Extremadura: berrikuspenen arteko aldeak

Extremadurako Autonomia Erkidegoa
	Comunidad Autónoma de Extremadura; Comunidá Autónoma d'Estremaúra
	Ereserkia: Extremadurako ereserkia
; Extremadurako bandera	; Extremadurako armarria
Geografia
Hiriburua	Merida; 38°54′57″N 6°20′0″W
Azalera	41.634
Punturik altuena	Calvitero (en)
Mugakideak	Andaluzia, Gaztela-Mantxa eta Gaztela eta Leon
Administrazioa
Presidentea	José Antonio Monago Terraza; (PP)
	María Guardiola (en)
Legebiltzarra	Extremadurako Biltzarra
Demografia
Biztanleria	1.059.501 (2021); −8.209 (2019)
Dentsitatea	25,45 bizt/km²
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Extremadurera eta Extremadurako fala;
Ekonomia
BPG nominala	17.334.000.000 € (2010)
BPG per capita	16.028 € (2010)
Historia
	Sorrera data: 1883
Bestelako informazioa
Ordu eremua	ikusi Udako ordutegi: UTC+02:00 ; ordutegi estandarra: UTC+01:00 ;
	juntaex.es

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

22:15, 15 apirila 2015ko berrikusketa

Extremadura^[1] Espainiako autonomia erkidego bat da, estatuaren mendebaldean kokatua Portugalgo mugan. Beste mugakideak hauexek ditu: Iparraldean Gaztela eta Leon, hegoaldean Andaluzia eta ekialdean Gaztela-Mantxa. Hiriburua Merida da. Cáceres eta Badajoz probintziak hartzen ditu.

Udalerri nagusiak

Badajoz 143.748 biztanle 2006an.
Cáceres 90.218.
Merida (Badajoz) 53.915.
Plasencia (Caceres) 42.170.
Don Benito (Badajoz) 34.051.

Inguru naturala eta klima

Erdialdeko Mendikateak gurutzatzen du ekialdetik mendebalera, iparraldean Toledoko mendiak daude eta Sierra Morena mendilerroa hegoaldean. Klima kontinentala du; udak oso beroak dira eta euri gutxi egiten du, baina mendietan elurra sarritan izaten da. Tajo eta Guadiana ibaiek eta bi hauen ibaiadarrek ureztatzen dute Extremadura.

Historia

Extremadura erromatarrek hartu zuten. Aztarna ugari ikus daiteke gaur oraindik, batez ere Meridan, antzinako Lusitaniako zati bateko hiriburua baitzen.

Arabiarren garaietan, Badajozeko taifak garrantzia handia izan zuen eta aftasiden garaian Algarve portugaldarrera eta Lusitaniara hedatu zuen bere erresuma. Leongo Fernando II.ak Caceres aldera jo zuen; Coriara biztanleak eraman zituen eta eraso ausartak egin zituen Badajoz aldera. 1227an hartu zuten Caceres eta Alfontso IX.ak Merida, Montanchez eta Badajoz (1230) hartu zituen Abenhut garaitu ondoren. Fernando III.ak Trujillo eta Medellingo lurrak hartu zituen.

XIII. mendean lursailak hesitzeko ekinaldi bat egin zen, lurrak Mestako abereetatik babesteko. Hala sortu ziren dehesak edo lur hesituak, erregeek bultzatu zituztenak, Mesta erakundearen indar handiari aurre egiteko modua ikusten baitzuten haietan. Lurrak hesitzean, ordea, herri lurrak jabetza pribatuen eskuetara igaro ziren; lurrik ez zuten langileak ugaritu ziren, eta emigrazioa sortu zen. Hala, gaur egun arte dirauen arazoa sortu zen garai hartan.

Bestetik, Portugalek lurralde haiek hartzeko ekinaldi ugari egin zituen Erdi Aro guztian zehar eta XIV. mendean.

1983. urteaz geroztik Espainiako autonomia erkidegoa da.

Ekonomia

Lehorreko nekazaritza da jarduera nagusia, Badajoz egitasmo delakoaren bidez, urez hornitua. Garia, garagarra eta oloa, oliba, ardoa eta tabakoa lantzen dira batez ere. Ardiak eta zerriak (urdaiazpikoa) ugari dira, eta meen aldetik Logrosango fosforita da aipatzekoa. Industria nekazaritzari lotua dago batik bat.

Extremaduraren arazo nagusia, Erdi Arotik datorrena, lur banaketarena da, jauntxoena, alegia. Horren ondorioz, oso emigrazio biziak izan ditu bai XIX. mendean, bai XX. mendean zehar. Mendearen hasieran ahalegin batzuk egin ziren nekazaritza indartzeko, baina ez zuten ondorio aipagarririk lortu eta Extremadura Espainiako eskualderik atzeratuenetakoa da oraindik ere.

