Zirauki: berrikuspenen arteko aldeak
t r2.7.3) (robota Erantsia: ms:Cirauqui |
t robota Erantsia: cbk-zam:Cirauqui |
||
| 160. lerroa: | 160. lerroa: | ||
[[br:Zirauki]] |
[[br:Zirauki]] |
||
[[ca:Zirauki]] |
[[ca:Zirauki]] |
||
[[cbk-zam:Cirauqui]] |
|||
[[de:Cirauqui]] |
[[de:Cirauqui]] |
||
[[en:Cirauqui – Zirauki]] |
[[en:Cirauqui – Zirauki]] |
||
22:16, 12 otsaila 2013ko berrikusketa
| Zirauki | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Zirauki inguruko laborantza lurren ikuspegia. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Lizarra | ||||||||||
| Eskualdea | Lizarrerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Cirauqui <> Zirauki[1] | ||||||||||
| Alkatea | Victoriano Goldaratz Carmona (CAI, indep.) | ||||||||||
| Posta kodea | 31131 | ||||||||||
| INE kodea | 31074 | ||||||||||
| Herritarra | ziraukiar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°39′34″N 1°53′55″W / 42.65931578°N 1.89873129°W | ||||||||||
| Azalera | 41,47 km² | ||||||||||
| Garaiera | 493 metro | ||||||||||
| Distantzia | 30,2 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 467 (2023:  2) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 11,27 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[2] | % 20,94 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[2] | ‰ 62,5 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[2] | % 77,42 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[2] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[2] | % 8,39 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 11,90 (2018: %4,02) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | www.cirauqui.com | ||||||||||
Zirauki[4] Nafarroako udalerria da. Lizarrako merindadeko herri honek 505 biztanle zituen 2012ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 30 kilometrora dago.
Inguru naturala eta kokalekua
Herria, Nafarroa erdialdean kokatzen da, Lizarrako merindadearen ekialdeko muturrean. N-111 errepidean kokatzen da Gares-Lizarra norabidean, Garestik zazpi kilometrora.
Ziraukik Gesalatzekin egiten du muga iparraldean, Mañerurekin ekialdean, Deierri eta Villatuertarekin mendebaldean, eta Mendigorriarekin hegoaldean.
Klima eta landaredia
Ziraukiko klima mediterraneoa da oro har, nahiz eta udalerriaren iparraldean klima azpimediterranoaren ezaugarri batzuk ere badituen. Urteko batez besteko tenperaturak aldakorrak dira kokagunearen arabera, baina 12 eta 14 gradu artekoak izaten dira. Prezipitazioak 400 eta 500 mm ingurukoak izaten dira herrigunean, eta 800 mm edo gehiagokoak Ziraukiko mendiguneetan. Urteroko egun euritsuak 80 izaten dira batez beste.
Iparralde eta mendebaldean, klima azpimediterranoari dagozkion landare eta zuhaitz espezieak aurki daitezke. Jatorrizko landareditik 310 hektarea arte baino ez dira kontserbatzen. Herrigunetik gertu zegoen arte eta haritzez osatutako 145 hektareako basoa, 1940ko hamarkadan desagertu zen. Birlandaturiko pinuek 52 hektarea hartzen zituzten XX. mendearen amaieran.
Historia
Erromatarren Nafarroako egonaldiak eragin handia izan zuen Ziraukin, eta historialarien ustetan, gaur egungo San Roman baselizaren aurrekariak, erromatarren garaikoak izan daitezke.
Erdi Aroan zehar herria Leringo konderriko herria izan zen, eta inguruko herriek izan ez zuten egitura administratibo desberdina izan zuen. 1425ean Carlos III.a Nobleak Leringo konderria konderria sortu zuen, bere laba Juana Beaumonteko Luisekin ezkondu ostean. Konderria honako herriek osatzen zuten hasiera batean, Lerin, Eslaba, Sada, Sesma eta Zirauki. Brianda Beaumontekoak, Leringo bosgarren kondesa zenak, Toledoko Diegorekin 1564ean ezkondu zenean, konderria Albako etxeari lotu zuen.
Demografia
| 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1.376 | 1.321 | 1.202 | 1.156 | 1.137 | 1.069 | 1.059 | 959 | 635 | 534 | 470 | 456 | 480 |
2008ko erroldaren arabera, hamabi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %2,47 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Ondarea
Ziraukiko San Roman elizako atea, Lizarrako San Pedro de la Rua eta Garesko Santiago elizen estilo bera dauka, hiru elizak Done Jakue bidean kokatuta daudelarik. Elizaren barruan XVIII. mendeko hiru erretaula barroko daude eta sakristian prozesioetan erabiltzen den errenazimendu estiloko zilarrezko gurutze bat.
Alexandriako Santa Katalina eliza, XIII. mendeko eliza gotikoa da, XVI. mendean birmoldatua. Erretabloa barrokoa da eta alboak erromanistak.
