Bernedo: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 42°37′36″N 2°29′53″W / 42.6267°N 2.4981°W / 42.6267; -2.4981
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
6. lerroa: 6. lerroa:
| nongo = Bernedoko
| nongo = Bernedoko
| ofiziala = Bernedo
| ofiziala = Bernedo
| eskualdea = [[Mendialdea]]
| eskualdea = [[Arabako Mendialdea|Mendialdea]]
| postakodea = 01.118
| postakodea = 01.118
| kokapena = Alava municipalities Bernedo.JPG
| kokapena = Alava municipalities Bernedo.JPG
27. lerroa: 27. lerroa:
[[Fitxategi:Muela_eta_durruma_kanpezu.jpg|thumb|left|200px|Muela mendia eta [[Durruma Kanpezu]] bere magalean, Bernedoko mendatetik ikusita.]]
[[Fitxategi:Muela_eta_durruma_kanpezu.jpg|thumb|left|200px|Muela mendia eta [[Durruma Kanpezu]] bere magalean, Bernedoko mendatetik ikusita.]]
=== Inguru naturala ===
=== Inguru naturala ===
[[Toloño mendilerroa|Toloño mendilerrotik]] iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, [[San Tirso]] (1.334 m) eta [[Peña Alta]] (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.
[[Toloñoko mendilerroa|Toloño mendilerrotik]] iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, [[San Tirso]] (1.334 m) eta [[Peña Alta]] (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.


Udalerriak [[Izkiko Natura Parkea]]ren zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: [[Kapildui]] (1.175 m), iparraldean; [[Muela]] (1.056 m), hego-ekialdean; [[San Justi]] (1.028 m), ekialdean; eta [[Belabia]] (970 m), hego-mendebaldean.
Udalerriak [[Izkiko natura parkea|Izkiko Natura Parkearen]] zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: [[Kapildui]] (1.175 m), iparraldean; [[Muela]] (1.056 m), hego-ekialdean; [[San Justi]] (1.028 m), ekialdean; eta [[Belabia]] (970 m), hego-mendebaldean.


[[Ega]] ibaiak zeharkatzen du udalerria.
[[Ega]] ibaiak zeharkatzen du udalerria.
35. lerroa: 35. lerroa:
=== Udalerri mugakideak ===
=== Udalerri mugakideak ===
* Iparraldean: [[Gasteiz]], [[Burgu]], [[Iruraitz-Gauna]] eta [[Dulantzi]].
* Iparraldean: [[Gasteiz]], [[Burgu]], [[Iruraitz-Gauna]] eta [[Dulantzi]].
* Hegoaldean: [[Kripan]] eta [[Nafarroa Garai]]ko [[Lapoblacion]]; azken horrekin, [[Bernedoko mendatea]]ren bidez dago lotuta.
* Hegoaldean: [[Kripan]] eta [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] [[Lapoblación|Lapoblacion]]; azken horrekin, [[Bernedoko mendatea]]ren bidez dago lotuta.
* Ekialdean: [[Arraia-Maeztu]], [[Kanpezu]] eta Nafarroa Garaiko [[Marañon]].
* Ekialdean: [[Arraia-Maeztu]], [[Kanpezu]] eta Nafarroa Garaiko [[Marañón|Marañon]].
* Mendebaldean: [[Trebiñu]].
* Mendebaldean: [[Trebiñu]].


47. lerroa: 47. lerroa:
* [[Durruma Kanpezu]]: 39.
* [[Durruma Kanpezu]]: 39.
* [[Izartza]]: 2.
* [[Izartza]]: 2.
* [[Kintana (Bernedo)|Kintana]]: 29.
* [[Kinta]]na: 29.
* [[Markiz]]: 69.
* [[Markiz]]: 69.
* [[Navarrete (Bernedo)|Navarrete]]: 35.
* [[Navarrete (Bernedo)|Navarrete]]: 35.
* [[Okina (Bernedo)|Okina]]: 22.
* [[Okina]]: 22.
* [[Urarte]]: 33.
* [[Urarte]]: 33.
* [[Urturi]]: 82.
* [[Urturi]]: 82.
* [[Villafria]]: 30.
* [[Villafría|Villafria]]: 30.


