Bernart Etxepare: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

11:38, 19 martxoa 2014ko berrikusketa

**Bernart Etxepare**
Datu pertsonalak
Izen osoa	Mosen Bernart Etxepare
Jaio	1480
	Sarasketa Txantiloi:EH-NB (Euskal Herria)
Hil	1545
	???? (????)

Bernart (Bernat edo Beñat) Etxeparet Er Sucio^[1] (Sarasketa, 1481 - 1480) euskarazko lehen liburu inprimatuaren idazlea izan zen.

Bizitza

Nafarroa Behereko Garaziko eskualdekoa zen. Sarasketan jaio zela uste da, XV. mendearen azken hamarkadetan (1480an ?), eta bizitza gehiena ere Garazi aldean eman zuen, Eiheralarreko erretore eta Donibane Garaziko bikario izan baitzen.

Nafarroako erreinuan 1512tik aurrera izan ziren gerrak eta istiluak gertutik bizitzea egokitu zitzaion. Agiriak badira frogatzen dutenak 1516an, Henrike II.a Nafarroakoak, Fernando II.a Aragoikoa erregearen kontra, Donibane setiatu zuenean Etxepare han zela. Poema batean azaltzen duenez, preso egon zen Biarnon Nafarroako erregearen mende, seguraski Gaztelako erregearen alde egin zuelako. Atxilotzearen arrazoiak ez daude oso garbi: batzuen iritziz, garai hartako gatazkan Gaztelako erregearen alde jokatu izana leporatuko zioten. Beste batzuek, ordea, arrazoi politikoak bainoago, moralak izango zirela uste dute.

Hala ere, Etxeparek ozenki aldarrikatu zuen bere errugabetasuna. Harez gero, bere poema liburua idatzi zuenean, argitaratu zioten. Sasoi hartarako ez zen gutxi, euskarazko lehenbizikoa zela kontuan izanik. Bordelen plazaratu zen 1545ean liburua, Linguae vasconum primitiae izenburuarekin. Tituluan bertan, hitzaurrean eta amaierako poemetan agerian uzten du Etxeparek lehen euskal idazlea dela. Euskarari "kanpora, plazara dantzara" irteteko agintzen dio, eta euskaldunek ere bide berriak urra ditzatela nahi du, moldiztegiaren bitartez, euren burua erakutsiz.

Amaierako kontrapasaren hasierak honela dio:

Heuscara ialgui adi campora

Garacico herria

Benedica dadila

Heuscarari eman dio

Behar duyen thornuya.

Heuscara

Ialgui adi plaçara

Berce gendec vste çuten

Ecin scriba çayteyen

Oray dute phorogatu

Enganatu cirela.

Heuscara

Ialgui adi mundura

Linguae vasconum primitiae

Hamabost poemaz osatutako bilduma bat da, 52 orrialde guztira, eskaintza moduko hitzaurre labur batekin. Lehenengo poema luzean gai erlijiozkoa darabil, hurrengo hamaiketan amodiozkoa^[2], sarri gordintasun betean azaldua. Hamahirugarren poema autobiografikoa da (kartzelako egonaldia), eta azken bietan euskararen goraipamena egiten du, lehen aldiz inprimategira eramaten zelako bozkarioz betea. Euskara Garazikoa da ia oso-osorik, eta neurkerari dagokionez, gehienetan, 15 silabako bertso-lerro luzeak ontzen ditu bi ataletan banatuak. Bertso-moldea eta gaien erabilera herrikoia da erabat, eta antz handia du lirika herrikoiarekin.

