Kamerun: berrikuspenen arteko aldeak
t Removing Link FA template (handled by wikidata) |
|||
135. lerroa: | 135. lerroa: | ||
[[Kategoria:Kamerun]] |
[[Kategoria:Kamerun]] |
||
{{NA lotura|en}} |
01:46, 27 martxoa 2015ko berrikusketa
Kamerun | |||
---|---|---|---|
Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres O Cameroon, Cradle of Our Forefathers ( O Kamerun, arbasoen sorlekua ) | |||
| |||
Geografia | |||
Hiriburua | Jaunde 3°51′28″N 11°31′5″E | ||
Azalera | 475.442 km² | ||
Punturik altuena | Kamerun mendia | ||
Punturik sakonena | Biafrako golkoa (0 m) | ||
Kontinentea | Afrika | ||
Mugakideak | Afrika Erdiko Errepublika, Txad, Kongoko Errepublika, Ekuatore Ginea, Gabon eta Nigeria | ||
Administrazioa | |||
Gobernu-sistema | Errepublika | ||
Kamerungo presidentea | Paul Biya | ||
Kamerungo lehen ministroa | Joseph Ngute (en) | ||
Legebiltzarra | Parliament of Cameroon (en) | ||
Epai autoritatea | Supreme Court of Cameroon (en) | ||
Harreman diplomatikoak | Ikusi mapa Wikidatan | ||
Zeren kide | ikusi
| ||
Demografia | |||
Biztanleria | 24.053.727 (2017) 1.799.768 (2013) | ||
Dentsitatea | 50,59 bizt/km² | ||
Hizkuntza ofizialak | |||
Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
Ezkontzeko adina | gizonezko: 15 emakumezko: 18 | ||
Emankortasun-tasa | 4,704 (2014) | ||
Eskolaratu gabeko umeak | 1.773.968 (2015) | ||
Alfabetizazioa | % 75 (2015) | ||
Bizi-itxaropena | 58,073 (2016) | ||
Giniren koefizientea | 46,6 (2014) | ||
Giza garapen indizea | 0,576 (2021) | ||
Ekonomia | |||
BPG nominala | 34.798.596.482,427 $ (2017) 2.581.058.539,763 (2016) | ||
BPG per capita | 1.451 $ (2017) 60 (2016) | ||
BPG erosketa botere paritarioa | 89.538.343.257 nazioarteko dolar (2017) 4.681.807.945 (2016) | ||
BPG per capita EAPn | 3.722,431 nazioarteko dolar (2017) 102,146 (2016) | ||
BPGaren hazkuntza erreala | 4,4 % (2016) | ||
Erreserbak | 3.196.791.410 $ (2017) 971.082.661 (2016) | ||
Inflazioa | 0,3 % (2016) −1,2 (2015) | ||
Historia | |||
Sorrera data: 1960ko urtarrilaren 1a | |||
Bestelako informazioa | |||
Aurrezenbakia | +237 | ||
ISO 3166-1 alpha-2 | CM | ||
ISO 3166-1 alpha-3 | CMR | ||
Ordu eremua | ikusi
| ||
Elektrizitatea | 220 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Type E (en) | ||
Internet domeinua | .cm | ||
prc.cm… |
Kamerun Afrika erdialdean eta mendebaldeko kostaldean dagoen estatua da. Afrika miniaturan esaten diote, herrialdeak daukan natura eta geologia aniztasunagatik, izan ere basamortu, sumendi, oihan eta sabanak baitaude ingurune haietan. Azalerari dagokionez, Iberiar penintsula baino zerbait txikiagoa da.
Hiriburua Jaunde da, nahiz eta hiri handiena Douala izan. Demografikoki 200 etnia talde inguru bizi dira bertan.
Geografia
Lau zati bereizten dira Kamerungo lurraldean:
a) Hegoaldeak Sanaga ibaiaren eta itsasertzaren bitarteko lurraldea hartzen du, eta ordokiak eta baso trinkoko muinoak ditu.
b) Erdialdea, Sanaga ibaiaren iparraldearen eta Benoue ibaiaren arteko lur zatia, goi-ordoki zabal bat da, batez beste 1.370 m-ko garaiera duena.
c) Iparraldeak sabanako zabaldiak ditu, eta maldan behera, Txad aintzirara bitarteko zatia hartzen du.
d) Mendebala menditsua da; bertan dago Afrikako mendebaleko mendi garaiena, Kamerun sumendia, 4.095 m.
