Aiara: berrikuspenen arteko aldeak

Aiara
	Araba, Euskal Herria
	Aiarako udaletxea, Arespalditzan
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Aiaraldea
Izen ofiziala	Aiara / Ayala
Alkatea	Josu Artetxe (Bildu)
Posta kodea	01476
INE kodea	01010
Herritarra	Aiarar
Kokapena
Koordenatuak	43°04′36″N 3°04′44″W / 43.0766°N 3.0789°W
Azalera	140,85 km2
Distantzia	46 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	2.918 (2023); −3 (2022)
Dentsitatea	0,02 biztanle/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 31,26
Zahartze tasa	% 15,39
Ugalkortasun tasa	‰ 59,46
Ekonomia
Jarduera tasa	% 81,77 (2011)
Genero desoreka	% 9,14 (2011)
Langabezia erregistratua	% 8,68 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 27,42 (2010)
Kaleko erabilera	% (2016)
Etxeko erabilera	% 11.43 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.aiarakoudala.com

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

00:58, 21 abendua 2014ko berrikusketa

Aiara (ofizialki Aiara / Ayala) Arabako ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Gasteiztik 46 bat kilometrora dagoena. Udalerriak Arespalditza du herriburu, eta beste 22 herriz ere osatua dago; populatuena Luiaondo da.

Aiaraldeko eskualdea osatzen du Amurrio, Artziniega, Okondo eta Laudio udalerriekin batera.

Geografia

Mugakideak

Aiarak mugakide ditu iparraldean Gordexola (Bizkaia), hegoaldean Merindadeak (Burgos) eta Urduña (Bizkaia), hego-ekialdean Amurrio, ipar-ekialdean Okondo eta Laudio, eta mendebaldean Artziniega eta Burgosko probintziako Merindadeak.

Inguru naturala

Gorobel mendilerroa udalerriaren hegoaldean dago, Burgosko probintziako Merindadeen eskualdetik banatzen duela.

Ikustekoa da Soxotik gertu dagoen Peñaladros izeneko ur-jauzia, 25-30 metroko garaiera duena.

Historia

Historikoki garrantzi handia izan du, batez ere Erdi Aroan, azken hamarkadetan gainbehera badator ere. Gaur egun 3.000 biztanlera ere ez da heltzen udalerri osoa.

Historiaurreari dagokionez, hiru trikuharri aurkitu dira Aiaran; haietariko bi Añesen, eta Menoion bestea. K. a. XXV. mendekoak omen dira.

Banaketa administratiboa

Aiara udalerria 24 herriz osatua dago:

Demografia

Nekazaritzari lotutako udalerria izanik, Aiarak ez zuen gora-behera demografiko handirik izan XX. mendean. Mende horren bigarren erdialdean beherakada txiki bat izan zuen, baina XXI. mendearen hasieran biztanleak irabazi zituen.

Aiarako biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

Politika

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Josu Artetxe hautatu zuten alkate.

Aiarako udalbatza
Alderdia	Zinegotziak	Boto kopurua^[4]
Bildu	4	609 (%38,08)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4	477 (%29,92)
Aiara Batuz	2	356 (%22,70)
Alderdi Popularra (PP)	1	130 (%06,04)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	-	52 (%3,26)

Kultura

Ondasun nabarmenak

Arespalditzako parrokia (Andre Maria Jasokundekoa), XI. mendekoa, atari erromanikoarekin.
Atxa dorretxea, Arespalditzan, XVII. mendekoa.
Etxaurrengo Andre Mariaren santutegia, Menoion, XVIII. mendekoa, Gorobel mendien ikuspegi ederrak eskaintzen dituena.
Kexaako dorretxe-gotorlekua, XIV. mendean eraikia estilo gotikoan.
Lantenoko eskolak, kultura interesdun ondaretzat izendatuak.
Murgako dorretxe-jauregia, 1272an eraikia.
Negorta dorretxea, Zuhatzan, XV. mende bukaera aldera eraikia.
San Bizente eliza, Añesen, XII. mendekoa, atari erromaniko ederrarekin.
Ureta dorretxea, Lantenon, XIV.-XV. mendekoa.
Zubiete dorretxea, Lantenon.

Euskara

XIX. mendera arte ibarreko herri batzuetan euskara mantendu egin zuten, baina hortik aurrera gainbehera handia gertatu da Aiaran. Gaur egun, aiararren ia laurdena euskalduna da, eta haiek biltzeko asmoz Hogeitalau Euskara Elkartea sortu zuten.

Iruditegia

Aiarar ospetsuak

Eugenio Llaguno (Menagarai, 1724-1799), politikari eta euskaltzale ilustratua^[5].
Iñaki Isasi (Arespalditza, 1970), txirrindularia.

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/14an kontsultatua
↑ (Gaztelaniaz) Llaguno abizenari buruzko informazioa

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Aiara

(Gaztelaniaz) Aiarako webgune ofiziala
(Gaztelaniaz) Aiara Auñamendi entziklopedian
Aiarako toponimia Euskaltzaindiaren arabera
Aiaraldeko Turismo Elkartearen webgunea
Aiara euskadi.net webgunean
Kexaako Aiala dorretxe-gotorlekuari buruzko informazioa euskadi.net webgunean
Murga dorretxea euskadi.net webgunean
Negorta dorrea euskadi.net webgunean
Aialatarrei eta Kexaari buruzko artikulua euskonews.com webgunean
(Gaztelaniaz) Luiandoko argazki eguneratuak (Flickr webgunean)
(Gaztelaniaz) Luiandoko argazki zaharrak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[3] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/14an kontsultatua

[5] (Gaztelaniaz) Llaguno abizenari buruzko informazioa

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 37. lerroa: / 37. lerroa: @@
 == Historia ==
-[[Fitxategi:kexaa2.JPG|thumb|left|250px|[[Kexaa dorretxea]].]]
+[[Fitxategi:kexaa2.JPG|thumb|right|250px|[[Kexaa dorretxea]].]]
 Historikoki garrantzi handia izan du, batez ere [[Erdi Aroa]]n, azken hamarkadetan gainbehera badator ere. Gaur egun 3.000 biztanlera ere ez da heltzen udalerri osoa.