Donejakue bidea

Donejakue bidea1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Eunate
Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iv, vi
Erreferentzia	669
Kokalekua	Euskal Herria Espainia
Eskualdea2	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	1993 (XVII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Donejakue bidea, Frantzian1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Ospitalepea
Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iv, vi
Erreferentzia	868
Kokalekua	Euskal Herria Txantiloi:FRA
Eskualdea2	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	1998 (XXII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Donejakue bidea Europa osoko erromesek Compostelako Donejakue izen historikoa duen Santiago de Compostela hirira (Galizia, Espainia) iristeko eta handik itzultzeko egiten duten bidea da. Hiri hartako Done Jakue katedralean dauden Done Jakue apostoluaren erlikiak izan ziren erromesaldia sortzeko arrazoia. Erdi Aroan jende andana handia ibiltzen zen bide horretan. Gerora ahaztu samartuta izan zen, baina XX. mendearen bukaeraz geroztik gorakada izan du, erlijiozko arrazoiengatik ez ezik, turismo, arte, kirol eta kultura arrazoiengatik ere.

UNESCOk gizateriaren ondare izendatu zuen Espainiako bide zatia 1993an (Euskal Herriko zati bat barne), eta Frantziakoa 1998an (Euskal Herrikoa barne). Europako Kale Nagusi izendapena ere jaso du.

Historia

Ibiltarien etorreraren hasiera

Done Jakue apostoluaren heriotzatik (K.o. I) zortzi mende pasa ondoren, Hispaniako ipar mendebalde inguruan Done Jakue apostolua, zonaldea ebanjelizatu ostean, bertan hilobiratu zutenaren kondaira zabaldu zen. Alfontso II.a bertara hurbildu zen bere gorte guztiarekin, Historiako lehen erromesa izan zelarik. Iritsitakoan bertan elizatxo bat eraikitzea agindu zuen. Albiste hau azkar zabaldu zen inguruko lurretan.

814. urtetik aurrera Compostelako Donejakue erromesak jasotzen hasi zen, apostoluaren hilobiaren aurkikuntzaren ostean. XII. mendearen lehen erdian bultzada handia izan zuen bertarako erromesaldiak. Albistea azkar zabaldu zen Europa katolikoan zehar eta bertatik erromesak iristen hasi ziren hilobia zegoen gunera Campus Stellaera, eta hortik egungo Compostela izena.

Ikurra

Erromes-maskorra ohikoa da Galiziako kostaldean. Erdi Aroan, Donejakue bideak Santiagotik haraindira jarraitzen zuen, Finisterrera iritsi arte. Han, erromesek vieira bat hartzen zuten, erromesaldiaren erakusgarri. Horrela, Bidearen ikur bihurtu zen. Egun ere, Donejakue bidea markatzeko erabiltzen den ikur nagusia da.

• 
  Ikurra Tournaiko katedralan
• 
• 

Bide nagusiak

Euskal Herrian

Egungo Donejakue bideak.

Donejakue bidea egiteko Euskal Herritik zehar hiru aukera nagusi daude: Nafarroako Bidea, Iparraldeko edo Kostaldeko Bidea eta Barnealdeko Bidea. Bigarren mailako beste adar bat dago, halaber, Iruñea eta Agurain Sakanatik lotzen dituena

Nafarroako Bidea

• Izura-Azme (Frantziako hiru bidek bat egiten duten lekua)
• Larzabale-Arroze-Zibitze
• Donazaharre
• Donibane Garazi
• Luzaide
• Orreaga
• Aurizberri
• Auritz
• Bizkarreta-Gerendiain
• Lintzoain
• Zubiri
• Atarrabia
• Burlata
• Iruñea
• Zizur Txikia
• Zizur Nagusia
• Zarikiegi
• Uterga
• Muruzabal
• Obanos
• Gares
• Zirauki
• Lorka
• Bilatorta
• Lizarra
• Villamayor de Monjardin
• Urantzia
• Torres del Rio
• Viana

Europa Kontinentaletik datozen Bide nagusiak Frantzian elkartzen dira, Iberiar Penintsulan sartuz, horregatik du izen hau. Haien artean hiru Ostabaten biltzen dira, Donibane Garazitik jarraituz eta Orreagatik Pirineoak zeharkatzen ditu, bestea Arlestik dator, eta Pirinioak Somporten zeharkatzen ditu; biak Garesen batzen dira eta, Bide bat izanik, Nafarroatik, Errioxatik, Burgostik, Leondik, Lugotik eta Coruñatik barrena jarraitzen du, Santiago de Compostelaraino.

