Karrantza: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 43°12′21″N 3°21′48″W / 43.2057°N 3.3633°W / 43.2057; -3.3633
Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary
265. lerroa: 265. lerroa:
30– Azaroa: San Andrés (Biañez)
30– Azaroa: San Andrés (Biañez)


== Bertoko Ardia ==
== Bertoko Arraza ==
== Garraioa ==
== Garraioa ==
'''<u>Trena</u>'''
'''<u>Trena</u>'''

09:59, 27 azaroa 2014ko berrikusketa

Karrantza
 Bizkaia, Euskal Herria
Karrantza Haranaren ikuspegia.
Karrantzako bandera

Karrantzako armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaBizkaia
EskualdeaEnkarterri
Izen ofiziala Karrantza Harana/Valle de Carranza
AlkateaRaul Palacio (KZ)
Posta kodea48891 eta 48890
INE kodea48022
Herritarrakarrantzar[1]
Kokapena
Koordenatuak43°12′21″N 3°21′48″W / 43.2057°N 3.3633°W / 43.2057; -3.3633
Map
Azalera137,66 km²
Distantzia54 km Bilbora
Demografia
Biztanleria2.713 (2023)
1 (2022)
alt_left 1.341 (%49,4) (%53) 1.437 alt_right
Dentsitatea20,38 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[2]
-% 4,61
Zahartze tasa[2]% 20,1
Ugalkortasun tasa[2]‰ 27,08
Ekonomia
Jarduera tasa[2]% 75,82 (2011)
Genero desoreka[2]% -5,36 (2011)
Langabezia erregistratua[2]% 13,05 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 16,95 (2010)
Kaleko erabilera [3] (2016)
Etxeko erabilera [4]% 5.62 (2016)
Datu gehigarriak
Webguneahttp://www.karrantza.org www.karrantza.org

Karrantza[1] (ofizialki Valle de Carranza/Karrantza Harana) Bizkaiko mendebaldeko udalerri bat eta izen bereko harana da. Bizkaiko udalerririk zabalena da, eta Enkarterri eskualdearen mendebaldean dago kokatua.

Geografia fisikoa

Mugak

Karrantzak muga egiten du:

Auzoak

Haranak 47 auzo ditu, sakabanatutak. Auzorik populatuena Ambasaguas da (519 biztanle). Concha auzoan (302 bz.), berriz, udaletxea dago.

Beste auzoei dagokienez, biztanle kopuruaren arabera ordenaturik hauek ditugu:

Ahedo: 58 bz.

Aldeacueva: 57 bz.

Ambasaguas: 519 bz.

Biañez: 91 bz.

Bernales: 29 bz.

Bollain: 45 bz.

Bustillo de Sierra: 13 bz.

Cezura: 48 bz.

Concha: 302 bz.

El Callejo: 99 bz.

El Cuadro: 20 bz.

El Suceso: 35 bz.

Herboso: 19 bz.

La Cadena: 41 bz.

La Calera del Prado: 23 bz.

La Cerca: 12 bz.

La Herran: 21 bz.

La Lama: 41 bz.

La Tejera: 78 bz.

Lanzas Agudas: 71 bz.

Las Barcenas: 62 bz.

Las Llamas: 15 bz.

Las Torcachas: 38 bz.

Los Lombanos: 24 bz.

Llano: 28 bz.

Manzaneda de Biañez: 33 bz.

Manzaneda de Sierra: 15 bz.

Matienzo: 79 bz.

Molinar: 38 bz.

Montañan: 7 bz.

Otides: 27 bz.

Pando: 42 bz.

Paules: 27 bz.

Presa: 67 bz.

Ranero: 42 bz.

Rioseco: 12 bz.

Salviejo: 34 bz.

Sancides: 19 bz.

San Ciprian: 22 bz.

San Esteban: 92 bz.

Sangrices: 77 bz.

Santecilla: 50 bz.

Sierra: 39 bz.

Soscaño: 241 bz.

Trespalacio: 20 bz.

Treto: 16 bz.

Valnera: 34 bz.

Inguru naturala

Armañon ingurua parke naturala izendatua izan zen 2006ko irailean. Horrez gain, Ordunteko mendilerroa ere babestuta dago, udalerriaren hegoaldean daudenak. Iparraldean, aldiz, Peña del Moro eta Peña del Mazo mendiak ditugu, eta ipar-ekialdean Raneroko gailurra.

Bestela, ibairik nagusiena Karrantza ibaia da, Ason ibaiaren adarra dena. Beste ibai txiki batzuk ere badaude haranean: Seco, Callejo, Escaleras, Bernales, Cuadro eta Presa.

Historia

Karrantza haranean hainbat eta hainbat monumentu megalitiko daude,K. a. 35.000 urte ingurukoak, gizakiaren lehenengo aztarnak Erdi Paleolitokoak dira. Ventalaperrako kobazuloan (Molinar auzoan) idatzitako grabatuak, berriz, Goi Paleolitokoak dira, K.a. 25.000 urte inguruan egindakoak eta 1904an aurkitu zituztenak.