Kamerungo ibai nagusiak Sanaga eta Benoue dira. Sanagak Atlantiko ozeanoan du isuria eta Niger ibaiaren adarra da Benoue.
Klima eta landaretza. Kamerungo klima beroa da, ekuatorean baitago. Urtean 21-28° C bitarteko tenperaturak ditu, mendietan izan ezik. Iparraldean hegoaldean baino euri gutxiago egiten du: itsasertzean, 3.800 mm urtean, eta erdiko ordokian 1.500 mm. Hegoaldean bi sasoi lehor izaten dira (abendua-otsaila eta uztaila-iraila), eta iparraldean bakarra (urria-apirila). Hegoaldean oihanak daude, erdialdean hosto iraunkorreko eta erorkorreko basoak, eta iparraldean sabana da nagusi.
Mugakideak
Ipar-ekialdean Txad, hegoaldean Ekuatore Ginea, Gabon eta Kongoko Errepublika, ekialdean Afrika Erdiko Errepublika eta mendebaldean Nigeria eta Ozeano Atlantikoa mugakide ditu.
Inguru naturala
Kamerun sumendia (4.040 m) herrialdeko punturik altuena eta 2000. urtean azken erupzioa izan zuen.
Gineako golkoan 400 kilometro inguruko kostaldea du hego-mendebaldean, eta haren aurrean Bioko uhartea du. Azkenik, Txad lakua iparraldeko puntan dago.
Historia
Kamerungo lehen biztanleak pigmeoak izan bide ziren. Gero, Afrikako ekuatore inguruetako herri batzuk heldu ziren: bantuak, fulaniak, Niger ibaiaren arroko musulmanak eta abar. XV. mendearen bukaeran portugaldarrak iritsi ziren Kamerungo itsasertzera, eta 1520an lur sailak landu zituzten eta esklaboen salerosketan aritu ziren. XIX. mendean britainiarrek esklaboen salerosketa debekatu zutenean, Fernando Poo uhartean ezarri ziren espainiarren baimenaz itsasertza zaintzeko.
Erresuma Batuak protektoratua ezarri nahi zuen lurralde horietan eta Kamerungo barne aldera sartu ziren britainiarrak. Hala ere, Alemaniak hartu zuen lurralde osoa 1848an. Lehen Mundu Gerraren ondoren, Frantziaren eta Erresuma Batuaren artean banatuta gertatu zen Kamerun, baina 1960an Frantziaren mendean zegoen zatiak independentzia lortu zuen. Britainiarren mendean zegoen zatia, berriz, bitan banatu zen 1961ean: iparraldea Nigeriari lotu zitzaion, eta hegoaldeak Frantziarena izandako zatiarekin bat egin zuen federazio batean, eta Kamerungo Errepublikan ondoren.