== Historia ==
== Historia ==
[[Fitxategi:Bernedoko_harresiaren_ate_bat.jpg|thumb|right|280px|Bernedoko harresiaren ateetako bat.]]
[[Fitxategi:Bernedoko_harresiaren_ate_bat.jpg|thumb|right|280px|Bernedoko harresiaren ateetako bat.]]
[[1025]]eko ''[[Donemiliagako goldea]]'' agirian jada ageri den arren,<ref>[http://www.arabarri.net/eus_cascohist_infraes2.asp?codproyecto=254 Arabarriren Bernedoko harresien plan zuzentzailea]</ref> [[Nafarroako Antso VI.a|Antso Jakitunak]] hiribildu-forua [[1182]]an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako [[gaztelu]]ak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak [[Nafarroako Erresuma]]n barna iraun zuen [[1476]]. urtera arte.
[[1025]]eko ''[[Donemiliagako goldea]]'' agirian jada ageri den arren,<ref>[http://www.arabarri.net/eus_cascohist_infraes2.asp?codproyecto=254 Arabarriren Bernedoko harresien plan zuzentzailea]</ref> [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso Jakitunak]] hiribildu-forua [[1182]]an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako [[gaztelu]]ak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak [[Nafarroako Erresuma]]n barna iraun zuen [[1476]]. urtera arte.


[[1556]]an jada [[Navarrete (Bernedo)|Navarrete]] Bernedori zegokion. [[Durruma Kanpezu]] eta [[Kintana (Bernedo)|Kintana]] ([[Urturi]] barne) [[1965]]ean batu ziren eta [[Arluzea-Markiz]] izenpean bilduta zeuden [[Markiz]], [[Arluzea]], [[Berrozi]], [[Okina]], [[Urarte]] eta [[Izartza]], aldiz, [[1976]]an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.
[[1556]]an jada [[Navarrete (Bernedo)|Navarrete]] Bernedori zegokion. [[Durruma Kanpezu]] eta [[Kinta]]na ([[Urturi]] barne) [[1965]]ean batu ziren eta [[Arluzea-Markiz]] izenpean bilduta zeuden [[Markiz]], [[Arluzea]], [[Berrozi]], [[Okina]], [[Urarte]] eta [[Izartza]], aldiz, [[1976]]an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.


== Demografia ==
== Demografia ==
127. lerroa: 127. lerroa:
== Politika ==
== Politika ==
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz, [[EAJ]]ko Juana Velasco hautatu zuten alkate.
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz, [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] Juana Velasco hautatu zuten alkate.


