Gaztelania: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary
Dexbot (eztabaida | ekarpenak)
t Removing Link FA template (handled by wikidata)
250. lerroa: 250. lerroa:


[[Kategoria:Gaztelania| ]]
[[Kategoria:Gaztelania| ]]

{{NA lotura|hu}}
{{NA lotura|ro}}

01:57, 27 martxoa 2015ko berrikusketa

Gaztelania, espainiera
español — castellano
     Gaztelania ofiziala den herrialdeak.

     Biztanleriaren %25a edo gehiago duten gaztelera hiztunen Estatu Batuetako estatuak.      Biztanleriaren %10-20a artean duten gaztelera hiztunen Estatu Batuetako estatuak.

     Biztanleriaren %5-9,9a artean duten gaztelera hiztunen Estatu Batuetako estatuak.
Datu orokorrak
Lurralde eremuaEuskal Herria, Argentina, Bolivia, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Kuba, Dominikar Errepublika, Ekuador, Ekuatore Ginea, Espainia, Guatemala, Honduras, Mexiko, Nikaragua, Panama, Paraguai, Peru, Puerto Rico, El Salvador, Uruguai, Venezuela talde esanguratsuak non: Andorra, Aruba, Belize, Brasil, Kanada, Gibraltar, Israel, Maroko, Holandar Antillak, Trinidad eta Tobago, Ameriketako Estatu Batuak, Filipinak
Hiztunak400 milioi, lehen hizkuntzatzat; 500 milioi, lehen edo bigarren hizkuntzatzat
Rankinga2
OfizialtasunaArgentina, Bolivia, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Kuba, Dominikar Errepublika, Ekuador, Mendebaldeko Sahara, Ekuatore Ginea, Espainia, Guatemala, Honduras, Mexiko, Mexiko Berria (AEB), Nikaragua, Panama, Paraguai, Peru, Puerto Rico, El Salvador, Uruguai, Venezuela
EskualdeaEuropako gune batzuk, Erdialdeko Amerikako eta Hego Amerikako gehiengoa, Ipar Amerikako gune batzuk eta karibea; baita immigrante taldeak kontinente guztietan
UNESCO sailkapena1: ziurra
AraugileaAsociacion de Academias de la Lengua Española (Real Academia Española)
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
hizkuntza italikoak
hizkuntza erromantzeak
italo-mendebaldeko hizkuntzak
mendebaldeko hizkuntza erromantzeak
hizkuntza galo-iberiarrak
hizkuntza ibero-erromantzeak
Iberia Mendebaldeko hizkuntzak
Castilic (en) Itzuli
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektu aditza objektua, silabadun hizkuntza, place–manner–time (en) Itzuli, pro-drop language (en) Itzuli, noun-adjective (en) Itzuli, hizkuntza sintetikoa, azentua eta hizkuntza fusionatzailea
Denbora gramatikalakorainaldia, compound past perfect (en) Itzuli, past imperfect (en) Itzuli, pluperfect (en) Itzuli, preterite (en) Itzuli, past anterior (en) Itzuli, simple future (en) Itzuli eta geroaldi burutua
Modu gramatikalakindikatiboa, agintera, subjuntiboa eta baldintzazko modua
Genero gramatikalakgenero maskulinoa eta genero femeninoa
Kasu gramatikalaknominatiboa
Alfabetoalatindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1es
ISO 639-2spa
ISO 639-3spa
Ethnologuespa
Glottologstan1288
Wikipediaes
Linguasphere51-AAA-b
ASCL2303
IETFes

Gaztelania edo espainiera[1] (castellano, español) hizkuntza erromantze bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak euskararen hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako "f"-a galtzea...).

Munduan 500 milioi pertsonak ama hizkuntza dute. Espainia eta Latinoamerikaren ia estatu guztietan hizkuntza ofiziala da. Ama hizkuntza moduan munduko bigarren hizkuntza erabiliena da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak kontuan hartuz (600 milioi pertsona), munduko laugarren hizkuntza da; txinera, ingelesa eta hindiaren atzetik.

