Bidasoa: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
8. lerroa: | 8. lerroa: | ||
| luzera = 69 |
| luzera = 69 |
||
| arroa = 710 |
| arroa = 710 |
||
| emaria = 24,45<ref name=cedex>[http://hercules.cedex.es/anuarioaforos/afo/estaf-datos.asp?indroea=1106 Estación 1106: Anuario de aforos 2010-2011] Hercules.cedex.es</ref> |
|||
| emaria = 24,7 |
|||
| iturria = [[Xorroxin ur-jauzia]], [[Erratzu]] |
| iturria = [[Xorroxin ur-jauzia]], [[Erratzu]] |
||
| ahoa = [[Txingudi]] > [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoa]] |
| ahoa = [[Txingudi]] > [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoa]] |
||
}} |
}} |
||
'''Bidasoa'''<ref>«Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: ''Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin...'', baina ''Bidasoko, Bidasotik, Bidasora...'' Era berean, izen horrek bere azken ''-a'' galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: ''Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau''...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_content&view=article&id=3360:ibai-izenen-erabilera-zuzenaz-bidasoa&catid=121:berriak&Itemid=619&lang=eu «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa»], 2010-07-26)</ref> ([[Baztan]] bailaran '''Baztan ibaia''' deitua) [[Nafarroako Foru Erkidegoa|Nafarroa]], [[Gipuzkoa]] eta [[Lapurdi]] zeharkatzen dituen [[ibai]]a da. [[Erratzu]]n, [[Auza (mendia)|Auza]] mendiaren magalean jaio eta [[Txingudi]]n, [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoan]] itsasoratzen da. [[Amuarrain arrunt|Amuarrainek]] eta, batez ere, [[izokin]]ek ospe handia eman diote. |
'''Bidasoa'''<ref>«Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: ''Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin...'', baina ''Bidasoko, Bidasotik, Bidasora...'' Era berean, izen horrek bere azken ''-a'' galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: ''Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau''...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_content&view=article&id=3360:ibai-izenen-erabilera-zuzenaz-bidasoa&catid=121:berriak&Itemid=619&lang=eu «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa»], 2010-07-26)</ref> ([[Baztan]] bailaran '''Baztan ibaia''' deitua) [[Nafarroako Foru Erkidegoa|Nafarroa]], [[Gipuzkoa]] eta [[Lapurdi]] zeharkatzen dituen [[ibai]]a da. [[Erratzu]]n, [[Auza (mendia)|Auza]] mendiaren magalean jaio eta [[Txingudi]]n, [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoan]] itsasoratzen da. [[Amuarrain arrunt|Amuarrainek]] eta, batez ere, [[izokin]]ek ospe handia eman diote. |
||
28. lerroa: | 27. lerroa: | ||
== Hidrologia == |
== Hidrologia == |
||
Bidasoaren emaria [[1969]]tik [[Endarlatsa]]n (itsasoratu baino 10 km lehenago) |
Bidasoaren emaria [[1969]]tik neurtua izan da [[Endarlatsa]]n (itsasoratu baino 10 km lehenago)<ref name=cedex></ref>. Gune horretan, drainatutako azalerak 681 km² du, arro osoaren % 95. Urteko batez besteko emaria 24,45 m³ segundoko da. Emari handiena [[otsail]]ean du (42,9 m³/s), eta txikiena [[irail]]ean (6,3 m³/s). |
||
<center> |
<center> |
||
<u>'''Bidasoaren batez besteko emariak ([[m³]]/[[s]]), [[Endarlatsa]]n neurtuak'''</u><br /><u><small>'''Datuak: [[1969]] eta [[ |
<u>'''Bidasoaren batez besteko emariak ([[m³]]/[[s]]), [[Endarlatsa]]n neurtuak'''</u><br /><u><small>'''Datuak: [[1969]] eta [[2010]] artean'''</small></u> |
||
<timeline> |
<timeline> |
||
67. lerroa: | 66. lerroa: | ||
color:barra width:30 align:left |
color:barra width:30 align:left |
||
bar:Jan from:0 till: |
bar:Jan from:0 till: 36.6 |
||
bar:Fév from:0 till: 42. |
bar:Fév from:0 till: 42.9 |
||
bar:Mar from:0 till: |
bar:Mar from:0 till: 34.3 |
||
bar:Avr from:0 till: |
bar:Avr from:0 till: 34.3 |
||
bar:Mai from:0 till: |
bar:Mai from:0 till: 24.6 |
||
bar:Jun from:0 till: |
bar:Jun from:0 till: 13.5 |
||
bar:Jul from:0 till: |
bar:Jul from:0 till: 8.2 |
||
bar:Aoû from:0 till: |
bar:Aoû from:0 till: 6.9 |
||
bar:Sep from:0 till: |
bar:Sep from:0 till: 6.3 |
||
bar:Oct from:0 till: |
bar:Oct from:0 till: 16.2 |
||
bar:Nov from:0 till: |
bar:Nov from:0 till: 29.8 |
||
bar:Déc from:0 till: 39. |
bar:Déc from:0 till: 39.1 |
||
PlotData= |
PlotData= |
||
bar:Jan at: |
bar:Jan at: 36.6 fontsize:S text: 36,6 shift:(-10,5) |
||
bar:Fév at: 42. |
bar:Fév at: 42.9 fontsize:S text: 42,9 shift:(-10,5) |
||
bar:Mar at: |
bar:Mar at: 34.3 fontsize:S text: 34,3 shift:(-10,5) |
||
bar:Avr at: |
bar:Avr at: 34.3 fontsize:S text: 34,3 shift:(-10,5) |
||
bar:Mai at: |
bar:Mai at: 24.6 fontsize:S text: 24,6 shift:(-10,5) |
||
bar:Jun at: |
bar:Jun at: 13.5 fontsize:S text: 13,5 shift:(-10,5) |
||
bar:Jul at: |
bar:Jul at: 8.2 fontsize:S text: 8,2 shift:(-10,5) |
||
bar:Aoû at: |
bar:Aoû at: 6.9 fontsize:S text: 6,9 shift:(-10,5) |
||
bar:Sep at: |
bar:Sep at: 6.3 fontsize:S text: 6,3 shift:(-10,5) |
||
bar:Oct at: |
bar:Oct at: 16.2 fontsize:S text: 16,2 shift:(-10,5) |
||
bar:Nov at: |
bar:Nov at: 29.8 fontsize:S text: 29,8 shift:(-10,5) |
||
bar:Déc at: 39. |
bar:Déc at: 39.1 fontsize:S text: 39,1 shift:(-10,5) |
||
</timeline> |
</timeline> |
||
171. lerroa: | 169. lerroa: | ||
bar:2012 |
bar:2012 |
||
bar:2013 |
bar:2013 |
||
bar:2014 |
|||
PlotData= |
PlotData= |
||
209. lerroa: | 208. lerroa: | ||
bar:2012 from:0 till: 48 |
bar:2012 from:0 till: 48 |
||
bar:2013 from:0 till: 52 |
bar:2013 from:0 till: 52 |
||
bar:2014 from:0 till: 51 |
|||
PlotData= |
PlotData= |
||
245. lerroa: | 245. lerroa: | ||
bar:2012 at: 48 fontsize:S text: 48 shift:(-5,5) |
bar:2012 at: 48 fontsize:S text: 48 shift:(-5,5) |
||
bar:2013 at: 52 fontsize:S text: 52 shift:(-5,5) |
bar:2013 at: 52 fontsize:S text: 52 shift:(-5,5) |
||
bar:2014 at: 51 fontsize:S text: 51 shift:(-5,5) |
|||
</timeline> |
</timeline> |
11:01, 21 iraila 2014ko berrikusketa
Bidasoa Bidasoa Baztan ibaia | |
---|---|
Datu orokorrak | |
Mota | ibai |
Luzera | 68,4 km |
Geografia | |
Koordenatuak | 43°22′22″N 1°47′31″W / 43.3728°N 1.7919°W |
Herrialdea | Euskal Herria |
Probintzia | Gipuzkoa |
Hidrografia | |
Ibaiadarrak | |
Arroaren azalera | 710 km² |
Arro hidrografikoa | Bidasoa basin (en) |
Ur-emaria | 25,6 m³/s |
Iturburua | Erratzu |
Bokalea () | Bizkaiko golkoa (Hondarribia Hendaia) |
Bidasoa[1] (Baztan bailaran Baztan ibaia deitua) Nafarroa, Gipuzkoa eta Lapurdi zeharkatzen dituen ibaia da. Erratzun, Auza mendiaren magalean jaio eta Txingudin, Kantauri Itsasoan itsasoratzen da. Amuarrainek eta, batez ere, izokinek ospe handia eman diote.
Ibilbidea
Bidasoa Erratzun (Baztan) jaiotzen da, han elkartzen baitira Izpegi aldetik datorren Araneko erreka eta Auza mendiaren ekialdean sortutako Iñarbegi erreka. Azken horretan dago bere iturburu ezagunena: Xorroxin ur-jauzia. Hortik aurrera Baztan udalerria zeharkatzen du ipar-ekialde - hego-mendebalde norabidean, Oronoz-Mugairira ailegatuz.
Behin Baztan eskualdetik kanpora dagoela, Bidasoa izena hartzen du eta Malerreka eskualdean sartzen da. Malerrekako Doneztebe udalerrian, Ezkurra ibaiko urak batu ondoren, iparralderantz biratu eta Sunbilla zeharkatzen du.
Handik Bortziriak eskualdean barneratu eta Beratik igarotzen da. Endarlatsan Nafarroa utzi ondoren Gipuzkoa eta Lapurdi arteko muga egiten du. Gero Irun zeharkatu eta azkenik Hondarribia eta Hendaia artean itsasoratzen da, Txingudiko badian.
Ibaiadarrak
Bidasoak ibaiadar ditu Zeberia, Ezkurra, Iruribieta, Latsa, Tximista, Onin, Zia, Endara eta Jaitzubia errekak.
Hidrologia
Bidasoaren emaria 1969tik neurtua izan da Endarlatsan (itsasoratu baino 10 km lehenago)[2]. Gune horretan, drainatutako azalerak 681 km² du, arro osoaren % 95. Urteko batez besteko emaria 24,45 m³ segundoko da. Emari handiena otsailean du (42,9 m³/s), eta txikiena irailean (6,3 m³/s).
Bidasoaren batez besteko emariak (m³/s), Endarlatsan neurtuak
Datuak: 1969 eta 2010 artean
Zubiak
Irun eta Hendaia artean ibai hau Nazioarteko zubia eta Santiago zubiak zeharkatzen dute, Ipar eta Hego Euskal Herria elkarlotuz.
Arrainak
Bidasoan arrain espezie hauek bizi dira : izokina (Salmo salar), itsas amuarraina (Salmo trutta morfo trutta), kolaka (Alosa alosa), itsas lanproia (Petromyzon marinus), aingira (Anguilla anguilla), korrokoia (Chelon labrosus), platuxa latza (Platicthys flesus), ibai-amuarraina (Salmo trutta morfo fario), zarboa (Gobio lozanoi), lotrea (Barbatula quignardi), txipa (Phoxinus bigerri) eta burtaina (Cottus aturi). Hauez gain, orain dela 30-40 urte loina (Parachondrostoma miegii) ibaiaren behealdean sartua izan zen eta gorantz hedatzen ari da.
Txingudiko paduretan arrain hiruarantza (Gasterosteus aculeatus) ugaltzen da.
Arrantzari dagokionez amuarraina eta izokina dira espezierik estimatuenak
Izokina
Izokinaren arrantzak garrantzi handia izan du Bidaso behereko herrien historian. Itsasotik zetozen izokinen igoera oztopatzeko nazak jartzen ziren ibaian: lurrean zutoin lodi batzuk sartu eta zutoinen artean, zeharka, zume abarrak paratzen ziren. Nazak zirela eta, herrien arteko istilu ugari izaten zen, dokumentu zaharrek erakusten dutenez.[3].
XX. mendean izokinaren populazioa asko gutxitu zen. Mendearen erdialdean, urte hoberenetan, 200 edo 300 izokin harrapatzen ziren eta mende amaieran dozena batzuk besterik ez [4].
Bidasoa ibaian urteko lehenbiziko izokin arrantzatuari lehenbiziko deritzaio.
Izokin arrantzaren bilakaera Bidasoan
Datuak: 1980 eta 2013 artean
Erreferentziak
- ↑ «Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin..., baina Bidasoko, Bidasotik, Bidasora... Era berean, izen horrek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa», 2010-07-26)
- ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
cedex
izeneko erreferentziarako - ↑ Jakes Casaubon: Izokin arrantzaren historiaz, Bidasoa ibaian, XIV. mendetik XX. mendera
- ↑ Iberiar penintsulako izokin ibaien atlasa. Ekolur.
Ikus, gainera
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bidasoa |
- Bidasoa arroko uraren foroa. Crana.org
- Mikel ESTONBA: Bidasoa ibaia Elhuyar aldizkaria. Zientzia.net.