1972an gobernu bateratua ezarri zen, 1960az gero agintean zegoen Ahidjo lehendakariaren esku utzirik aginpide betearazlea. Ahidjok erregimen gogorra finkatu zuen; gogortasun hori salatu zuten giza eskubideen aldeko europar elkarteek, milaka preso politiko zeudela jakin zutelarik. 1982an ustekabean dimisioa auekeztu zuen lehendakariak eta Biya Lehen Ministro ohiaren esku gelditu zen kargu hura, nahiz eta Ahidjo izan zen aurrerantzean ere Kamerungo Batasun Nazionala (UNC) legezko alderdi bakarraren burua. Biyak zenbait estatu kolperi aurre egin behar izan zien eta Ahidjo haren kontrako konplota bultzatu izanaz akusatu zutelarik, ihes egin behar izan zuen 1983an. 1985ean, UNC alderdiak RDPC (Kamerungo Herriaren Elkartasun Demokratikoa) izena hartu zuen, baina bide politiko berari jarraitu zion, harik eta 1991n oposizioko alderdiak onartu ziren arte. Izan ere, 1990 inguruan, herritarren eta oposizioaren kontrako jarrera nagusitzen ari zela ikusirik, zenbait berrikuntza egin behar izan zituen Biyak. Dena dela, oposizioan ez zegoen batasunik, eta 1992ko lehenengo hauteskunde alderdi-anitzetan Paul Biya hautatu zuten berriro. Oposizioak, atzerriko begiraleen onespenarekin, iruzurra salatu zuen, baina gobernuak ez zuen onartu aldaketarik. Ipar-ekialdean Fru Ndik, FSD (Frente Sozial Demokrata) alderdiko buruzagiak, lehendakari izendatu zuen bere burua, eta eskualde hartan nagusitzen ari zen nahasmenduari aurre egiteko, larrialdi egoera ezarri zuen gobernuak. Bestalde, "koalizio gobernu" bat osatu zuen, RDPC zena nagusi, eta zapalkuntza gogorra bideratu zen gobernuaren kontrako adierazpenen aurka.
Oposizioko alderdiek ez zuten batasunik lortzen (Errepublikaren Aldeko Mugimendua zegoen batetik, FSD bestetik, Demokraziaren eta Aurreramenduaren Batasun Nazionala, UNDP ere bai), eta barne zatiketa handiak izan ziren haien baitan; egoera nahasi horrek Biyari indar eman zion 1996ko udal hauteskundeetarako. 1996ko konstituzioan, Kamerungo batasuna berretsi zen, senatua antolatzeko proposamena egin zen, eta lehendakari kargua zazpi urtez behin berritzeko epea finkatu zen. 1997an, berriro izan zen garaile Biya, beste zazpi urterako. Azpimarratzekoa da, dena dela, hauteskunde haietan hiru milioi biztanlek bakarrik izan zuela botoa emateko eskubidea, gainerako guztiak "atzerritartzat" hartu baitzituen gobernuak. Gaur egun, beraz, Biyak segitzen du agintean eta Peter Mafany Musonge da Lehen Ministroa. 1998an istiluak sortu ziren Nigeriaren eta Kamerunen artean, bien artean muga egiten duen Bakassiko penintsula aberatsaren gaineko nagusitasuna dela-eta. 2004an, Biyak berriz irabazi zituen lehendakaritzarako hauteskundeak, baina sektore batzuek zalantzan jarri zuten hauteskundeen garbitasuna.
2014ko urriaren 17an, Boko Haram gerra betean egoteagatik Nigeriako armadarekin, gatazkak inguruko herrialdeei ere eragin zien. Kamerunen sumatu zituzten, batez ere, haren ondorioak: hango Defentsa Ministerioak jakinarazi zuenez, egun horretan liskarrak izan ziren Kamerungo armadaren eta miliziaren artean: gutxienez zortzi soldadu eta 107 islamista hil zirela zabaldu zuten[1].
Banaketa administratiboa
Kamerun 10 probintziatan banatuta dago:
- Iparralde Urruna
- Iparraldea
- Adamawa
- Ekialdea
- Erdialdea
- Hegoaldea
- Mendebaldea
- Kostaldea
- Hego-mendebaldea
- Ipar-mendebaldea
Demografia
Bestela, hiri nagusiak hauek dira:
- Douala: 810.000 biztanle 1987an.
- Jaunde: 649.000 bz.
- Garoua: 142.000 bz.
- Maroua: 123.000 bz.
- Bafoussam: 113.000 bz.
Talde etniko nagusiei dagokienez, fang, bamileke, mum, duala, luanda, basa, peul, tikar, mandara eta maka dira. Hizkuntza ofizialak ingelesa eta frantsesa dira: lehenengoa Ipar-mendebalde eta Hego-mendebaldeko probintzietako jendeak hitz egiten du (biztanleriaren bostena inguru dira) eta bigarrena, gainontzeko kamerundarrek. Bestela, Camfranglais izeneko pidgin oso hedatuta dago hirietan, eta jatorrizko hizkuntzen artean fulfulde nagusietakoa da.