Erromes bidea apostoluaren zerraldoa «aurkitze»arekin batera hasi zen. Astur Erresuma bere eremua zabaltzen ari zen, eta Leongo lurrak konkistatzen, musulmanekiko mugak hegoalderantz eramanez. Gaztelako lurrak irabazi eta tinkaturik, eta arriskurik gabe, nafar eta gaztelar erregeek, Bidearen garrantziaz jakitun, herri arteko ibilbidea behar adinako azpiegituraz hornitu zuten, burguak ezartzen dute merkataritza bultzatzeko, eta kleroz baliatzen dira erromesaldi izpiritua pizteko. Horrela hasi zen Santiago Bideen guztien artean ibiliena, ezagunena, Frantses Bidea deritzona.

Kostaldeko Bidea

Sakontzeko, irakurri: «Kostaldeko Bidea (Donejakue bidea)»

Kale izena Ziburun.

Debako Santa Maria eliza.

• Baiona - Irun
• Irun - Donostia
• Donostia - Zumaia
• Zumaia - Markina-Xemein. Ibilbide honetan aurkitzen da Debako Santa Maria Erregerena elizako atari gotiko polikromatua.
• Markina-Xemein - Gernika-Lumo. Ibilbide honetan aurkitzen da Ziortzako monasterioa edo Kolejiata, Donejakue bideko gune garrantzitsua, bertan erromesek gaua igaro ohi zuten beraientzat berariaz zegoen ospitalean.
• Gernika-Lumo - Bilbo
• Bilbo - Muskiz
• Muskiz - Balmaseda

Espainiako Iparraldeko Bideen artean, Kostaldekoa ezagunena eta erabiliena da, baita Donejakue biderik zaharrena. Bere hasiera Apostoluaren zerraldoa aurkikuntzara atzeratzen da, Alfontso II.a Asturiasko Erresumako hiriburua zen Oviedotik, erromeria egin zuenean zerraldo berria ikustera. Lehenbiziko Bidea zen, Kantauriar mendikatea zeharkatuz leku sakraturaino joaten zena; Tineo, Fonsagrada eta Lugotik pasatzen. Erresumako erromesak berehala konturatu ziren kostaldetik joan ezkero bidea askoz leunagoa eta erosoagoa zela; Kostaldeko Bidea jaioa zen. Asturiar Erresuma bere domeinuak zabaltzen dituen batera, Done Jakue apostoluaren zerraldoko aurkikuntzako berria zabaltzen da, eta kostaldetik erromeriak gorantz zihoazen hegoaldeko lurretan arabiarren josita zeuden lurretatik urrutik.

Europa kontinentaletik zetorren erromesak, Irundik iberiar penintsulan sartuz, eta itsasotik zetorrenak eusko, kantabriar edo asturiar kaietan lehorreratzen zirenak, Bidean zehar elkartzen ziren Mendebalderantz jarraituz, islamiar osten urrun. Kristau Birkonkistak islamiarren kontra irabazitako lurrak ziurtatuak egon ondoren, nafar eta gaztelar erregeek, Bideko garrantziaz jakitunak, burguak ezarri zuten eta herri arteko ibilbidea behar adinako azpiegituraz hornitzen dute (zubiak, ospitaleak, ostatuak...) bidea barneko lurretara saihesten, Frantses Bidea edo Nafarroako Bidera, Santiago Bideen artean ibiliena eta ezagunena.