{| class="wikitaula" border="1"
{| class="wikitaula" border="1"
145. lerroa: 145. lerroa:
| <center>61 (%27,85)<center />
| <center>61 (%27,85)<center />
|-----
|-----
| bgcolor="#F8C080"| [[Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE(PSOE))
| bgcolor="#F8C080"| [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE(PSOE))
| <center>-<center/>
| <center>-<center/>
| <center>12 (%5,48)<center />
| <center>12 (%5,48)<center />
169. lerroa: 169. lerroa:
[[Fitxategi:Bernedo 2008 6 6.JPG|300px|thumb|right|Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.]]
[[Fitxategi:Bernedo 2008 6 6.JPG|300px|thumb|right|Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.]]
[[Fitxategi:Bernedoko okongo baseliza.jpg|300px|thumb|right|Okongo baseliza.]]
[[Fitxategi:Bernedoko okongo baseliza.jpg|300px|thumb|right|Okongo baseliza.]]
* Bernedoko '''hirigune historikoa'''ren esparru arkeologikoa: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, ''monumentu multzo'' izendapenaz [[kultura ondasun]] gisa<ref>[http://www.euskadi.net/bopv2/datos/1996/04/9601882a.pdf Bernedoko hirigunearen izendapena EHAAn]</ref>. Erdi Aroko hirigunea [[harresi]]ek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, [[Araba]]ko herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian). Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, [[XIII. mende]]koa, eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.
* Bernedoko '''hirigune historikoa'''ren esparru arkeologikoa: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, ''monumentu multzo'' izendapenaz [[kultura ondasun]] gisa<ref>[http://www.euskadi.net/bopv2/datos/1996/04/9601882a.pdf Bernedoko hirigunearen izendapena EHAAn]</ref>. Erdi Aroko hirigunea [[harresi]]ek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, [[Araba]]ko herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian). Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, [[XIII. mendea|XIII. mendekoa]], eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.
* [[Markiz]]ko '''[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan]]''' baseliza [[erromaniko]]a, [[Kultura Ondasun]] sailkatua.
* [[Markiz]]ko '''[[San Joan baseliza (Bernedo)|San Joan]]''' baseliza [[arkitektura erromaniko|erromanikoa]], [[Kultura ondasun|Kultura Ondasun]] sailkatua.
* [[Arluzea]]ko '''San Martin''' eliza [[gotiko]]a, [[XVI. mende]]koa.
* [[Arluzea]]ko '''San Martin''' eliza [[gotiko (argipena)|gotikoa]], [[XVI. mendea|XVI. mendekoa]].
* '''Okon''' baseliza, Bernedoko herrigunearen eta [[Villafría]]ren artean kokatutakoa.
* '''Okon''' baseliza, Bernedoko herrigunearen eta [[Villafría]]ren artean kokatutakoa.


== Bernedar ezagunak ==
== Bernedar ezagunak ==
* [[Nicolas Armentia|Nicolas Armentia Ugarte]] (Bernedo, [[1845]] - [[La Paz]], [[1909]]), frantziskotarra, [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] [[Amerika]]ko geograforik garrantzitsuena izan zen, baita [[La Paz]]eko gotzaina ere<ref>[http://www.euskomedia.org/aunamendi/4242?primR=1&op=9&idi=eu&f2=07$03$12&fclick=2&pos=4 Nicolas Armentia bernedarra Auñamendi entziklopedian]</ref>.
* [[Nicolas Armentia|Nicolas Armentia Ugarte]] (Bernedo, [[1845]] - [[La Paz]], [[1909]]), frantziskotarra, [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] [[Amerika]]ko geograforik garrantzitsuena izan zen, baita [[La Paz]]eko gotzaina ere<ref>[http://www.euskomedia.org/aunamendi/4242?primR=1&op=9&idi=eu&f2=07$03$12&fclick=2&pos=4 Nicolas Armentia bernedarra Auñamendi entziklopedian]</ref>.
* [[Pablo Alegria|Pablo Alegria Iriarte]] ([[Kintana (Bernedo)|Kintana]], Bernedo, [[1876]] - [[1939]]) apaiza, [[Zorolus]]eko gotzaina izana.
* [[Pablo Alegria|Pablo Alegria Iriarte]] ([[Kinta]]na, Bernedo, [[1876]] - [[1939]]) apaiza, [[Zorolus]]eko gotzaina izana.


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==

16:19, 4 apirila 2015ko berrikusketa

Bernedo
 Araba, Euskal Herria
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaAraba
EskualdeaMendialdea
Izen ofizialaBernedo
AlkateaJuana Velasco Arroniz (EAJ)
Posta kodea01.118
INE kodea01016
Herritarrabernedar
Kokapena
Koordenatuak42°37′36″N 2°29′53″W / 42.6267°N 2.4981°W / 42.6267; -2.4981
Map
Azalera130,4 km2
Garaiera709 metro
Distantzia38 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria540 (2023)
−20 (2022)
alt_left 195 (%36,1) (%55,4) 299 alt_right
Dentsitatea4,19 biztanle/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 4,23
Zahartze tasa[1]% 16,56
Ugalkortasun tasa[1]‰ 22,73
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 84,29 (2011)
Genero desoreka[1]% -1,85 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 5,12 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 16,08 (2010)
Kaleko erabilera [2]%  (2016)
Etxeko erabilera[3]% 6.0 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data1182
Webguneahttp://www.bernedo.org/

Bernedo Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Kanpezuko kuadrillakoa. Gasteizen hego-ekialdean dago, eta mugakide ditu Trebiñu eta Nafarroa Garaia ere. Udalerriko herriburua izen bereko herria da.

Geografia

Muela mendia eta Durruma Kanpezu bere magalean, Bernedoko mendatetik ikusita.

Inguru naturala

Toloño mendilerrotik iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, San Tirso (1.334 m) eta Peña Alta (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.

Udalerriak Izkiko Natura Parkearen zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: Kapildui (1.175 m), iparraldean; Muela (1.056 m), hego-ekialdean; San Justi (1.028 m), ekialdean; eta Belabia (970 m), hego-mendebaldean.

Ega ibaiak zeharkatzen du udalerria.

Udalerri mugakideak

Banaketa administratiboa

13 herrik osatzen dute Bernedo udalerria:

Historia

Bernedoko harresiaren ateetako bat.

1025eko Donemiliagako goldea agirian jada ageri den arren,[4] Antso Jakitunak hiribildu-forua 1182an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako gazteluak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak Nafarroako Erresuman barna iraun zuen 1476. urtera arte.

1556an jada Navarrete Bernedori zegokion. Durruma Kanpezu eta Kintana (Urturi barne) 1965ean batu ziren eta Arluzea-Markiz izenpean bilduta zeuden Markiz, Arluzea, Berrozi, Okina, Urarte eta Izartza, aldiz, 1976an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.

Demografia

Bernedoko hirigune historikoaren oinplanoa. Bertan, esparru arkeologikoa zedarrituta agertzen da.

Politika

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, EAJko Juana Velasco hautatu zuten alkate.

Bernedoko udalbatza

Izena Zinegotziak Boto kopurua[5]
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
5
146 (%66,67)
Alderdi Popularra (PP)
2
61 (%27,85)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))
-
12 (%5,48)

Alkateak

Alkatea Agintaldia Alderdia
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana 1995-1999
1999-2003
2003-2007		 EAJ
Juana Velasco Arroniz 2007- EAJ
Jaietako panpina.

Kultura

Jaiak

Ondasun nabarmenak

Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.
Okongo baseliza.
  • Bernedoko hirigune historikoaren esparru arkeologikoa: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, monumentu multzo izendapenaz kultura ondasun gisa[6]. Erdi Aroko hirigunea harresiek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, Arabako herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian). Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, XIII. mendekoa, eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.
  • Markizko San Joan baseliza erromanikoa, Kultura Ondasun sailkatua.
  • Arluzeako San Martin eliza gotikoa, XVI. mendekoa.
  • Okon baseliza, Bernedoko herrigunearen eta Villafríaren artean kokatutakoa.

Bernedar ezagunak

Erreferentziak

  1. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ Arabarriren Bernedoko harresien plan zuzentzailea
  5. ↑ 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/09/11an kontsultatua
  6. ↑ Bernedoko hirigunearen izendapena EHAAn
  7. ↑ Nicolas Armentia bernedarra Auñamendi entziklopedian

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bernedo Aldatu lotura Wikidatan
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa


Bernedoko herriak

Angostina • Arluzea • Bernedo • Berrozi • Durruma Kanpezu • Izartza • Kinta • Markiz • Navarrete • Okina • Urarte • Urturi • Villafría

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Bernedo&oldid=4802015"(e)tik eskuratuta