Bestalde, Erromatar Inperioaren aztarna nagusiak La Zorra de Tocornaleko leizean (Soscaño auzoan) topatutako III. mendeko txanponak dira, eta herria Carrantia izenarekin aipatzen da historian lehen aldiz VIII. mendean. Garai hartan, Asturiasko erregea Alfonso I.ak lurralde hauek kristautu zituen eta horrela lehenengo elizak eta kontzejuak sortu zituzten: Ahedo, Ibáñez edo Biañez, San Esteban, Sierra eta Soscaño. Karrantza errepublika moduan eratu zuten, eta XIII. mendea arte ez zuen Bizkaiarekin bat egiten hasi, Diego Lopez V.a Harokoa jaunaren garaian. Hala ere, hurrengo mendeetan erakunde propioak mantendu zituzten karrantzarrek eta Avellanedako (Sopuerta) Juntaren aginduei jarraitzen zieten. Azkenik, XVIII. mendeko hasieran batasun osoa sortu zuten Bizkaiko beste eskualdeekin.

Azken mendeetan, ohiko jarduerak izan diren nekazaritza eta abeltzaintzarekin batera industria oso apala izan zuen haranak. Ondorioz, XIX. mendeko bigarren erdialdean migrazio mugimendu handiak izan ziren Karrantzatik beste leku batzuetara. Romualdo Chavarri indianoak trenbidea eramatea lortu zuen eta harekin batera industria eta ekonomia suspertu zituen.

Demografia

XX. mendearen lehen erdian biztanleria mantendu zuen Karrantzak, baina 1960ko hamarkadan populazioa galtzen hasi zen, eta galerak ez du etenik izan ordutik.

Karrantzako biztanleria

Politika

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Karrantzakoko alkatea Karrantza Zabala plataformako Raul Palacio Portillo da. Hauteskundeetan EAJrena izan zen boto gehien lortu zituen hautagaitza baina alkatetza Karrantza Zabalako Raul Portillok lortu zuen Biduko zinegotziak emandako sostenguari esker.

Karrantzako udalbatza

Alderdia

2011ko maiatzaren 22

Zinegotziak Boto kopurua
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
5 / 11
727 (% 40,23)
Karrantza Zabala (KZ)
5 / 11
696 (% 38,52)
Bildu
1 / 11
236 (% 13,06)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))
<div style="display: inherit; position: absolute; background-color:
  1. F8C080; width: Adierazpen errorea: Ustekabeko / eragileapx; height: 1.5em;">
- / 11
96 (% 5,31)
Alderdi Popularra (PP)
<div style="display: inherit; position: absolute; background-color:
  1. 7cc1ff; width: Adierazpen errorea: Ustekabeko / eragileapx; height: 1.5em;">
- / 11
31 (% 1,72)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

Ondasun nabarmenak

Karrantza landa eremuko udalerria da. Nekazaritzak eta, batez ere, abeltzaintzak garrantzi handia du. Dena den, azken aldi honetan turismoak ere indar handia hartu du.

Raneroko haitzetan Pozalagua izeneko kobazuloa dago. Kobazulo honetan munduan topatu den estalaktika exzentrinkoen bildumarik handiena dago. Haitz hauetan ere Torca del carlista izeneko leizea ere badago, Europako handiena dena.

Biañez auzoan, berriz, Karpin Abentura izeneko parke tematikoa dago; erakargarria da bertan dagoen Terrasauro parkea.

Festak eta tradizioak

Irailaren 18an El Suceso-ko Ama Birjinaren omenezko jaiak ospatzen dituzte auzoan, herri osoko jai nagusiak direnak. Bertan, erromeria eta zezen plazan ekitaldiak egiten dituzte.  Baita ere Gure Sucesoko Ama Birjinaren (Karrantzako patroiaren) jaia nabarmentzen dugu. Irailaren 18 an ospatzen den tradizio handiko festa da.

Festa eguna El Sucesoko zelaietan ospatzen da, egunean zehar, herri bazkaria, Euskal dantzak, erromeria eta ohikoa den zezen lasterketa daude.

Jai-zikloak, era askotako eskaintzak ditu. Urtean zehar, parrokietako eta bere santuaren omenez Karrantza Haraneko auzoetako bakoitzean ospatzen diren jaiak ugariak izanez.

Auzoen jai ugariak aparte, San Isidro nabarmen dezakegu. Kontxan maiatxaren 15ean ospatzen den jai eguna da, San Isidro Labrador-en omenez. Ekintza desberdinak antolatzen dira haien artean lehiaketak edo herri kirol erakusketak.

Nekazaritza azoka: eskulangintza eta nekazaritza-produktuaketako urriko lehen asteburuan Kontxako plazan ospatzen den azoka da.