Barnealdeko Bidea

• Lehenbiziko Jardunaldia: Irun - Andoain
• Bigarren Jardunaldia: Andoain - Beasain
• Hirugarren Jardunaldia: Beasain - Zalduondo
• Laugarren Jardunaldia: Zalduondo - Gasteiz
• Bostgarren Jardunaldia: Gasteiz - Argantzun - Buradon Gatzaga
• Seigarren Jardunaldia: Argantzun - Buradon Gatzaga

Erdi Arotik erromesak Iberiar Penintsulan sartzen ziren Erdialdeko Europatik. Erromesak Irunen, Oiartzunen edo Astigarragan banatzen ziren: batzuek kostaldeko bideari jarraitzen zioten; besteek, barnealdeko errege-bideari. Azken horiek, Gipuzkoa zeharkatu eta Lizarrateko tunela pasatu ondoren, Araban sartzen ziren, gero Gaztelako lurretan barneratzen Frantses Bidearekin bat egiteko, dela Santo Domingo de la Calzadan, dela Burgosen (Briviescatik igaro ondoren). Gipuzkoako barnealdean zehar zihoan bide horrek, garai batean, Orreagatik sartzen ziren baino erromes gehiago izan zuen.

Espainian

Frantses Bidea edo Nafarroako Bidea

Espainiako Donejakue biderik ezagunena eta erabiliena da. Izuran sortzen da, Frantziako lau bide nagusienetako hirutako erromesak elkartzen diren lekuan eta Orreagatik barrena jarraitzen du Espainian Santiago de Compostelaraino, Nafarroa, Errioxa, Burgos, Palentzia, Leon eta Lugo igarota.

Camino Aragonés edo Aragoiko Bidea

Frantziako laugarren bide nagusia den Via Tolosana bidearen jarraipena da. Somportetik barrena jarraitzen du Espainian bideak, Huescan, Zaragozan eta Nafarroan barrena, Garesa heldu arte. Herri horretan elkartzen da Nafarroako Bidearekin, Santiago de Compostelarainoko tartea egiteko.

Camino del Norte edo Kostaldeko Bidea

Frantziatik datorren Soulaceko Bidearen jarraipena da, Irundik aurrera. Bizkaiko Golkoaren kostaldea jarraituz Gipuzkoa, Bizkaia, Kantabria, Asturias eta Lugo igaro ondoren, Arzua herrian bide nagusiarekin elkartzen da, Santiago de Compostelarainoko bide zatia egiteko.

Frantzian

Frantzian lau bide nagusi dira:

• Via Turonensis (Parisen hasi eta Toursen barrena doan bidea)
• Via Lemovicensis (Vezelayen hasi eta Limogesen barrena doan bidea)
• Via Podiensis (Puy-en-Velayen hasten den bidea)
• Via Tolosana (Arlesen hasi eta Tolosan barrena)

Bibliografia

Nafarroako Bidea

• José María Anguita. "El Camino de Santiago. Guía práctica del peregrino". (2004) ISBN 978-84-241-0406-1.
• El Camino de Santiago. Antón Pombo. Ed. Anaya Touring. 2004
• Varios Autores. El Camino de Santiago. (1991) ISBN 84-7782-147-X

Kostaldeko Bidea

• El Camino de Santiago por la Costa o Camino Norte. Ángel González. 2004
• Done Jakue Bidea, bi ibilbide Euskadin zehar. Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusitik argitaratua. 2006. Euskaraz edo gasteleraz.
• Guía de los Caminos por Bizkaia. Paseo de los Caminos por Bizkaia. Asociación de Amigos de Vicaya. 1993
• Cantabria y el Camino de Santiago. Asociación de los Amigos del Camino de Santiago de Astillero y Cantabria. 1999
• El Camino de Santiago por Asturias. Consejería de Educación del Principado de Asturias. 1994
• Guía del Camino Primitivo. Asociación de Amigos del Camino de Santiago Astur-Galaico del Interior+B73
• Caminos de Santiago del Norte. Asociación Astur-Leonesa de Amigos del Camino de Santiago. 2004

Barnealdeko Bidea

• Donejakue bidea, bi ibilbide Euskadin zehar. Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusitik argitaratua. 2006. Euskaraz edo gazteleraz.

Ikus, gainera

• Ab Asturica Burdigalam

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Donejakue bidea

• Jose Luis Orella: "Konpostelara bideak Euskal Herrian barrena"
• Done Jakue Bidearen Euskadiko I. Topaketa: "Done Jakue Bidearen Euskadiko I. Topaketa"