Zenbaitek Hitako artziprestearen eta Etxepareren arteko kidetasuna nabarmendu du. Villasanteren arabera, “Quien lee a Dechepare y conoce por otra parte a otra gran figura de la literatura castellana medieval, al famoso arcipreste de Hita y su Libro del Buen Amor, no se puede resistir a la idea del gran parecido o analogía que existe entre ambos. El arcipreste de Hita canta en su libro los dos amores, el amor bueno o de Dios, pero canta y describe también, y en forma bien libre por cierto, el amor malo o mundano. Lo mismo viene a hacer Dechepare”^[3]. Baina, eraginei dagokienez, ezin dira ahaztu beste zenbait poeta ere, François Villon, Clément Marot eta Proventzako trobadoreak esaterako.

Etxepareren lana Patxi Altunak honela laburbildu zuen: “Tradizio luze baten ondorengoa da, noski, gure poeta, ez batbatean sortu eta erpina jo duen bertsogintza dotore eta bikainaren fruitua. Lehenagokorik ez dugu ezagutzen, baina izan zuen nahitaez. Horrelako poetarik eta batez ere horrelako bertsogintzarik ez da sortzen, ezin daiteke sor, goizetik gauera. Hori egia. Baina aldi berean Etxepareren ondorengoen artean gure poetak bezalako bertso eder, zailu eta apainik —formaz ari bait naiz—, 4/4//4/3 eskemari harenak bezain hertsiki loturik, aho hizkeraren hitz andanei hark adina begiramen izan dienik, hitz batez esateko, egunoroko euskarari harkbezain bortxa gutxi eragin dionik, nekez aurki daiteke; gauzak diren bezala esateko, nekez aurkitu bakarrik ez; ez da erabat, nik ez dut bederen ezagutzen, gerokoen artean puntu horretan haren kidekorik. Ziburuko Etxeberriri, bakarra aipatzeko, alde izugarria kentzen dio. Eta hau ere tradizio hari baten, luzeagoaren, seme zen, noski. Badu Etxeparek, beraz, lehendik hartuari bere aldetik erantsi dion balio, gaitasun eta dohain franko ere; badu, agian, berari bakarrari, bere etorriari, goi argi edo goi arnasari, dagokion alderdirik ere. Tradizioari asko zor dio haren bertsogintzak, baina hark euskal bertsogintzari ekarria ere ez da inola urri izan”^[4].

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bernart Etxepare

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/28 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2012/10/01 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
↑ René LAFON: "Sur la versification de Dechepare", BRSVAP 13 (387-393), 1957.
↑ Luis VILLASANTE: Historia de la Literatura Vasca. Arantzazu, 1979.
↑ Patxi ALTUNA: Linguae Vasconum Primitiae de Bernard Etxepare. Edizio Kritikoa. Euskaltzaindia.net

Kanpo loturak

Linguae vasconum primitiæ testu osoa
Beñat Dardo nobela osoa
Mosen Bernat Etxepare 1545 diskoaren datuak badok webgunean (hitzak, abestien datuak, Sautrela kanta entzungai...)

Datuak: Q127609
Multimedia: Bernard Etxepare / Q127609
Jatorrizko testuak: Egilea:Bernart Etxepare

[1] EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.

[2] René LAFON: "Sur la versification de Dechepare", BRSVAP 13 (387-393), 1957.

[3] Luis VILLASANTE: Historia de la Literatura Vasca. Arantzazu, 1979.

[4] Patxi ALTUNA: Linguae Vasconum Primitiae de Bernard Etxepare. Edizio Kritikoa. Euskaltzaindia.net

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 12. lerroa: / 12. lerroa: @@
 | heriotza herrialdea = ????
 }}
-'''Bernart''' (Bernat edo Beñat) '''Etxepare'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> ([[Duzunaritze-Sarasketa|Sarasketa]], [[1480]] - [[1545]]) [[euskara]]zko lehen liburu inprimatuaren idazlea izan zen.
+'''Bernart''' (Bernat edo Beñat) '''Etxeparet Er Sucio'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> ([[Duzunaritze-Sarasketa|Sarasketa]], [[1480|1481]] - [[1545|1480]]) [[euskara]]zko lehen liburu inprimatuaren idazlea izan zen.
 == Bizitza ==