Euskal Jaia Mendi Harana dantza taldearen eskutik sortu zen 2004ko abuztuan. Jaiaren helburua, gazte dantzariei motibatzea zen eta baita ere, Karrantzako tradizioak modu ludikoan erakustea. 2004 an harri zulatzaileekin hasi ziren hurrengo urteetan asto lasterketak,sega proba, ardi ile mozketa, txakur artzainak eta harri-jasotzaileak. Hori guztia, arratsalde-gauko erakusketen aparte. Gaur egun oro har jaiek garrantzia galdu dute baina Euskal Jaia sendotu da inongo Karrantzano-rik falta izan ezin zaion jaia bezala.

Marzas deritxona Kantabria aldean sano errotuta dagoan jaia da. Era berean, inguruko lurraldeetan, Palentzia eta Burgosko iparraldean eta Bizkaia aldean (batez be, Karrantza haranean eta Lanestosa urian) neguko jaiok be ospatzen dira.

Karrantza Haranean, aspaldi-aspalditik martxoko lehenengo egunean abesten dira. Ez dakite jaion jatorria zein den.

Karrantza-ko jai-egutegia:

17– Urtarrila: San Antonio Abad(La Calera del Prado).

2– Otsaila: Las Candelas (Sierra).

1– Martxoa: El Ángel (Los Lombanos).

15– Maiatza: San Isidro Labrador (Patronal)

24– Ekaina: San Juan (Pando y Santecilla)

29– Ekaina: San Pedro (Sierra)

2– Uztaila: Santa Isabel (Ranero)

4– Uztaila: San Martín (Presa)

25– Uztaila: Santiago Apóstol (Lanzas Agudas)

27– Uztaila: San Pantaleón (Bernales)

31– Uztaila: San Ignacio de Loyola (Ambasaguas)

1– Abuztua: San Pedro (Sangrices y Biañez)

2– Abuztua: Ntra. Sra. De los Ángeles (Manzaneda de Sierra)

3– Abuztua: San Esteban (San Esteban)

16– Abuztua: San Roque (San Esteban)

24– Abuztua: San Bartolomé (Aldeacueva)

30– Abuztua: San Emeterio y Celedonio (Valnera)

8– Iraila: Ntra. Sra. De los Milagros (Soscaño)

16– Iraila: San Cipriano (Ranero, San Ciprian y La Cadena

18– Iraila: Virgen del Buen Suceso (Patronal)

27– Iraila: Los Mártires (Matienzo)

29– Iraila: San Miguel (Ahedo, Las Barcenas, La Tejera y Concha)

4– Urria: Ntra. Sra. Del Rosario (La Lama, Cezura y Montañan)

15– Urria: Santa Teresa (El Callejo)

22– Azaroa: Santa Cecilia (Santecilla)

30– Azaroa: San Andrés (Biañez)

Bertoko Arraza

Garraioa

Trena

Ambasaguas auzoan Renfe Feve tren konpainiaren Karrantzako geltokia dago.

Autobusak

Karrantzako autobusak bizkaibus konpainiakoak dira.

Gainera Karrantzan autobus konpainia pribatu bat dago, Portibus izenekoa.

Taxiak

Karrantzan bi taxi dabiltza.

Garraio pribatuak

Totalean Karrantzan 2060 motor eta auto daude.[erreferentzia behar]

Karrantzar ospetsuak

Iruditegia

Bibliografia

  • Paliza Monduate, Maite: La arquitectura residencial en Carranza desde finales del siglo XIX hasta mediados del siglo XX.
  • Paliza Monduate, Maite: Guía de la arquitectura indiana en Karrantza y Lanestosa.
  • Díaz García, Miguel Sabino: Los hornos y el pan en el valle de Karrantza.
  • Díaz García, Miguel Sabino: Ritos de pasaje : la muerte en el Valle de Carranza .
  • Díaz García, Miguel Sabino: La ganadería a lo largo del siglo XX en el Valle de Carranza.
  • Peña Cerro, Luis Manuel: Medicina popular en el Valle de Carranza.
  • Peña Cerro, Luis Manuel: La crianza de ganado y la cuadra en el Valle de Carranza.
  • Peña Cerro, Luis Manuel: Juegos infantiles en Carranza.
  • Peña Cerro, Luis Manuel: Ritos del nacimiento al matrimonio en el Valle de Carranza.
  • Peña Cerro, Luis Manuel: Creencias y supersticiones en el Valle de Carranza.
  • Saratxaga Garai, Aranzazu: Carranza: estudio histórico-artístico, Bizkaiko Foru Aldundia.

Erreferentziak

  1. a b (Gaztelaniaz) (pdf) Karrantza toponimoari buruzko irizpidea. 2001-05-28 (Noiz kontsultatua: 2010-02-17).
  2. a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  3. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Karrantza Aldatu lotura Wikidatan