Gaztelaniaren lurralde eremua

Hona hemen gaztelania hiztun gehien dituzten Estatuen zerrenda:

Alfabetikoki sailkatuta Lehen hizkuntza duten hiztunen kopuruaren arabera
  1. Alemania (410.000)
  2. Ameriketako Estatu Batuak (41.000.000)
  3. Andorra (40.000)
  4. Argentina (41.248.000)
  5. Australia (150.000)
  6. Belize (130.000)
  7. Bolivia (7.010.000)
  8. Brasil (19.700.000)
  9. Canada (272.000)
  10. Costa Rica (4.220.000)
  11. Dominikar Errepublika (8.850.000)
  12. Ekuador (10.946.000)
  13. Ekuatore Ginea (447.000)
  14. El Salvador (6.859.000)
  15. Erresuma Batua (900.000)
  16. Errumania (7.000)
  17. Errusia (1.200.000)
  18. Espainia (44.400.000 )
  19. Filipinak (2.658)
  20. Finlandia (17.200)
  21. Frantzia (2.100.000)
  22. Guatemala (8.163.000)
  23. Guyana (198.000)
  24. Haiti (1.650.000)
  25. Hego Korea (90.000)
  26. Honduras (7.267.000)
  27. Israel (160.000)
  28. Italia (455.000)
  29. Japonia (500.000)
  30. Kolonbia (45.600.000)
  31. Kuba (11.285.000)
  32. Libano (2.300)
  33. Maroko (86.000)
  34. Mendebaldeko Sahara (341.000)
  35. Mexiko (106.255.000)
  36. Nikaragua (5.503.000)
  37. Panama (3.108.000)
  38. Paraguai (4.737.000)
  39. Peru (26.152.265)
  40. Puerto Rico (4.017.000)
  41. Suedia (39.700)
  42. Turkia (29.500)
  43. Txile (15.795.000)
  44. Txina (250.000)
  45. Uruguai (3.442.000)
  46. Venezuela (26.021.000)
  1. Mexiko (106.255.000)
  2. Kolonbia (45.600.000)
  3. Espainia (44.400.000)
  4. Argentina (41.248.000)
  5. Ameriketako Estatu Batuak (41.000.000)
  6. Peru (26.152.265)
  7. Venezuela (26.021.000)
  8. Brasil (19.700.000)
  9. Txile (15.795.000)
  10. Kuba (11.285.000)
  11. Ekuador (10.946.000)
  12. Dominikar Errepublika (8.850.000)
  13. Guatemala (8.163.000)
  14. Honduras (7.267.000)
  15. Bolivia (7.010.000)
  16. El Salvador (6.859.000)
  17. Nikaragua (5.503.000)
  18. Paraguai (4.737.000)
  19. Costa Rica (4.220.000)
  20. Puerto Rico (4.017.000)
  21. Uruguai (3.442.000)
  22. Panama (3.108.000)
  23. Filipinak (2.658)
  24. Frantzia (2.100.000)
  25. Haiti (1.650.000)
  26. Errusia (1.200.000)
  27. Erresuma Batua (900.000)
  28. Japonia (500.000)
  29. Italia (455.000)
  30. Ekuatore Ginea (447.000)
  31. Alemania (410.000)
  32. Mendebaldeko Sahara (341.000)
  33. Kanada (272.000)
  34. Txina (250.000)
  35. Guyana (198.000)
  36. Israel (160.000)
  37. Australia (150.000)
  38. Belize (130.000)
  39. Hego Korea (90.000)
  40. Maroko (86.000)
  41. Andorra (40.000)
  42. Suedia (39.700)
  43. Turkia (29.500)
  44. Finlandia (17.200)
  45. Errumania (7.000)
  46. Libano (2.300)