Politika
Udal hauteskundeak
Azken agintaldietan Ziraukiko alkatea Candidatura Asamblearia Independiente (CAI, ezkertiar eta euskaltzaleak[5]) taldeko kide bat izan da. 2007an CAI zerrenda bakarra izan zenez, Pedro María Apeztegia Arraitza aukeratu zuten alkate. Udaleko zazpi zinegotzietatik lau lortu zituen taldeak, eta, hortaz, gehiengo osoa udalean. Baliogabeko botoak 11 izan ziren (emandako guztien %3,27) eta 121 boto zuri izan ziren (botoen %37,23). Abstentzioa %25,83koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Candidatura Asamblearia Independiente | 204 | 7 |
2011n CAI (5 zinegotzi eta Victoriano Goldaratz alkate) Agrupación Independiente de Cirauqui (AIC, eskuina, 2) delakoarekin lehiatu zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Candidatura Asamblearia Independiente | 239 | 5 |
| Agrupación Independiente de Cirauqui | 101 | 2 |
Udaletxea
Ziraukiko udaletxeko alkatea, Girgillao, Mañeru eta Artazuko idazkari ere bada.
- HELBIDEA: Konstituzio Plaza, 1
Alkateak
| 1979-1983 | ||
| 1983-1987 | ||
| 1987-1991 | ||
| 1991-1995 | ||
| 1995-1999 | ||
| 1999-2003 | ||
| 2003-2007 | ||
| 2007-2011 | Pedro Apeztegia Arraitza | CAI (ezk. indep.) |
| 2011- | Victoriano Goldaratz Carmona | CAI (ezk. indep.) |
Azpiegitura eta garraioak
La Estellesa autobus konpainiak Aguilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:
- Aguilar Kodes - Cabredo - Marañon - Genevilla - Zuñiga - Antzin - Murieta - Lizarra - Villatuerta - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos - Legarda - Zizur Nagusia eta Iruñea
Bestalde, konpainia beraren Sartaguda eta Iruñea bitarteko lineak ere geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Sartaguda - Lodosa - Sesma - Allo - Deikaztelu - Morentin - Lizarra - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos eta Iruñea
Euskara
Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Zirauki eremu ez-euskalduneko udalerria da; horrenbestez, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %7,98k zekien euskaraz.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Zirauki) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako legebiltzarrean. UPN ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, PSN alderdiaren ustekabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena[6].
2009ko urtarriletik, udalerriaren izen ofiziala Cirauqui <> Zirauki da[7].
Guraso gehienek D eredua eskatu eta Nafarroako Gobernuak eredu hori herrian zabaltzeari uko egin zionez, A eredua baino eskaintzen ez zuen eskola ikaslerik gabe geratu eta gobernuak itxi egin zuen, guraso eta herritar ugariren protesten artean[8].
Jaiak eta ospakizunak
Ziraukik Gurutzearen egunaren inguruan ospatzen ditu jaiak irailaren 14a, meza, bigantxak eta mozorro lehiaketa izaten dira. "Jai txikiak" bestalde maiatzaren 1ean ospatzen dira, San Kristobalgo erromeriarekin batera. Santuaren irudia izen bereko parrokiatik atera eta herriko baselizaraino joaten dira ziraukiarrak.
Anizko Andre Mariaren baselizarako erromeria abuztuaren 15ean izaten da eta San Romanen omenezko jaiak azaroaren 18aren inguruan. Ospakizuneko ekitaldi nagusia meza ostean izaten da, parrokiatik gaztainak jaurtitzen direlarik. Egunaren amaieran, sua pizten da. Gaztaina jaurtiketa eta suaren piztea, egun batzuk beranduago errepikatzen da, zehazki azaroaren 25ean, Santa Katalinaren omenezko jaietan.
Lizarrako merindadeko herri askok bezala, Ziraukik San Isidro eguna ospatzen du, nekazarien patroia. Egun horretan 30 minutu irauten duen prozesioa antolatzen da, parrokiatik Ziraukiko zelaietara. Bertan herriko abadeak, zelaiak bedeinkatu ostean, herrigunera itzultzen dira ziraukiarrak. Horrez gain, San Blas eta San Gregorio. Inauterietan, herritarrak kalera irten eta Santa Agataren omenezko euskal abestiak kantatzen dituzte.
Erreferentziak
- ↑ Nafarroako gobernuak 2009ko Urtarrilaren 19an kaleratutako dekretua.
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Entreto2 Auzolan Valdizarbe, 139. zkia.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
- ↑ Nafarroako gobernuak 2009ko Urtarrilaren 19an kaleratutako dekretua.
- ↑ Ziraukitik Mañerura, Gaur8, 2010.
Ikus, gainera
Kanpo loturak
- (Gaztelaniaz) Ziraukiko udalaren webgunea.
- Hegoalderantz azken megalitoen bidean Argia.com webguneko artikulua.
- (Gaztelaniaz) Ziraukiri buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Santa Katalina kalearen ikuspegia Google Street View-n.
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |