Bidasoa: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 43°22′22″N 1°47′31″W / 43.3728°N 1.7919°W / 43.3728; -1.7919
Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
8. lerroa: 8. lerroa:
| luzera = 69
| luzera = 69
| arroa = 710
| arroa = 710
| emaria = 24,45<ref name=cedex>[http://hercules.cedex.es/anuarioaforos/afo/estaf-datos.asp?indroea=1106 Estación 1106: Anuario de aforos 2010-2011] Hercules.cedex.es</ref>
| emaria = 24,7
| iturria = [[Xorroxin ur-jauzia]], [[Erratzu]]
| iturria = [[Xorroxin ur-jauzia]], [[Erratzu]]
| ahoa = [[Txingudi]] > [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoa]]
| ahoa = [[Txingudi]] > [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoa]]
}}
}}

'''Bidasoa'''<ref>«Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: ''Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin...'', baina ''Bidasoko, Bidasotik, Bidasora...'' Era berean, izen horrek bere azken ''-a'' galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: ''Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau''...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_content&view=article&id=3360:ibai-izenen-erabilera-zuzenaz-bidasoa&catid=121:berriak&Itemid=619&lang=eu «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa»], 2010-07-26)</ref> ([[Baztan]] bailaran '''Baztan ibaia''' deitua) [[Nafarroako Foru Erkidegoa|Nafarroa]], [[Gipuzkoa]] eta [[Lapurdi]] zeharkatzen dituen [[ibai]]a da. [[Erratzu]]n, [[Auza (mendia)|Auza]] mendiaren magalean jaio eta [[Txingudi]]n, [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoan]] itsasoratzen da. [[Amuarrain arrunt|Amuarrainek]] eta, batez ere, [[izokin]]ek ospe handia eman diote.
'''Bidasoa'''<ref>«Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: ''Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin...'', baina ''Bidasoko, Bidasotik, Bidasora...'' Era berean, izen horrek bere azken ''-a'' galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: ''Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau''...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_content&view=article&id=3360:ibai-izenen-erabilera-zuzenaz-bidasoa&catid=121:berriak&Itemid=619&lang=eu «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa»], 2010-07-26)</ref> ([[Baztan]] bailaran '''Baztan ibaia''' deitua) [[Nafarroako Foru Erkidegoa|Nafarroa]], [[Gipuzkoa]] eta [[Lapurdi]] zeharkatzen dituen [[ibai]]a da. [[Erratzu]]n, [[Auza (mendia)|Auza]] mendiaren magalean jaio eta [[Txingudi]]n, [[Bizkaiko Golkoa|Kantauri Itsasoan]] itsasoratzen da. [[Amuarrain arrunt|Amuarrainek]] eta, batez ere, [[izokin]]ek ospe handia eman diote.


28. lerroa: 27. lerroa:


== Hidrologia ==
== Hidrologia ==
Bidasoaren emaria [[1969]]tik [[Endarlatsa]]n (itsasoratu baino 10 km lehenago) neurtua izan da.<ref> [http://hercules.cedex.es/anuarioaforos/afo/estaf-datos.asp?indroea=1106 Anuario de aforos 2006 - 2007 Estación 1106] </ref> Gune horretan, drainatutako azalerak 681 km² du, arro osoaren %&nbsp;95. Urteko batez besteko emaria segundoko 24,58 m³ da. Emari handiena [[otsail]]ean du (42,46 m³/s), eta txikiena [[irail]]ean (6,54 m³/s).
Bidasoaren emaria [[1969]]tik neurtua izan da [[Endarlatsa]]n (itsasoratu baino 10 km lehenago)<ref name=cedex></ref>. Gune horretan, drainatutako azalerak 681 km² du, arro osoaren %&nbsp;95. Urteko batez besteko emaria 24,45 segundoko da. Emari handiena [[otsail]]ean du (42,9 m³/s), eta txikiena [[irail]]ean (6,3 m³/s).


<center>
<center>
<u>'''Bidasoaren batez besteko emariak ([[m³]]/[[s]]), [[Endarlatsa]]n neurtuak'''</u><br /><u><small>'''Datuak: [[1969]] eta [[2006]] artean'''</small></u>
<u>'''Bidasoaren batez besteko emariak ([[m³]]/[[s]]), [[Endarlatsa]]n neurtuak'''</u><br /><u><small>'''Datuak: [[1969]] eta [[2010]] artean'''</small></u>


<timeline>
<timeline>
67. lerroa: 66. lerroa:
color:barra width:30 align:left
color:barra width:30 align:left


bar:Jan from:0 till: 37.26
bar:Jan from:0 till: 36.6
bar:Fév from:0 till: 42.461
bar:Fév from:0 till: 42.9
bar:Mar from:0 till: 35.216
bar:Mar from:0 till: 34.3
bar:Avr from:0 till: 35.163
bar:Avr from:0 till: 34.3
bar:Mai from:0 till: 25.084
bar:Mai from:0 till: 24.6
bar:Jun from:0 till: 12.98
bar:Jun from:0 till: 13.5
bar:Jul from:0 till: 08.059
bar:Jul from:0 till: 8.2
bar:Aoû from:0 till: 07.139
bar:Aoû from:0 till: 6.9
bar:Sep from:0 till: 06.547
bar:Sep from:0 till: 6.3
bar:Oct from:0 till: 17.28
bar:Oct from:0 till: 16.2
bar:Nov from:0 till: 28.925
bar:Nov from:0 till: 29.8
bar:Déc from:0 till: 39.767
bar:Déc from:0 till: 39.1

PlotData=
PlotData=
bar:Jan at: 37.26 fontsize:S text: 37,26 shift:(-10,5)
bar:Jan at: 36.6 fontsize:S text: 36,6 shift:(-10,5)
bar:Fév at: 42.461 fontsize:S text: 42,46 shift:(-10,5)
bar:Fév at: 42.9 fontsize:S text: 42,9 shift:(-10,5)
bar:Mar at: 35.216 fontsize:S text: 35,21 shift:(-10,5)
bar:Mar at: 34.3 fontsize:S text: 34,3 shift:(-10,5)
bar:Avr at: 35.163 fontsize:S text: 35,16 shift:(-10,5)
bar:Avr at: 34.3 fontsize:S text: 34,3 shift:(-10,5)
bar:Mai at: 25.084 fontsize:S text: 25,08 shift:(-10,5)
bar:Mai at: 24.6 fontsize:S text: 24,6 shift:(-10,5)
bar:Jun at: 12.98 fontsize:S text: 12,98 shift:(-10,5)
bar:Jun at: 13.5 fontsize:S text: 13,5 shift:(-10,5)
bar:Jul at: 08.059 fontsize:S text: 8,06 shift:(-10,5)
bar:Jul at: 8.2 fontsize:S text: 8,2 shift:(-10,5)
bar:Aoû at: 07.139 fontsize:S text: 7,14 shift:(-10,5)
bar:Aoû at: 6.9 fontsize:S text: 6,9 shift:(-10,5)
bar:Sep at: 06.547 fontsize:S text: 6,54 shift:(-10,5)
bar:Sep at: 6.3 fontsize:S text: 6,3 shift:(-10,5)
bar:Oct at: 17.28 fontsize:S text: 17,28 shift:(-10,5)
bar:Oct at: 16.2 fontsize:S text: 16,2 shift:(-10,5)
bar:Nov at: 28.925 fontsize:S text: 28,92 shift:(-10,5)
bar:Nov at: 29.8 fontsize:S text: 29,8 shift:(-10,5)
bar:Déc at: 39.767 fontsize:S text: 39,76 shift:(-10,5)
bar:Déc at: 39.1 fontsize:S text: 39,1 shift:(-10,5)
</timeline>
</timeline>
171. lerroa: 169. lerroa:
bar:2012
bar:2012
bar:2013
bar:2013
bar:2014


PlotData=
PlotData=
209. lerroa: 208. lerroa:
bar:2012 from:0 till: 48
bar:2012 from:0 till: 48
bar:2013 from:0 till: 52
bar:2013 from:0 till: 52
bar:2014 from:0 till: 51


PlotData=
PlotData=
245. lerroa: 245. lerroa:
bar:2012 at: 48 fontsize:S text: 48 shift:(-5,5)
bar:2012 at: 48 fontsize:S text: 48 shift:(-5,5)
bar:2013 at: 52 fontsize:S text: 52 shift:(-5,5)
bar:2013 at: 52 fontsize:S text: 52 shift:(-5,5)
bar:2014 at: 51 fontsize:S text: 51 shift:(-5,5)


</timeline>
</timeline>

11:01, 21 iraila 2014ko berrikusketa

Bidasoa
Bidasoa
Baztan ibaia
Datu orokorrak
Motaibai
Luzera68,4 km
Geografia
Map
Koordenatuak43°22′22″N 1°47′31″W / 43.3728°N 1.7919°W / 43.3728; -1.7919
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Gipuzkoa
Hidrografia
Ibaiadarrak
Arroaren azalera710 km²
Arro hidrografikoaBidasoa basin (en) Itzuli
Ur-emaria25,6 m³/s
IturburuaErratzu
Bokalea
()
Bizkaiko golkoa (Hondarribia
Hendaia)

Bidasoa[1] (Baztan bailaran Baztan ibaia deitua) Nafarroa, Gipuzkoa eta Lapurdi zeharkatzen dituen ibaia da. Erratzun, Auza mendiaren magalean jaio eta Txingudin, Kantauri Itsasoan itsasoratzen da. Amuarrainek eta, batez ere, izokinek ospe handia eman diote.

Ibilbidea

Bidasoa ibaiaren ahoa, Hondarribia eta Hendaia artean

Bidasoa Erratzun (Baztan) jaiotzen da, han elkartzen baitira Izpegi aldetik datorren Araneko erreka eta Auza mendiaren ekialdean sortutako Iñarbegi erreka. Azken horretan dago bere iturburu ezagunena: Xorroxin ur-jauzia. Hortik aurrera Baztan udalerria zeharkatzen du ipar-ekialde - hego-mendebalde norabidean, Oronoz-Mugairira ailegatuz.

Behin Baztan eskualdetik kanpora dagoela, Bidasoa izena hartzen du eta Malerreka eskualdean sartzen da. Malerrekako Doneztebe udalerrian, Ezkurra ibaiko urak batu ondoren, iparralderantz biratu eta Sunbilla zeharkatzen du.

Handik Bortziriak eskualdean barneratu eta Beratik igarotzen da. Endarlatsan Nafarroa utzi ondoren Gipuzkoa eta Lapurdi arteko muga egiten du. Gero Irun zeharkatu eta azkenik Hondarribia eta Hendaia artean itsasoratzen da, Txingudiko badian.

Ibaiadarrak

Bidasoak ibaiadar ditu Zeberia, Ezkurra, Iruribieta, Latsa, Tximista, Onin, Zia, Endara eta Jaitzubia errekak.

Hidrologia

Bidasoaren emaria 1969tik neurtua izan da Endarlatsan (itsasoratu baino 10 km lehenago)[2]. Gune horretan, drainatutako azalerak 681 km² du, arro osoaren % 95. Urteko batez besteko emaria 24,45 m³ segundoko da. Emari handiena otsailean du (42,9 m³/s), eta txikiena irailean (6,3 m³/s).

Bidasoaren batez besteko emariak (/s), Endarlatsan neurtuak
Datuak: 1969 eta 2010 artean

Zubiak

Irun eta Hendaia artean ibai hau Nazioarteko zubia eta Santiago zubiak zeharkatzen dute, Ipar eta Hego Euskal Herria elkarlotuz.

Arrainak

Bidasoan arrain espezie hauek bizi dira : izokina (Salmo salar), itsas amuarraina (Salmo trutta morfo trutta), kolaka (Alosa alosa), itsas lanproia (Petromyzon marinus), aingira (Anguilla anguilla), korrokoia (Chelon labrosus), platuxa latza (Platicthys flesus), ibai-amuarraina (Salmo trutta morfo fario), zarboa (Gobio lozanoi), lotrea (Barbatula quignardi), txipa (Phoxinus bigerri) eta burtaina (Cottus aturi). Hauez gain, orain dela 30-40 urte loina (Parachondrostoma miegii) ibaiaren behealdean sartua izan zen eta gorantz hedatzen ari da.

Txingudiko paduretan arrain hiruarantza (Gasterosteus aculeatus) ugaltzen da.

Arrantzari dagokionez amuarraina eta izokina dira espezierik estimatuenak

Izokina

Sakontzeko, irakurri: «Lehenbiziko (izokina)»

Izokinaren arrantzak garrantzi handia izan du Bidaso behereko herrien historian. Itsasotik zetozen izokinen igoera oztopatzeko nazak jartzen ziren ibaian: lurrean zutoin lodi batzuk sartu eta zutoinen artean, zeharka, zume abarrak paratzen ziren. Nazak zirela eta, herrien arteko istilu ugari izaten zen, dokumentu zaharrek erakusten dutenez.[3].

XX. mendean izokinaren populazioa asko gutxitu zen. Mendearen erdialdean, urte hoberenetan, 200 edo 300 izokin harrapatzen ziren eta mende amaieran dozena batzuk besterik ez [4].

Bidasoa ibaian urteko lehenbiziko izokin arrantzatuari lehenbiziko deritzaio.

Izokin arrantzaren bilakaera Bidasoan
Datuak: 1980 eta 2013 artean

Erreferentziak

  1. «Bidasoa izena deklinatzean honela egin behar da: Bidasoa, Bidasoan, Bidasoarekin..., baina Bidasoko, Bidasotik, Bidasora... Era berean, izen horrek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean. Adibidez: Bidaso maitea, Bidaso osoan, gure Bidaso hau...» (Andres Iñigo, Euskaltzaindiko Onomastika batzordeburua: «Ibai izenen erabilera zuzenaz: Bidasoa», 2010-07-26)
  2. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman cedex izeneko erreferentziarako
  3. Jakes Casaubon: Izokin arrantzaren historiaz, Bidasoa ibaian, XIV. mendetik XX. mendera
  4. Iberiar penintsulako izokin ibaien atlasa. Ekolur.

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bidasoa Aldatu lotura Wikidatan