Kultura

Hizkuntzak

Extremadurako hizkuntza nagusia eta hedatuena, ezbairik gabe, gaztelania da, batez ere gazte belaunaldien artean. Hori da hizkuntza ofizial bakarra. Gaztelaniarekin batera, hala ere, beste hizkuntza batzuk ere mintzatzen dira:

Caceresko probintziaren ipar-mendebaldean extremeñozko hiztunak daude, asturleonera eta gaztelaniaren arteko hizkuntza modalitatea, galtzeko arrisku larrian dagoena.
Caceresko probintziaren ipar-mendebaldeko Jalamako ibarrean, galizierarekin edo portugesarekin lotutako eta hizkuntz ezaugarri propioak dituen Extremadurako falaren hiztunak daude.
Portugalekiko mugako hainbat ingurutan (Olivenza disputatutako inguruan eta Alcantaran, batez ere) portugesezko hiztunak bizi dira.
Extremadurako gainontzeko lurralde gehienetan gaztelaniaren aldaera edo dialekto berezia hitz egiten da, castuo deitutakoa.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Extremadura

Extremeñoa, portugesaren aldaerak eta fala erakusten dituen mapa

[1] Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .

[1]

@@ 7. lerroa: / 7. lerroa: @@
 | hiriburu = Merida
 | herritar = extremadurar
-| probintziak = [[Caceresko probintzia|Caceres]]<br />[[Badajozko probintzia|Badajoz]]
+| probintziak = [[Cáceresko probintzia|Caceres]]<br />[[Badajozko probintzia|Badajoz]]
 | kokapena = Localización Extremadura.png
 | azalera = 41.634
@@ 17. lerroa: / 17. lerroa: @@
 | ISO 3166-2 = ES-EX
 | estatutua = [[1983]]ko [[otsailaren 26]]
-| lehendakaria = [[José Antonio Monago Terraza]]<br />([[Alderdi Popularra|PP]])
+| lehendakaria = [[José Antonio Monago Terraza]]<br />([[PP]])
 | hizkuntza = [[gaztelania]]
 | kongresuan = 10
@@ 23. lerroa: / 23. lerroa: @@
 | web = www.juntaex.org
 }}
-'''Extremadura'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0154.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2008-05-30|izenburua= 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak}}</ref> [[Espainia]]ko autonomia erkidego bat da, estatuaren mendebaldean kokatua [[Portugal]]go mugan. Beste mugakideak hauexek ditu: Iparraldean [[Gaztela eta Leon]], hegoaldean [[Andaluzia]] eta ekialdean [[Gaztela-Mantxa]]. Hiriburua [[Merida]] da. [[Cáceresko probintzia|Cáceres]] eta [[Badajozko probintzia|Badajoz]] probintziak hartzen ditu.
+'''Extremadura'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0154.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2008-05-30|izenburua= 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak}}</ref> [[Espainia]]ko autonomia erkidego bat da, estatuaren mendebaldean kokatua [[Portugal]]go mugan. Beste mugakideak hauexek ditu: Iparraldean [[Gaztela eta Leon]], hegoaldean [[Andaluzia]] eta ekialdean [[Gaztela-Mantxa]]. Hiriburua [[Mérida|Merida]] da. [[Cáceresko probintzia|Cáceres]] eta [[Badajozko probintzia|Badajoz]] probintziak hartzen ditu.
 == Udalerri nagusiak ==
 # [[Badajoz]] 143.748 biztanle [[2006]]an.
 # [[Cáceres]] 90.218.
-# [[Merida]] ([[Badajozko probintzia|Badajoz]]) 53.915.
+# [[Mérida|Merida]] ([[Badajozko probintzia|Badajoz]]) 53.915.
-# [[Plasencia]] ([[Caceresko probintzia|Caceres]]) 42.170.
+# [[Plasencia]] ([[Cáceresko probintzia|Caceres]]) 42.170.
 # [[Don Benito]] ([[Badajozko probintzia|Badajoz]]) 34.051.
 == Inguru naturala eta klima ==
-Erdialdeko Mendikateak gurutzatzen du ekialdetik mendebalera, iparraldean Toledoko mendiak daude eta [[Sierra Morena (Espainia)|Sierra Morena]] mendilerroa hegoaldean. [[Klima kontinental]]a du; udak oso beroak dira eta euri gutxi egiten du, baina mendietan elurra sarritan izaten da. [[Tajo ibaia|Tajo]] eta [[Guadiana]] ibaiek eta bi hauen ibaiadarrek ureztatzen dute Extremadura.
+Erdialdeko Mendikateak gurutzatzen du ekialdetik mendebalera, iparraldean Toledoko mendiak daude eta [[Sierra Morena (Espainia)|Sierra Morena]] mendilerroa hegoaldean. [[Klima kontinental]]a du; udak oso beroak dira eta euri gutxi egiten du, baina mendietan elurra sarritan izaten da. [[Tajo]] eta [[Guadiana]] ibaiek eta bi hauen ibaiadarrek ureztatzen dute Extremadura.