Hiztegi laburra

  • derecha: eskuin
  • izquierda: ezker
  • abajo: behera
  • piedra: harri
  • bien: ongi
  • mal: gaizki
  • al lado: ondoan
  • hola: kaixo
  • buenos días: egun on
  • buenas tardes: arratsalde on
  • buenas noches: gabon
  • adiós: agur
  • saludar: agurtu
  • despedirse: agurtu
  • ¡hasta la vista!: hurren arte!
  • ¡hasta luego!: gero arte!
  • por favor: mesedez, arren
  • ¿qué tal?: zer moduz?
  • bien, ¿y tú?: ongi/ondo, eta zu?
  • lo siento, perdón: barkatu
  • ¿qué hora es?: zer ordu da?
  • eres muy guapo/guapa: oso polita zara
  • muchas gracias: eskerrik asko
  • de nada: ez horregatik
  • te quiero: maite zaitut
  • feliz: pozik
  • triste: goibel
  • enfadado/a: haserre
  • aburrido/a: aspertuta
  • sí: bai
  • no: ez
  • no entiendo: ez dut ulertzen
  • no fumar: ez erre
  • agujero: zulo
  • caserío: baserri
  • ratoncillo: sagutxo
  • perro: zakur
  • gato: katu
  • pan: ogi
  • panadería: okindegi
  • comida: janari
  • desayuno: gosari
  • almuerzo: bazkari
  • cena: afari
  • calle: kale
  • fiesta: jai
  • parranda: parranda
  • boina: txapel
  • felicidades: zorionak
  • amigo/amiga: lagun
  • madre: ama
  • padre: aita
  • padres: gurasoak
  • abuelo: aitona
  • abuela: amona
  • hijo: seme
  • hija: alaba
  • hermano: anaia edo neba
  • hermana: arreba edo ahizpa
  • casa: etxe
  • dinero: diru
  • deporte: kirol
  • nuevo: berri
  • viejo: zahar
  • nombre: izen
  • apellido: deitura
  • pueblo: herri
  • ciudad: hiri
  • monte: mendi
  • llanada: lautada
  • valle: haran
  • mar: itsaso
  • río: ibai
  • sol: eguzki
  • nube: hodei
  • viento: haize
  • cielo: zeru
  • estrella: izar
  • marte: marte
  • venus: artizar
  • luna: ilargi
  • lluvia: euri
  • nieve: elur
  • granizo: txingor
  • flor: lore
  • zurrón: zorro
  • muchacho: mutil
  • muchacha: neska

Historia

Europako hego-mendebaldeko hizkuntzen garapena, tartean gaztelaniarena, erakusten duen mapa kronologikoa.

Antzinako gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldean hitz egiten zen latinaren aldaera izan zen. Beste hizkuntza batuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina bisigodoen alemanierarena, edo aurreko sustrai iberiarrena ere bai. Euskarak ere eragina izan zezakeen (b eta v-ren arteko nahasketa, hasierako f-ren galera...), baina gaia hau finkatzeke dago.

Errekonkistaren garaian, Iberiar Penintsulan zehar hedatu zen Gaztelako Erresuma bera hedatu ahala. Kontsonanteen birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.[2] XVI. mendetik aurrera Espainiar Inperioa Ameriketara eta Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak errespetatu baziren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz joan zen. XIX. mendean Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren.

Gaztelaniaren lehenengo gramatika 1492ko da, Antonio de Nebrijak idatzia, Europako hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Errege-Akademia 1713an sortu zen "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotorenean eta garbienean finkatzeko".

Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala hiru kontinentetan (Europan Espainian, Afrikan Ekuatore Ginean eta gainerakoak Amerikan). Mundu osoan 329 milioi lagun mintzatzen dira gaztelaniaz ama hizkuntza gisa.

Ikus, gainera

Erreferentziak

  1. Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan izen biak onartzen ditu. Sinonimoak dira. Gaztelera hitza onartu arren, gaztelania hobesten du.
  2. Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel Lingüística.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Gaztelania Aldatu lotura Wikidatan
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.