asko indartu da turismoa, eta, hala, Dominikar Errepublika bilakatu da Antilletako turismogune nagusia. Hala, 1990eko hamarraldian, urteko milioi bat turista joaten zen bertara, eta 2007an ia lau milioi izan ziren. Errotik hobetu da hotel-eskaintza eta jendea hartzeko azpiegitura, eta bisitarien kopuruak gora eta gora egin du.

Historia

Kolonek aurkitu zuen 1492. urtean, eta espainiarrek Ameriketan izan zuten lehen gunea izan zen (Hispaniola, egungo Haiti). Ryswick-eko itunaren ondorioz, Frantziaren eta Espainiaren artean banatu zen uhartea 1697. urtean. Independentzia 1821ean aldarrikatu bazen ere, 1844 arte ez zen indarrean jarri.

Rafael Trujillok 31 urteko diktaduraldia ezarri zuen (1930-1961)

Estatu berriak aurre egin behar izan zien haitiarrei lehendabizi, eta Estatu Batuek babesturiko diktadoreari gero (Rafael Trujillo diktadorearen garaia, 1930-1961). Garai hartan zapalkuntza ikaragarria izan bazen ere (adibidez, 1937an, mugaldean bizi ziren 17.000 eta 35.000 haitiar bitartean hil zituen armadak), ezin uka daiteke ekonomiaren garapena Estatu Batuen laguntzari esker iritsi zitzaiela.

1965. urtean, Estatu Batuek Dominikar Errepublikari eraso eta Joaquín Balager kontserbadorea ezarri zuten agintari. 1978. urtean Antonio Guzmánek hauteskundeak irabazi ondoren, armadako 23 jeneral bidali zituen erreserbara. 1986. urteko hauteskundeetan, J. Balaguerrek berriro eskuratu zuen aginpidea, 80 urte zituela.

Joaquín Balaguer lehendakaria izan zen 1966-1978 bitartean eta 1986-1996 bitartean.

1986ko hauteskundeen ondoren biolentzia izan zuten ezaugarri nagusia, J. Balaguer, zaharra izan arren, eta itsua ia, oraindik ere erabakigarria zen bere herriko bizitza politikoan. Balaguerrek iruzurraren eta ustelkeriaren usadioari heldu zion, berriz, 1990-1994 urteetan aginpidea ez galtzeko. Giro politikoa gero eta nahasiagoa zelarik, eta gero eta indartsuagoa oposizioa, agintaldia laburtzea onartu behar zuen J. Balaguerrek, eta ez zuen parte hartu 1996an egin ziren lehendakaritzako hauteskundeetan.

Leonel Fernández

Hauteskunde haietan Leonel Fernández irten zen garaile, Dominikar Liberazioko Alderdikoa (PLD). 2000ko hauteskundeetan, presidentearen alderdiak (PLD) beherakada garrantzitsua izan zuen, PRD alderdiaren onerako, eta Hipolito Mejia irten zen garaile. Gobernu berriak berrikuntza handiak egin zituen ekonomiaren eta gizartearen alorrean, baina, ezegonkortasun ekonomikoaren ondorioz, atzerriko kapitala zuten enpresa asko atera egin ziren errepublikatik; 2003. urtean krisia larritu egin zen. 2004ko hauteskundeetan Leonel Fernándezek irabazi zituen berriro ere hauteskundeak, eta ahalegin handia egin zuen krisiari aurre egiteko; dena dela, hazkunde ekonomikoarekin batera- ustelkeria-kasu nabarmenen berri izan zen garai horretan. 2008ko hauteskundeetan Leonel Fernández irten zen berriro ere garaile.

Kanpo-loturak

• Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Dominikar Errepublika