 == Historia ==
 Extremadura [[Antzinako Erroma|erromatarrek]] hartu zuten. Aztarna ugari ikus daiteke gaur oraindik, batez ere Meridan, antzinako [[Lusitania]]ko zati bateko hiriburua baitzen.
 [[Fitxategi:Plaza mayor de Cáceres.jpg|thumb|left|240px|[[Cáceres]] hiriko plaza nagusia.]]
-[[Arabiar]]ren garaietan, Badajozeko [[taifa]]k garrantzia handia izan zuen eta aftasiden garaian [[Algarve]] portugaldarrera eta Lusitaniara hedatu zuen bere erresuma. Leongo Fernando II.ak Caceres aldera jo zuen; Coriara biztanleak eraman zituen eta eraso ausartak egin zituen Badajoz aldera. 1227an hartu zuten Caceres eta Alfontso IX.ak Merida, Montanchez eta Badajoz (1230) hartu zituen Abenhut garaitu ondoren. Fernando III.ak Trujillo eta Medellingo lurrak hartu zituen.
+[[Arabiar]]ren garaietan, Badajozeko [[taifa]]k garrantzia handia izan zuen eta aftasiden garaian [[Algarbe|Algarve]] portugaldarrera eta Lusitaniara hedatu zuen bere erresuma. Leongo Fernando II.ak Caceres aldera jo zuen; Coriara biztanleak eraman zituen eta eraso ausartak egin zituen Badajoz aldera. 1227an hartu zuten Caceres eta Alfontso IX.ak Merida, Montanchez eta Badajoz (1230) hartu zituen Abenhut garaitu ondoren. Fernando III.ak Trujillo eta Medellingo lurrak hartu zituen.
 XIII. mendean lursailak hesitzeko ekinaldi bat egin zen, lurrak [[Mesta]]ko abereetatik babesteko. Hala sortu ziren ''dehesak'' edo lur hesituak, erregeek bultzatu zituztenak, Mesta erakundearen indar handiari aurre egiteko modua ikusten baitzuten haietan. Lurrak hesitzean, ordea, herri lurrak jabetza pribatuen eskuetara igaro ziren; lurrik ez zuten langileak ugaritu ziren, eta emigrazioa sortu zen. Hala, gaur egun arte dirauen arazoa sortu zen garai hartan.
@@ 56. lerroa: / 56. lerroa: @@
 Extremadurako [[hizkuntza]] nagusia eta hedatuena, ezbairik gabe, [[gaztelania]] da, batez ere gazte belaunaldien artean. Hori da hizkuntza ofizial bakarra. Gaztelaniarekin batera, hala ere, beste hizkuntza batzuk ere mintzatzen dira:
-* [[Caceresko probintzia]]ren ipar-mendebaldean [[extremeño]]zko hiztunak daude, [[asturleonera]] eta [[gaztelania]]ren arteko hizkuntza modalitatea, galtzeko arrisku larrian dagoena.
+* [[Cáceresko probintzia|Caceresko probintziaren]] ipar-mendebaldean [[extremadurera|extremeñozko]] hiztunak daude, [[astur-leones|asturleonera]] eta [[gaztelania]]ren arteko hizkuntza modalitatea, galtzeko arrisku larrian dagoena.
-* [[Caceresko probintzia]]ren ipar-mendebaldeko [[Jalamako ibar]]rean, [[galiziera]]rekin edo [[portuges]]arekin lotutako eta hizkuntz ezaugarri propioak dituen [[Extremadurako fala]]ren hiztunak daude.
+* [[Cáceresko probintzia|Caceresko probintziaren]] ipar-mendebaldeko [[Jalamako ibar]]rean, [[galiziera]]rekin edo [[portuges]]arekin lotutako eta hizkuntz ezaugarri propioak dituen [[Extremadurako fala]]ren hiztunak daude.
-* [[Portugal]]ekiko mugako hainbat ingurutan ([[Olivenza]] disputatutako inguruan eta [[Alcantara]]n, batez ere) [[portuges]]ezko hiztunak bizi dira.
+* [[Portugal]]ekiko mugako hainbat ingurutan ([[Olivenza]] disputatutako inguruan eta [[Alcántara|Alcantaran]], batez ere) [[portuges]]ezko hiztunak bizi dira.
-* Extremadurako gainontzeko lurralde gehienetan [[gaztelania]]ren aldaera edo dialekto berezia hitz egiten da, [[castuo]] deitutakoa.
+* Extremadurako gainontzeko lurralde gehienetan [[gaztelania]]ren aldaera edo dialekto berezia hitz egiten da, [[castúo|castuo]] deitutakoa.
 == Erreferentziak ==

i e a Espainiako autonomia erkidegoak
Autonomia erkidegoak	Andaluzia · Aragoi · Asturiasko Printzerria · Balear Uharteak · Errioxa · Euskal Autonomia Erkidegoa · Extremadura · Galizia · Gaztela eta Leon · Gaztela-Mantxa · Kanariak · Kantabria · Katalunia · Madrilgo Erkidegoa · Murtziako Eskualdea · Nafarroa · Valentziako Erkidegoa
Autonomia hiriak	Ceuta · Melilla
Bestelako lurrak	Afrika iparraldeko espainiar subiranotasuneko uharteak