Ekonomia
Kamerunek petrolio hobi aberatsak eta nekazaritzarako lurralde aski egokiak ditu: horri esker, Saharaz beheko Afrikako lurraldeetan ekonomia aurreratuenetakoa du. Dena dela, gainerako herri azpigaratuen arazo bertsuei aurre egin behar die, adibidez barne egoera nahasiak negozioetarako sortzen duen giro kaskarra eta administrazio publiko astun-erraldoia. 1990az gero, Munduko Diru Funtsaren programetan parte hartzen du eta horri esker industria indar hartzen ari da eta inbertsioak areagotzen ari dira, nekazaritzaren eta merkataritzaren mesedetan. Ekonomia indartzeko ahalegin horietan pribatizazioa bultzatu zen, alor publikoko langile asko kaleratu eta beste askoren soldata murriztu zen, eta horrek haserrea sortu zuen herritarren artean. Hasierako aurreikuspenak oso itxaropengarriak ziren arren, gobernuak ez du behar adinako arrakastarik izan plangintza horiek aurrera eramatean, arazo ugariri aurre egin behar izan dielako: besteak beste, nahasmenduari, ustelkeriari eta kanpo zor handiari. Egokitze estrukturaleko azken plana 1997an jarri zen abian eta, zailtasunak zailtasun, arrakasta izango zuelako itxaropena zuten alderdiek.
Nekazaritza izan da tradizioz jarduera nagusia (barne produktu gordinaren herena edo hartzen du, eta langileen % 80 inguru) eta industria indartzen ari da (ehungintza eta elikagai industria, aluminioa). Merkataritzarako erabiltzen diren nekazaritzako gaietan, batez ere kafean eta kakaoan (gai horiek hartzen dute kanpo merkataritzako irabazien % 40), eta petrolioan (diru sarreren bi heren) oinarritua da Kamerungo ekonomia. Zura eta haren eratorriak ere garrantzi handiko gaiak dira (esportazioen % 9).
Kultura
Etnia bakoitzak bere kultura eta ohiturak ditu. Musika mota asko egiten da Kamerunen: hegoaldeko oihaneko jendeen artean danborra, eta iparraldekoen artean xirula dira musika tresna nagusiak. Era askotako eskulanak egiten dira: fulanien larru lanak ezagunak dira, mendebaleko mendietako kirdien eta matakanien buztin-lanak oso aintzat hartuak dira, eta orobat tikarrek egiten dituzten kobrezko pipak ere. Sartaldeko artea ere, literatura eta zinema, zabaltzen ari da. Aipatzekoa da Mongo Beti eleberrigilea.
Kamerundar ezagunak
- Paul Biya (1933-), politikaria eta herrialdeko presidentea 1982tik.
- Samuel Eto'o (1981-), futbolaria.
- Pierre Achille Webo (1982-), futbolaria.
- Sally Nyolo, kantaria
Erreferentziak
- ↑ Samara Velte, «Boko Haramekin su-etena sinatu duela dio Nigeriako Gobernuak», Berria, 2014-10-18
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kamerun |
- (Ingelesez)(Frantsesez)Kamerungo Errepublikaren webgune ofiziala
- (Ingelesez)(Frantsesez)Kamerungo Irrati Telebista
- Jalgi.com atlasa: datuak, mapak eta irudiak
- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
Commonwealtheko estatu kideak | ||
---|---|---|
Antigua eta Barbuda • Australia • Bahamak • Bangladesh • Barbados • Belize • Botswana • Brunei • Dominika • Erresuma Batua • Fiji (baliogabetua) • Ghana • Grenada • Guyana • India • Jamaika • Kamerun • Kanada • Kenya • Kiribati • Lesotho • Malawi • Malaysia • Malta • Maurizio • Mozambike • Namibia • Nauru • Nigeria • Pakistan • Papua Ginea Berria • Ruanda • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Samoa • Seychelleak • Sierra Leona • Singapur • Salomon Uharteak • Hegoafrika • Sri Lanka • Swazilandia • Tanzania • Tonga • Trinidad eta Tobago • Tuvalu • Uganda • Vanuatu • Zambia • Zeelanda Berria • Zipre |