Göttingen

Txantiloi:Alemaniako udalerri infotaula Göttingen Alemaniako herri bat da, Saxonia Beherea estatuaren hegoaldean kokatua, Turingia eta Hesse estatuetako mugatik gertu. Halaber, Göttingen barrutiko hiriburua ere bada.

Geografia

Göttingen, itsasoaren mailatik 150 metroko garaierara dago. Leine ibaiak zeharkatzen du, Aller ibaiaren ibaiadarra delarik, eta, azken hau, aldi berean, Weser ibaiaren ibaiadarra da. Göttingen beraz, Weser ibaiaren arroan kokaturik dago.

Historia

Sorrera

Herri honen jatorria Gutingi izeneko herrixkan aurkitu behar da. Izenak garai batean herrixka zeharkatzen zuen Gote erreka gogorarazten du. Lehen aldiz 953. urtean aipatu bazen ere oraingo herri modernoa, XII. mendearen bigarren erdialdean sortu zen, 1150 eta 1200 artean, Gutingi herrixkaren iparmendebaldean. Diotenez Henrike Lehoiak sortu omen zuen hiria eta bere seme Henrike V.a Brunswickekoak hiri inperial aske bihurtu zuen.

Hasiera hartan Grona herriaren itzalean zegoen Gutingi, izan ere Gronan jauregi gotortu bat baitzegoen, sarritan Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadoreek bisitatu izan zutena, baina Henrike II.a enperadorea hil zenez geroztik Gronako gotorlekuak indarra galdu zuen. Azkenik Göttingengo herritarrek suntsitu zuten 1323 eta 1329 artean.

Göttingengo unibertsitarioak, 1837an

Erdi Aroa

Leine ibarrean zehar ipar-hego merkatal ibilbidea kontrolatzen zuenez herriak garapen ekonomiko handia ezagutu zuen, batez ere ehungintzan oinarritzen zena. Herbeheretara eta Lübeckera artilezko produktuak exportatzen zituen. Hansa Ligaren barnean ere egon zen, ez ordea denbora luzez, 1426an sartu baitzen eta 1572an atera, XVI mendean Ingalaterrako produktu merkeagoek industria honen gainbehera ekarri zuten eta hiriak bere independentzia galdu zuen 1584ean Brunswick-Wolfenbüttelgo dukeen menpe gelditzean. 1692an Hanoverko Hauteserriaren barnean sartua izan zen.

Aro modernoa

Göttingen bere unibertsitateagatik da ezaguna Georg-August-Universität izenekoa hain zuzen ere. Unibertsitate hau 1737. urtean sortua izan zen, eta gaur egun ere Europako Unibertsitaterik bisitatuena da. Sortua izan eta handik 100 urtera, 1837an, zazpi irakasle Hannoverko erregearen botere absolutistaz kexatu ziren eta ondorioz, euren karguak galdu zituzten. Göttingeneko Zazpiak izenaz ezagutuak izan ziren, horien artean pertsona ezagunak zeuden, hala nola, Grimm anaiak, Heinrich Ewald, Wilhelm Weber eta Georg Gervinus.

1866an Prusiak eskuratu zuen, honek Austria eta bere aliatua zen Hanover garaitu baitzituen Zazpi Urteko Gerran.

XX mendea

Hirugarren Reichean Göttingengo Unibertsitateko irakasle jakintsuenek alde egin zuten, ia denak juduak baitziren. Hiriko gainontzeko judu gehienak Jugendkonzentrationslager Moringen kontzentrazio-esparruan sartu zituzten naziek. Bigarren Mundu Gerran zehar ordea ez zuen ia bonbaketarik jasan eta eraikin historikoak zutik diraute oraindik. Estatubatuarren armadak eskuratu zuen hiria 1945eko apirilaren 8an eta kontzentrazio-esparrua ere orduan zabaldu zuten.

2010ean Bigarren Mundu Gerrako 500 kilogramotako bonba bat aurkitu zuten futbol estadio berria egiten ari ziren langileek. Artezilariak desaktibatze lanetan ari zirela bonbak eztanda egin zuen eta hiru hildako izan ziren.

Gänseliesel

Junkernschänke etxea

Donejakue eliza

Ondasun nabarmenak

• Merkatu plaza (Markt): Göttingengo alde zaharraren erdigunea da. Bertan daude 1270an jasotako udaletxe zaharra(Altes Rathaus) eta Gänseliesel estatua famatua, "antzarren neska", hiriaren sinboloa dena. Bertakoek diote "munduko neskarik muxukatuena" dela.
• Egurrezko sare-egituradun etxeak: Merkatu plazaren inguruko kaleetan dauden XVI mendeko etxe tradizionalak dira. Aipagarrienak Junkernschänke eta Haus Börner dira.
• Donejakue eliza (St Jakobikirche): 1361 urtean eraiki zen eta Göttingenen dauden sei eliza gotikoen artean garrantzitsuena da.

Erlijioa

Hasiera batean Mainzeko artzapezpikutzaren barnean sarturik zegoen baina 1528an Martin Lutherren doktrina hiritarren artean zabaldu zen eta ordutik Göttingen hiri luteranoa izan da. 1787an lehenengo eliza katolikoa eraiki zen, bigarrena berriz 1929an, hala ere batez ere luteranoa izaten jarraitzen du.

Kristauez gain, tradizio judu handia izan du Göttingenek. XVI mendean jadanik bazegoen sinagoga bat baina 1938an naziek suntsitu egin zuten. Gaur egun juduak berriz itzuli dira, gehienak Errusia aldetik.

Herritar ezagunak

• Heinrich Ewald (1803-1875), orientalista eta teologoa
• Wolfgang Sartorius von Waltershausen (1809-1876), geologoa
• Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899), kimikaria
• Hans-Jochen Vogel (1926- ), politikaria
• Bernhard Vogel (1932- ), politikaria
• Herbert Grönemeyer (1956- ), aktorea
• Gundula Krause (1966- ), bibolin jolea
• Guano Apes (1994- ), musika taldea

Hiri senidetuak

Göttingen ondorengo hiriekin senidetua dago:

• Cheltenham (Erresuma Batua) (1958)
• Toruń (Polonia) (1978)
• Paue (Frantzia) (1982)
• Wittenberg (Alemania) (1988)
• La Paz Centro (Nikaragua) 1989an adiskidetua baina oraindik ez da senidetu.

Kanpo loturak

• (Alemanez)(Ingelesez) Hiriko webgune ofiziala

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Göttingen